Kitab haqqında
15
distillə yolu ilə alınmış içkidən, araqdan danışıldığını açıqlayır. Dil-termin
barəsində yazılmış məqalə, qəribə bir
gözlənilməz nəticəyə, iqtisadi nəticəyə
gətirib çıxarır.
Azər bayramı yazısı soykökümüzdə duran Ac-Az tayfaları ilə bağlı möv-
zunu davam etdirir. İtirilmiş Azər bayramını bərpa etməyə çalışır. Ən qəribəsi
isə məntiqə söykənərək bu bayramda tam itirilmiş xörəklərimizin bərpa etmə-
sidir. Müx təlif xalqların ayin, mərasim mətbəxlərini dərindən bilməsi, qidanın
psixofizioloji təsirini, fəsillik xüsusiyyətlərini, mühitlə, ocaqla bağlılığından
çıxış edərək, müqayisəli təhlilə söykənərək ilk dəfə elmdə itirilmiş gida siste-
minin bərpasını görürük.
Qobustan qayalarında tapılmış, mahiyyəti alimlər
tərəfindən izah edilə
bilməyən xətlənmiş bezoar keçi rəsmlərinin də ilk dəfə açılışını T.Əmiraslanov
verib. Müəllif müxtəlif ölkələrin elmi konfranslarında yüzlərcə alimə bu faktı
açıqlayıb, Azərbaycanın dünya mətbəx mədəniyyətinin beşiyi olduğunu, ilk
kulinariya məktəblərinin məhz Qobustanda olduğunu isbatlayıb.
Kulinariya incəsənəti, Qazandan çıxan incəsənət və Mədəniyyət yazısı
estetikanın, etikanın, müxtəlif incəsənət nümunələrinin məhz mətbəxdən qay-
naqlandığını, məhz mətbəxdə yarandığını çox qəribə bir tərzdə isbatlayır.
Yemək, sevmək və yaratmaq yazısı da artıq bu estetikanın elmi fəlsəfi
isba tının əsaslandırmasını davam edir. Qəribədir ki, onun yazdığı bu qəribə
fikirləri düşündükcə, oxuduqca daha çox inanırsan.
Bitki mənşəli qida məhsullarının dizaynı estetikanın iqtisadiyyatla bağlı bir
istiqamətinə yönəlir. Amma bu estetik düşüncə “Gözəllik ondur,
doqquzuncu-
su dondur” yazısında daha qabarıq özünü göstərir. Yenə də bildiyimiz ifadələrə
tamamilə gözləmədiyimiz tərəfdən baxılır. Gözəlliyə, estetikaya yeni inandırıcı
bir tərif, gözəlliyin 6 kriteriyası və onların vəhdəti kimi göstərilməsi. Gözəlliyin
riyazi düsturlarla, rəqəmlərlə ifadəsi,
π rəqəminin gözəllik konstantı kimi boş-
qaba, xörəklərin bəzənməsinə gətirilməsi elmimizdə ilk dəfə baş verir. Riyaziy-
yat, estetika, etika, fəlsəfə,
sosial elmlər, dini və s. elmlər bir yazıda bir araya
gətirilməklə məsələyə yeni bir kompleks yanaşma metodikasını qoyur ki, bu
müəllifin həm bu, həm də digər yazılarında özünü büruzə verir. Yazıda yenə
asları, Dədə Qorqudu, Koroğlunu görürük. Milli mənbəyimizin, milli ideologi-
yamızın, əxlaqi dəyərlərimizin köklərini bir yazıda aşkar anlayırıq.
