Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva
Yüklə 1,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gömrük işinin təşkili və idarə edilməsi
159 Az ərbaycan Respublikasının inkişafı naminə İnformasiya və Kommunikasiya T exnologiyaları üzrə Milli Strategiya (2003- 2012-cil ill ər) respublikada qlobal informasiya mühitinin yaradılması və informasiya və kommunikasiya texnologiyala- rından kütləvi istifadə edilməsinə, o cümlədən gömrük xid- m ətində bu sahədə aparılan işlərə müsbət təsir göstərdi və böyük imkanlar yaratdı. Ölkəmizdə gömrük işinin təşkilində informasiya texnologiyaları prioritet olaraq 1995-ci ildən başlayaraq intensiv formada t ətbiq olunur. Həmin dövrdə gömrük xidmətinin üç s əviyyəli vahid avtomatlaşdırılmış idarəetmə sisteminin(AİS) texniki tapşırığı və funksional strukturu tətbiq olunmuşdur. T ədqiqatçılara görə, vahid AİS-in yaradılması aşağıda göstə- ril ən məqsədlərə nail olunmasını təmin etməlidir: - gömrük r əsmiləşdirilməsi, nəzarəti və prosedurların tam avtomat laşdırılması; - gömrük xidm ətində idarəetmə proseslərinin həllində elektron üsullardan geniş istifadə edilməsi; - idar əetmə proseslərinin informasiya təminatının təşkili; - xarici-iqtisadi əməliyyatları əks etdirən məlumatların opera- tiv sur ətdə yığılması, mərkəzləşdirilmiş məlumat bazalarının yara dılması və onların təhlilinin aparılması; - Az ərbaycan Respublikasının dövlət və icra orqanlarının mü- vafiq m əlumatlarla təmin edilməsi; - xarici ölk ələrin mərkəzi gömrük orqanları ilə informasiya mübadil əsinin təşkili. Az ərbaycan Respublikası gömrük xidməti vahid avtomat- laşdırılmış informasiya sisteminin yaradılması haqqında Fəaliyyət Proqramına (2003-2012-ci illər) müvafiq olaraq səkkiz istiqamət üzrı işlər aparır və bu sahədə müxtəlif nailiyyətlər əldə olunub. Dövl ət Gömrük Komitəsi səviyyəsində operativ idarəçilik prosesini t əmin etmək üçün vahid korporativ şəbəkənin yaradıl- ması çox zəruridir. Körporativ şəbəkə gömrük sərhədini keçən və r əsmiləşdirilmiş yüklər barədə operativ məlumatların “On-line” 160 rejimind ə Dövlət Gömrük Komitəsinə göndərilməsini təmin etm əlidir. Hal- hazırda “On-line” rejimində işləyən korporativ şəbəkə 36 s ərhəd və gömrük rəsmiləşdirilməsi ilə məşğul olan gömrük prosedurlarının təşkilində böyük əhəmiyyət kəsb edir. Korporativ şəbəkənin istismarı dörd növ rabitə kanalları əsasında təşkil olunmuşdur: fiber-optik, peyk, telefon və radio kanalları. Korporativ şəbəkənin mövcudluğu “gömrük rəsmiləşdi- rilm əsi, nəzarət və prosedurlarının avtomatlaşdırılması” istiqamə- tind ə işlərin aparılmasına imkan yaratdı. Ümumiyyətlə, gömrük işinin təşkilində müxtəlif rəsmiləşdirmə prosedurları, nəzarət for- maları, sərhədi keçən zaman yüklərin qeydiyyatı, müşayiəti və s. prosedurların böyük çəkisi var. Göstərilən prosedurların avtomat- laşdırılması əhəmiyyətli dərəcədə gömrük işinin keyfiyyətini artıra bilər. “ Çatdırma” proqram təminatı sərhədi keçən zaman yüklərin qeydiyyatını, nəzarətdə saxlanmasını, daxili elektron poçt əsasın- da gönd ərən və təyinat gömrük orqanları əsasında informasiya mübadil əsini və yüklərə elektron müşahidəni təşkil edir. Gömrük xidm əti üçün ən mühüm məna daşıyan GRNAS eksperimental qaydada gömrük r əsmiləşdirilməsi ilə məşğul olan 20 gömrük orqanında tərtib olunub, bu da ümumi sayın 87%-ni t əşkil edir. Müşahidələr göstərir ki, sistemin tətbiqi nəticəsində r əsmiləşdirmə vaxtı təxminən altı dəfə azalır. GRNAS- ın daxilində əsasən iki nəzarət növü istifadə olunur: - format-m əntiqi yoxlamalar; - yük gömrük b əyənnamələrinin(YGB) elektron surəti və müşahidə sənədləri əsasında ekspert yoxlamaları. Format-m əntiqi