Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva

8
 
 
I FƏSİL. GÖMRÜK İŞİNİN TƏŞKİLİ VƏ İDARƏ 
EDİLMƏSİNİN NƏZƏRİ-METODOLOJİ ƏSASLARI 
 
1.1. Müasir dövrd
ə Azərbaycan Respublikasında gömrük  
i
şinin təşkili və onun ümumi prinsipləri 
 
Müst
əqilliyini əldə etmiş Azərbaycanın xarici iqtisadi siya-
s
ət sahəsində əsas vəzifəsi beynəlxalq əmək bölgüsünün üstünlük-
l
ərindən istifadə  əsasında dünya təsərrüfat  əlaqələri sisteminə 
b
ərabərhüquqlu  inteqrasiya olunmasıdır. Həmçinin nəzərə  alın-
mal
ıdır ki, müasir dünya ticarət sistemi bütün ölkələrə qarşı xarici 
iqtisadi siyas
əti sərt tələblərinə  və məhdudiyyətlərini irəli sürür. 
Bu s
əbəbdən milli iqtisadiyyatın struktur cəhətdən tənzimlənməsi 
bu t
ənzimləmə obyektinin inkişaf edən vahid orqanizmdən ibarət 
olmas
ına  əsaslanmalıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, idxal-ixrac 
əməliyyatlarına təsir prosesində iqtisadi siyasətin bir-birinə qarşı-
l
ıqlı nüfuz edən və bir-birini tamamlayan komlpeks vasitlərindən 
istifad
ə olunması zərurəti xarici iqtisadi fəaliyyətin tənzimlənmə 
sisteminin 
əsas xüsusiyyətlərindəndir. Xarici iqtisadi fəaliyyət təc-
rüb
əsində 5 qrup vasitələrinin fərqləndirilməsi qəbul edilmişdir: 
1.
 
İqtisadi tənzimlənmə vasitələri gömrük rüsumları, yığış-
malar
ı, tarazlaşdırıcı sərhəd vergiləri, milli əmtəə istehsalçılarına 
maliyy
ə yardımları; 
2.
 
İnzibati tənzimlənmə vasitələri ixrac və idxal və məhdu-
diyy
ətləri, idxalın lisenziyalaşdırılması, kvotalaşdırılması, ixrac 
m
əhdudlaşdırmaları; 
3.
 
Texniki vasit
ələr, standartlar və texniki normalar. Stan-
dartlara uy
ğunluğu təyin etmə metodları, təhlükəsizlik qaydaları 
v
ə normaları, əmtəələrin sertifikatlaşdırma sistemləri, sanitariya-
baytarl
ıq, səhiyyə normaları, ekoloji tədbirlər; 
4.
 
Milli ixracat
çılara və  əmtəə  istehsalçılarına ixrac üçün 
yard
ım tədbirləri; 
5.
 
Valyuta-maliyy
ə tədbirləri. 

---

9
 
 
 
Xarici iqtisadi f
əaliyyətin sərbəstləşdirilməsi üzrə iqtisadi isla-
hatlar ç
ərçivəsində həyata keçirilən tədbirlər, idarəetmənin inzibati 
metodlar
ından  iqtisadi  metodlara  keçid  xarici  iqtisadi  fəaliyyətin 
t
ənzimlənməsini  bazar  prinsipləri  üzərinə  keçirməyə  şərait 
yaratm
ışdır. Buna görə də respublikamızın gömrük işi üzrə siyasəti 
ç
ox  möhk
əm  və  mükəmməl  olması,  respublikamızın  inkişafı  üçün 
ən əsas amillərdən biridir. 
Az
ərbaycanın gömrük xidməti ölkənin bazar iqtisadiyyatına 
keçm
əsinə istiqamətlənmiş prinsiplərlə formalaşmışdır. 
1. Dövl
ətin gömrük siyasətinin həyata keçirilməsi tarazlaş-
d
ırılmış iqtisadi siyasətdən və gömrük xidmətinin modernləşdiril-
m
əsi səviyyəsindən asılı olmaqla, dövlətin perspektiv inkişaf yol-
lar
ının müəyyən edilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Res-
publikam
ızın gömrük siyasəti respublikanın xarici ticarət dövriy-
y
əsinin (idxal və  ixracın həcmi, strukturu və  şərtləri) gömrük 
s
ərhəddindən mal və nəqliyyat vasitələrinin uyğun gömrük rejim-
l
əri müəyyən edilməsi vasitəsi ilə  keçirilməsinin dövlət tənzim-
l
ənməsi  üzrə  məqsədyönlü  fəaliyyət istiqamətlərinin təyin edil-
m
əsinə xidmət göstərir. 
2. Gömrük siyas
ətinin formalaşdırılması  və  həyata keçiril-
m
əsində iştirak edən institutların məcmusu, həmçinin onun həyata 
keçirilm
ə metodları, səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən göm-
rük t
ənzimlənməsi metodlarının istifadə  qaydası  gömrük siyasət 
mexanizmi anlay
ışını təşkil edir. 
3. Az
ərbaycan Respublikasının gömrük siyasəti ölkə iqtisa-
diyyat
ının dövlət tənzimetmə sisteminin əsas tərkib hissələrindən 
biridir.  Gömrük sisteminin m
əqsədi və  təyinatı  –strateji milli 
dövl
ət mənafelərinin təmin edilməsində, milli iqtisadiyyatın so-
sial-iqtisadi s
əmərəliliyini və rəqabətə davamlılığını stimullaşdır-
maqdan,  ölk
ənin milli təhlükəsizliyinin lazımi Azərbaycan Res-
publikas
ının gömrük siyasətinin məqsədi aşağıdakılardan iba-
r
ətdir: 

