Soz metbexi son indd

---

БАКЫ–2013

---

Kitab ilk dəfə toplanılıb çap olunur və 
bütün müəllif hüquqları qorunur.
Kitab Azərbaycan Respublikasının Kulinariya üzrə Elmi Şurası tərəfindən 
tövsiyə edilir (14.08.2013-cü il tarixli, №2).
Kitab Azərbaycan Respublikasının Kulinariya Şurasında müzakirə edilib 
(14.08.2013-cü il tarixli, №2).
Elmi redaktor: 
MƏHƏRRƏM QASIMLI,
Azərbaycan Respublikası Dövlət Mükafatı Laureatı, 
filologiya elmləri doktoru, professor, AMEA Ədəbiyyat İnstitutunun 
direktor müavini, Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin I katibi, 
ədəbiyyatşünas, folklorşünas, şair.
Redaktor: 
NAHİDƏ DAŞDƏMİRLİ,
Magistr, dilçi-filoloq
Tahir Əmiraslanov 
SÖZ MƏTBƏXİ
Bakı, “Nurlar“Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2013, 304 səh.
ISBN: 978 - 9952 - 460 - 84 - 1
© Tahir Əmiraslanov

---

MÜNDƏRİCAT
MÜƏLLİFDƏN .............................................................................................. 5
ÖN SÖZ .......................................................................................................... 8
KİTAB HAQQINDA .................................................................................... 13
SÖZ MƏTBƏXİ ........................................................................................... 18
MƏTBƏXDƏN GƏLƏN DEYİMLƏR, YEYİMLƏR, DUYUMLAR VƏ 
DOYUMLAR ............................................................................................... 27
YANAR İŞIQ – ANA DİLİMİZ ................................................................... 85
ASLARLA BAĞLI MƏTBƏX TERMİNLƏRİMİZ .................................... 94
“KİTABİ-DƏDƏ QORQUD” DA “ARAQ” MƏSƏLƏSİ ........................... 99
AZƏR BAYRAMI ...................................................................................... 107
QOBUSTAN DÜNYA KULİNARİYA MƏDƏNİYYƏTİNİN 
BEŞİYİDİR ................................................................................................. 115
KULİNARİYA İNCƏSƏNƏTİ ................................................................... 119
QAZANDAN ÇIXAN İNCƏSƏNƏT VƏ MƏDƏNİYYƏT 
(YAZMA-YOZMA) .................................................................................... 122
YEMƏK, SEVMƏK VƏ YARATMAQ...  ................................................. 125
BİTKİ MƏNŞƏLİ ƏRZAQ MƏHSULLARININ DİZAYNI .................... 128
GÖZƏLLİK ONDUR DOQQUZUNCUSU DONDUR ............................. 130
MATRİARXAT ........................................................................................... 144
AZƏRİ XANIMLAR HAQQINDA TRAKTAT ......................................... 176
KƏMƏR MƏSƏLƏSİ ................................................................................ 186
DAŞ HAQQINDA DASTAN ..................................................................... 193
KÜFTƏ HAQQINDA DASTAN ................................................................ 201

---

4
Söz mətbəxi
FİSİNCAN HAQQINDA DASTAN ........................................................... 221
PLOV HAQQINDA DASTAN ................................................................... 241
TOVUZ MƏTBƏXİ ................................................................................... 294
GƏNCƏ MƏTBƏXİ ................................................................................... 315
ÇAY SÜFRƏSİNİN ƏNƏNƏLƏRİ ........................................................... 320
“AZƏRBAYCAN VƏ HALAL MƏTBƏX” HƏRƏKATI ......................... 324

---

Müəllifdən
5
MÜƏLLİFDƏN
Azərbaycanın böyük mütəffəkir  şairi, dərin elmə, mərifətə  və ezoterik 
biliklərə malik Xəqani öz yazdıqlarını əqlin yeməyi kimi qiymətləndirir, öz 
poeziyasını mətbəx metaforaları ilə bəzəyirdi. 
Həyat süfrəsini bəzəyim deyə, 
Mən təzə yeməklər etdim hədiyyə. 
Əgər şairlər belə rahatca bizim mətbəximizə girirlərsə onda biz niyə onla-
rın söz anbarına girməyək?! Məsəl var ki, “Necə salam verərsən, elə də əleyk 
alarsan”, “Döymə taxta qapımı ki, döyərəm dəmir qapını”. İndi ey bizim söz 
anbarının sahibləri, şairlər, yazarlar, folklorçular, dilçilər, bütün dil pəhlivanları 
bizdən inciməyin, xətrinizə dəymək, Sizi əvəz etmək məqsədimiz də yoxdur. 
Biz özümüzü Sizin sənətinizdə diletant hesab edir, amma Albert Eyşteynin 
skripka çala-çala “Elmdə əsl xaliqələri diletantlar yaradır” deməsindən ilham-
lanaraq bu kitabı Sizin önünüzə qoyuruq. 
Biz bununla təkcə Sizin bostanınıza daş atmırıq. Həm də sənətşünasların, 
musiqiçilərin, dil alimlərinin, təbiblərin, kimyaçıların, fiziklərin, riyaziyyat çı-
ların, astronomların, ilahiyyatçıların, kulturoloqçuların, rəssamların, ümumiy-
yət lə qarşımızda gördüyümüz hamının bostanını daşa basdığımızdan bilirik 
ki, ya böyüklük edib bizə fikir verməyəcəksiniz, ya bizə hakimlik edib asıb-
kə sib topa tutacaqsınız və hər iki halda haqlı olacaqsınız. Birinci halda hər 
yetirən diletanta vaxt sərf edib cavab verməməklə, ikinci halda isə bu dile-
tantları ağıllandırıb, daha düzgün, güclü yazılarınızı ortaya qoyub milləti ma-
arifləndirməklə hər iki halda Sizə ürəkdən uğur arzulayır və öncədən tə şək-
kürlərimizi bildiririk. Bizə bunun heç bur zərəri yoxdur, çünki diletant kimi 
səhv etməyimiz təbiidir və bu haqdan istifadə edirik. 
Əziz oxucum, əgər Sizi yorsam bu kitabı heç oxumayın. Çünki elə  də 
təsərrüfatda lazımlı bir şey deyil. Əgər savadsızsınızsa xəlvətcə bildirim ki, 

---