14
v
ə kollektivlərə tapşırıq vermək və onların icrasını tələb etmək
s
əlahiyyəti olan bütün rəhbərlər, yəni məqsədyönlü təsiri həyata
keçir
ən gömrük postunun, gömrükxananın, gömrük idarəsinin və
Dövl
ət Gömrük Komitəsinin bütün elementləri və yarımsistemləri
aiddir.
İdarəetmə obyekti və subyekti altında məsələnin aydınlaş-
d
ırılması üçün dərk etmək vacibdir ki, gömrük orqanlarında
idar
əetmə struktur olaraq, mərhələləri, iyerarxik xarakter daşıyır.
İdarəetmənin müxtəlif səviyyələri gömrük sistemində eyni vaxtda
idar
əetmənin həm subyekti, həm də obyekti kimi çıxış edir. İda-
r
əetmənin hər pilləsinə və ya səviyyəsinə öz idarəetmə subyekti
v
ə obyekti uyğun gəlir. Ona görə də gömrük orqanlarının vahid
sistemind
ə idarəetmə obyekti sonrakı idarəetmə və icra hərəkət-
l
əri kimi nəzərdən keçirilməlidir. Beləliklə, idarəetmə bu struk-
turda f
əaliyyət növü olaraq sərəncamverici və idarəedici tərəflərə
malikdir.
İdarəetmə subyekti və obyekti arasında təşkilati idarəetmə
strukturundan, dig
ər faktorlardan asılı olaraq qarşılıqlı əlaqə və
münasib
ətlər mövcuddur. İdarəetmə sistemində onlar əhəmiyyətli
rol oynay
ır. İdarəetmə subyekti idarəetmə obyektinin faktik və-
ziyy
əti və onu əhatə edən xarici mühit haqqında informasiya alır.
Bu informasiya idar
əetmə subyekti tərəfindən işlənir ki, bunun da
n
əticəsi olaraq qərar qəbul edilir. Məzmunu birbaşa əlaqə kanalı
üzr
ə idarəetmə obyektinə ötürmək üçün həmin qərara idarəçilik
q
ərarının formalarından (əmr, göstəriş, qətnamə və s.) biri verilir.
Bu q
ərarın icrası haqqında informasiya və eləcə də idarəetmə
obyektinin (idar
əedilən sistemin) yeni vəziyyəti haqqında infor-
masiya yenid
ən əks-əlaqə kanalı üzrə idarəetmə subyektinə daxil
olur. Bel
əliklə, idarəetmə nisbi və fasiləsiz prosesdir. Gömrük
orqanlar
ı tərəfindən idarəetmənin fasiləsiz xarakteri onlardan
keç
ən informasiya proseslərinin daimiliyi və arasıkəsilməzliyi ilə
şərtlənir.
M
əsələn, idarəetmə məqsədlərinin müəyyənləşdirilməsi göm-
rük orqanlar
ı sisteminin əsas inkişaf istiqamətlərinin işlənib hazır-
lanmas
ı, planlaşdırılması formasında həyata keçirilə bilər. Göm-
15
rük orqanlar
ında idarəetmə sistemi aşağıdakı komponentlərdən
ibar
ətdir: idarəetmə mexanizmi, idarəetmə strukturları, idarəetmə
prosesi v
ə idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilmə mexanizmi.
İdarəetmənin mexanizmini aşağıdakılar təşkil edir: idarəetmə qa-
nunlar
ı, prinsipləri, məqsədləri, metodları və funksiyaları.
İdarəetmə prosesi – idarəetmənin məqsədlərinə çatmaq üçün
bütün idar
əetmə halqalarının göstərdiyi fəaliyyətdir. Gömrük
orqanlar
ında idarəetmənin mahiyyətini dərindən başa düşmək
üçün bu idar
əetməyə xas olan bəzi xüsusiyyətləri bilmək lazımdır.