---

10
 
 
-  Az
ərbaycan Respublikasının gömrük  ərazisində  gömrük 
n
əzarəti və mal dövriyyəsinin tənzimlənməsi vasitələrindən daha 
s
əmərəli istifadənin təmin edilməsi; 
-Az
ərbaycan Respublikasının daxili bazarının qorunması; 
-Milli iqtisadiyyat
ın inkişafının stimullaşdırılması; 
-Az
ərbaycan dövlətinin iqtisadi siyasətindən irəli gələn 
v
əzifələrin yerinə yetirilməsinə kömək edilməsi; 
-Az
ərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, bu məcəl-
l
əyə  və  Azərbaycan Respublikasının  digər qanunvericilik akt-
lar
ına uyğun olaraq müəyyən edilən digər məqsədlər. 
Gömrük siyas
əti gömrük işini beynəlxalq  əməkdaşlığın 
geni
şləndirilməsinə  yönəldir. Bundan başqa gömrük siyasətinin 
ba
şlıca vəzifəsinə gəldikdə isə Azərbaycan Respublikasının iqti-
sadi maraqlar
ının və səlahiyyət çərçivəsində iqtisadi təhlükəsizli-
yinin t
əmin etməsi nəzərdə tutulur. Bundan əlavə gömrük məntə-
q
əsində  və  gömrükxanalarda, mal və  nəqliyyat, gömrük  ödə-
ni
şlərinin tutulması, gömrük nəzarətinin güclənməsi, qaçaqmal-
çılıq üzrə nəzarətin güclənməsi və bu cür problemlərin həlli yol-
lar
ının düzgün aparılması  Azərbaycan Respublikasının gömrük 
siyas
ətinin əsasını təşkil edir. 
Gömrük siyas
ətinin formalaşdırılması və həyata keçirilməsi 
mür
əkkəb proses olub, hakimiyyətin hər cür qanadının – qanun-
vericilik, icra v
ə  məhkəmə  hakimiyyətinin və  həmçinin bu işdə 
maraql
ı  olan təsərrüfatçılıq və  sahibkarlıq dairələrinin bilavasitə 
i
ştirakı ilə reallaşa biləcək bir məsələdir. 
 
Gömrük siyas
ətinin mahiyyəti öz
 
əksini gömrük-tarif qanun-
vericiliyind
ə,  müxtəlif  istiqamətli  beynəlxalq  gömrük  birlikləri  və 
münasib
ətləri  yaradılmasında,  sərbəst  gömrük  və  ticarət  zona-
lar
ının təşkil edilməsində tapır. 
Gömrük siyas
əti dövlətinin iqtisadi və  xarici ticarət sahə-
sinin ayr
ılmaz hissəsidir və  buna görə  də  hökumətin  ümumi 
iqtisadi strategiyas
ının məqsəd və vəzifələrindən asılıdır. 
Gömrük siyas
ətinin həyata keçirilməsinin  əsas vasitələri 
gömrük rüsumlar
ı, yığımları  (tarif və  ya iqtisadi tənzimləmə), 

---