yoxlamalar gömrük brokeri və “məlumat kitabçası” tərəfindən aparılır və yoxlamalar üç istiqamət üzrə t əşkil olunur: - format üzr ə nəzarət; 161 - sorğu kitabçalarından və təsnifatlardan istifadə etməklə yoxlamalar; - YGB-nin qrafala rının müqayisəli yoxlanılması. Onu da qeyd ed ək ki format-məntiqi yoxlamalar tamamilə proqram m əhsulu hesabına aparılır. Ekspertl ər tərəfindən aparılan əsas yoxlamalar aşağıdakı- lardır: - n əqliyyat növünün, malın miqdarının və mənşə ölkəsinin yoxlanması; - qeyri-tarif t ənzimləmə tədbirlərinin və göndəriş şərtlərinin yoxlanılması; - malın gömrük dəyərinin yoxlanılması və yenidən hesablanması; - öd əmə üsullarının yoxlanılması. H ər mərhələdə müəyyən olunmuş səhvlər avtomatik olaraq “elektron protokolu”na daxil edilir v ə lokal şəbəkə vasitəsilə gömrük brokerin ə qaytarılır. Broker tərəfindən YGB-də düzəlişlər aparıldıqdan sonra yoxlamalar davam etdirilir və səhvlər aradan qaldırılana qədər gömrük brokeri və gömrük orqanı arasında informasiya mübadil əsi davam edir. Dövl ət Gömrük Komitəsinin siyasətində gömrük prosedur- la rının şəffaflığı mühüm yer tutur. Bu məqsədlə “İnformasiya köşkləri” yaradılmış və 5 gömrük orqanında tətbiq olunmuşdur. H əmin “İnformasiya köşkləri”ndə hüquqi-normativ aktlar, mallar üzr ə gömrük tarifləri və xarici-iqtisadi əlaqələrin mal nomenkla- turası yerləşdirilib. “ İnformasiya köşkləri” “Gömrük rəsmiləşdirilməsi və n əzarətinin avtomatlaşdırılmış sistemi” ilə birbaşa birləşib və bunun n əticəsində hüquqi və fiziki şəxslər heç bir struktur böl- m əyə müraciət etmədən rəsmiləşdirmə barəsində məlumat ala bil ərlər. Gömrük nəzarətini gücləndirmək məqsədilə sərhəd post- larında və bəzi gömrükxanalarda video-müşahidə sistemlərinin t ətbiqi nəticəsində sərhəddə yüklərə baxış və rəsmiləşdirmənin müşahidəsinə imkan yaradılmışdır. 162 Gömrük əməkdaşları üçün avtomatlaşdırılmış iş yerlərinin yaradılması istiqamətində çox böyük həcmli işlərin aparılması n əzərdə tutulur. Bu istiqamətdə görülən işlər təbii ki, gələcəkdə yaradılan “elektron poçt” və “elektron gömrük idarəsi”nin t əməlini təşkil edəcək. Mal və nəqliyyat vasitələrinə fiziki baxışın avtomatlaşdırılması, avtomatik rejimdə yüklərin müşayiət edil- m əsi, normativ-sorğu sənədlərinin məlumat bazarlarının yara- dılması planlaşdırılır. Yerli gömrük orqanla rının “Statistika və AİS” bölmələrində “Gömrük” proqram t əminatının köməyi ilə gömrük fəaliyyət zonası üzrə xarici-iqtisadi əlaqələrin təhlili aparılır. Gömrük orqanları üçün aktual problemlərdən biri müvəqqə- ti ixrac v ə idxal olunmuş mallara və nəqliyyat vasitələrinə səmə- r əli nəzarətin təşkilidir.Yaradılmış proqram təminatı vasitəsilə yerli gömrük orqanlarında müvəqqəti yük və nəqliyyat vasitələ- rin ə aid məlumatlar, habelə həmin malların geri qaytarılması vaxtının uzadılması, rejminin dəyişdirilməsi haqqında məlumatlar kompyuter ə daxil edilir və Dövlət Gömrük Komitəsinə göndərilir Respublika s əviyyəsində və yerli gömrük orqanlarında m əlumat bazarları müvəqqəti yüklər üzrə təhlillərin aparılmasını v ə gömrük qaydalarının pozulmasını müəyyən etmək imkanını yaradır. Mal dövriyyəsində fiziki şəxslər tərəfindən minik maşınlarının ixracı və idxalı, eyni zamanda onların müvəqqəti ixracı və idxalı xüsusi yer tutur və nəzarət prosesində müxtəlif probleml ər əmələ gəlir. Bunu nəzərə alaraq məqsədyönlü proq- ram t əminatı yaradılmışdır. “Avtonəqliyyat” proqram təminatı minik maşınlarının qeydiyyatını, yoxlanmasını, yaddaşda saxla- nılmasını və məlumat mərkəzinə göndərilməsini təmin edir “Avton əqliyyat” proqram təminatı minik maşınlarının dövriyy əsini beş rejimə bölür: - şəxsi istifadə üçün gətirilən və aparılan