Matriarxat məqaləsində bunlar davam edir. Polemika formasında başla-
yan yazı qadına bugünkü münasibətin kökündən yanlışlığını göstərir, qadı-
16
Söz mətbəxi
nı öz gözəlliyinə, müqəddəsliyinə, kamilliyinə qaytarır, gender problemine
fərqli münasibət göstərir. Bir çox sosial-iqtisadi hadisələr bir-biri ilə bağlı
surətdə təhlil edilir. Çox uzağa gedən nəticələr çıxarılır. Yazıdakı ironiya,
sarkazm, gülüş qadın-kişi bərabərliyi haqqında
fikirlərimizdə çevriliş edə
bilir. İdeologiyanın siyasətə, milli düşüncə tərzinə təsiri incəliklə araşdırı-
lır. Sonra müəllif gözlənilmədən bizi yaranışın əvvəlinə aparır, metofizik
fikirlərlə, fizika, riyaziyyat, astronomiya ilə ədəbi bədii vəhdətdə ilk dəfə
kainatın karusel modelini verir. Şərq fəlsəfəsi düşüncəsinə dayanaraq boşluq
nəzəriyyəsini çox rahatca açıqlayır. Metofizik təcrübənin sufizmin, qnos-
tisizmin, şamanizmin, lamaizmin tətbiqi yolları, praktikası və nəzəriyyəsi
açıqlanır. Meracın forma və yolları araşdırılır. Sonra niyə məhz Həvvanın
barı birinci yeməsinin səbəblərini araşdırarkən məişət versiyasında gözəl
bir ədəbi nümunəylə qarşılaşır, müəllifi bir ədəbiyyatçı, yazar, yazıçı kimi
görürük. Bizi güldürən-düşündürən bir vəziyyətə salır bu hissə. Amma za-
rafatla
necə düzgün, dəqiq psixoloji təhlil verdiyinin şahidi oluruq. Yenə də
həmişə olduğu kimi mətbəxlə bağlanan qəribə bir yazı-çadra məsələsinin
açıqlanması və s. Müəllifin açıqladığı məsələlərinin əksəriyyətinə ilk dəfə
belə izahlar verilir. İçərisində bu qədər elm olan yazı insanı çəkib arxasınca
aparır, yormur.
Azəri xanımlar haqqında traktatı öncəki yazının-matriarxın davamı kimi
dəyərləndirmək olar. Burada müəllifin Azəri xanımlarına verdiyi dəyər, qa-
dınlarımızı daha da yüksəklərə qaldırır. Milli adətlərimizə yenidən baxmağa,
onlara qayıtmağa sövq edir.
“Kəmər məsələsi” Matriarxat yazısındakı çadranın izahı ilə səsləşir. Adi
gö rü lən şeylərin, paltarın, çadranın, qalstukun, kəmərin, qurşağın arxasın-
da du ran məntiqlərin,
dəyərlərin, düşüncələrin bu qədər dərində gizlənən
gözəl li yi ni açır. Hələ ədəbiyyatda heç kəs geyim nümunələrinə bu qədər
nüfuz edib, belə yanaşa bilməmişdi. Hər yazısında olduğu kimi bu yazısın-
dakılar da yenilik, kəşfdir. Sa də cə üzərində mübarizə gedən “Sarı gəlin”in
niyə məhz bizim olmasının izahı yazının yüksəkliyini göstərmək üçün
kifayətdir. Kitabda “Mətbəx dastanları” kitabından “Daş haqqında dastan”
və əvvəlki kitablara da xil edilməmiş küftə, fi sincan və plov haqqında dastan-
lar daxil edilmişdir. Hər bir dastan sırf elmi-texnoloji yazı olmaqla bərabər,
həm də ədəbi bədii gözəlliklə yazılıb.
Mirzə Əli Möcüzlə, Mirzə Ələkbər
Sabirlə və digər şairlərlə deyə-gülə çox ciddi məsələlər araşdırılır bu das-
Kitab haqqında
17
tanlarda. Bu qədər ciddiliyin bu qədər yüngül, anlaşıqlı tərzdə verilməsi də
təəccübləndirməyə, sevindirməyə bilmir.
Dünya elmi və bədii ədəbiyyatında kulinariyaya aid belə əsərlər ilk dəfədir
ki, yazılır. İstifadə edilmiş əsərlərin əksəriyyəti ilk dəfədir ki, tədqiqata cəlb
edilir. Azərbaycandakı digər mütəxəssislər bu ədəbiyyatla
ümumiyyətlə ilk
dəfədir ki, tanış edilir.
Tovuz və Gəncə regional mətbəxləri haqqında yazılar da, çay haqqındakı
yazı da o biri yazılarla bir ahəngdə olduğu üçün kitaba salınıb.
Ümumiyətlə kitab bir nəfəsə oxunsa da hər əsəri bir ayrı gündə oxumaq
daha məsləhətdir. Bu ləzzəti uzatmaqla bərabər daha yaxşı anlamağa kömək
edəcək. Ümumiyyətlə kitabda verilən hər əsər üçün ayrıca bir kitab yazıla
bilər. Mən də daha çox yazmadım ki, deyəcəklər atasıdır ona görə tərifləyir.
Oxuyandan sonra Siz də tərifləyəcəksiniz.
Əmiraslanova Aynurə Tahir qızı
AXDU-nin və ADİU-nin magistrı,
ingilis dili üzrə tərcüməçi, mühəndis texnoloq
Milli Kulinariya Mərkəzinin baş texnoloqu