İdarəetmə məqsədlərinin müəyyənləşdirilməsi
İdarə edilən sistemin vəziyyəti, xarici mühit
haqq
ında informasiya yığımı
İnformasiyanın təsnifi
İnformasiyanın işlənməsi
İdarəetmə qərarlarının hazırlanması və qəbulu
İdarə edilən sistemin vəziyyətini dəyişdirmə
İdarəetmənin nəticələrinin qiymətləndirilməsi
Sxem 1.
İdarəetmə prosesinin texnoloji mərhələləri
İdarəetmənin xidməti fəaliyyətin son nəticələrində aşkar
ifad
ə olunan istiqamətlənməsi; idarəetmə fəaliyyətinin sistem da-
xilind
ə xarici iqtisadi fəaliyyət iştirakçılarının işi ilə uyğun-
la
şdırılması;
-dövl
ət idarəetmə orqanı səlahiyyətinin həyata keçirilməsi;
-gömrük orqanlar
ı əməkdaşlarının xarici iqtisadi fəaliyyətin
s
əhlənkar iştirakçıları, qaçaqmalçılar və onların köməkçiləri ilə
qar
şıdurması şəraitində idarəetmə proseslərinin dinamikliyi;
16
-idar
əetmənin həyata keçirildiyi şəraitin nisbi qeyri-müəy-
y
ənliyi.
Gömrük orqanlar
ında idarəetmə həm obyektiv iqtisadi qanun-
lara v
ə idarəetmə qanunlarına, həm də onların əsasında forma-
la
şan əməliyyat xidmət fəaliyyətinin bütün iştirakçılarının ictimai,
kollektiv v
ə şəxsi maraqlarının vahid sisteminə əsaslanır. İdarəet-
m
ənin mühüm xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, o, gömrük fəaliyyə-
tinin s
əmərəliliyinin yüksəldilməsində yaradıcı rol oynayır.
İdarəetmə qanunları idarəetmə sistemi elementəlri və yarımsis-
teml
əri, onda baş verən proseslər və xarici mühit arasında ümumi,
əhəmiyyətli və zəruri əlaqələri əks etdirir. Onlar obyektivdir və
insanlar
ın şüurundan və iradəsindən asılı deyildir. İdarəetmə
qanunlar
ını bilmək idarəetmə sistemlərinin yaradılmasında və
onlar
ın fəaliyyətinin təşkil edilməsində idarəetmə qanunlarının
t
ələblərini nəzərə almağa imkan verir. Onlara aşağıdakılar aiddir:
idar
əetmə sisteminin vahidliyi qanunu, mütənasiblik (proporsio-
nall
ıq) qanunu, idarəetmə funksiyalarının mərkəzləşdirilməsinin
optimal nisb
əti qanunu, idarə edən və idarə olunan sistemlərin
nisb
əti qanunu və s.
İdarəetmə sisteminin vahidliyi qanununu təsiri dövlət idarə-
etm
ə sisteminin yuxarı orqanlarından onun aşağı halqalarına
q
ədər idarəetmə münasibətlərinin qırılmaz zəncirində, idarəetmə
prosesinin bütün s
əviyyələrinin, əməliyyatlarının və mərhələlə-
rinin aras
ıkəsilməzliyində, ritmikliyində və uzlaşmasında insan-
lar
ın qlobal məqsədlərinin bütün tərtib hissələri ilə idarəetmənin
vahidliyind
ə, idarəetmə funksiyalarının və metodlarının vahidli-
yind
ə, idarəetmə aparatı əməkdaşlarının tələblərinin vahidliyində
t
əzahür edir.
Professional (pe
şə) fəaliyyətinin və idarəetmənin mütənasib-
liyi (proporsionall
ığı) qanunu müəyyən edir ki, idarəetmənin ən
mühüm v
əzifəsi idarə edən və idarə olunan sistemlərin faliyyəti-
nin optimal proporsionall
ığını, sistemin tərkib hissələrinin fa-
sil
əsiz əlaqəsini təmin etməkdir. Mütənasiblik (proporsionallıq)
onunla ölçülür ki, sistemin
əsas fəaliyyəti gömrük rəsmiləş-
Dostları ilə paylaş: |