minik maşınları; - daimi yaşayış yerinə köçən şəxslərin gətirdikləri və apardıqları minik maşınları; 163 - fiziki şəxslər tərəfindən müvəqqəti gətirilən və aparılan minik maşınları; - kommersiya m əqsədi ilə gətirilən və aparılan minik maşınları; - tranzit keç ən minik maşınları. Dövl ət Gömrük Komitəsinin gələcək planlarında xarici dövl ətlərin mərkəzi gömrük orqanları ilə ixrac, idxal və tranzit mal v ə nəqliyyat vasitələri üzrə informasiya mübadiləsinin təşkili n əzərdə tutulur və bu məqsədlə web texnologiyalarının tətbiqi planlaşdırılır. Prosedurların sadələşdirilməsi üzrə proqram təhlükəsizliklə sad ələşdirmənin birləşməsindən yaranan üstünlükləri izah edir və bu iki istiqam əti biri-birinə qarşı qoymadan, onları harmonikləş- dirm əyə çalışır ki, bu konsepsiyalar bir səmtdə işlənsinlər və bel əliklə də, dörd əsas prinsipin təhlükəsizliyini təmin etsinlər. Birinci prin sip informasiya kanalları vasitəsilə ilkin məlumatlarla mübadil ədir. Yaxşı olardı ki, mallar sərhədləri keçərkən onlar haq da lazımi informasiya ötürülsün. Beləliklə, informasiyanın ilkin mübadil əsinin avtmatlaşdırma yolu ilə sistemləşdirilməsinə nail olunur. İkincisi, riskli malların digər ölkəyə çatdırılmamış identifi- ka siyasını keçirərək onların göndərilməsinin qarşısını almaqdır. Çünki bu malların içərisində silah və partlayıcı qurğular ola bilər. Burada artıq xüsusi texnologiyalardan, aparatlardan istifadə et- m ək zərurəti yaranır ki, bu halda konteynerlərin, qutuların içə- risind ə nə olduğunu bilmək çətin olmayacaq. Yaxşı olardı ki, bu texnologiyalara bütün gömrük idar ələri malik olsun. Daha bir m əqam ticarət kompaniyaları tərəfindən həyata ke- çirilir. Ona gör ə də gömrüklə onlar arasında əməkdaşlıq zəruridir. Bu əməkdaşlıq ona yönəldilib ki, kompaniyalar təhlükəsizliyini t əmin etsin, öz xətləri ilə yoxlanış apararaq çalışsınlar ki, onlarla yanaşı işləyən adamlar da təhlükəsizliyi qorusun, təhlükəsizliyin t əmin olunmasını maliyyələşdirsinlər. Onların nizamnaməsi olsun v ə bu nizamnamələr onlara üstünlüklər versin ki, lazımi qaydada 164 gömrük t ənzimlənməsini həyata keçirə bilsinlər. Bu müasir üsul n əticəsində tərəqqiyə rəvac verən malların keçirilməsi təmin olunur ki, bu da XXI əsrdə gömrüyün hansı qaydada qurulma- sının göstəricisidir. Bu prinsiplərin çərçivəsi iki bazaya əsaslanır: Əməkdaşlığın kooperasiyası və Gömrük xidmətlərinin əməkdaş- lığı. Gömrük təşkilatlarının əməkdaşlıq, informasiya mübadiləsi etm əsi zəruridir. Gömrük təşkilatları digər tərəfdaşlarının nə etdiyind ən, necə işlədiyindən xəbərdar olmalı və əmin olmalı- dırlar ki, onların tərəfdaşlarının etdikləri hər bir iş beynəlxalq standartlara, dünyada baş verən proseslərə uyğundur. İkinci baza gömrüklə müəssisələr arasında əməkdaşlıqdır. T əbii ki, bu əməkdaşlıq dialoq şəklində və s. formalarda bir sıra ölk ələrdə mövcuddur. Ümumi reqlamentə əsasən bu müəssisələr gömrükl ə tanış olmalıdır. Hər şeyi bilmək, hər bir riskdən xəbər- dar olmaq, bu əməkdaşlığın əsas olmasına çalışmaq lazımdır. Öz növb əsində müəssisələr də dövlət xidmətlərinə yardım göstər- m əlidirlər ki, risklər aradan qaldırılsın. İnformasiya texnologiyası dövlət büdcəsinin doldurulmasın- da, ticar ətin asanlaşdırılmasında, təhlükəsizlik və idarəetmədə çox mühüm rol oynayır. İnformasiya texnologiyaları müasir gömrük sisteminin çox lazımlı hissəsidir. Müasir gömrük təşkilatı biznes əməliyyatlarına v ə yüksək təhlükəsizlik standartlarına uyğunlaşan gömrük prose- dur larına və vasitələrinə əsaslanır. İnformasiya texnologiyaları vasit əsilə biznes rəqabətinin artmasına, qaçaqmalçılığa qarşı mü- bariz ə və qanuni ticarətə kömək daha asan olur. İnformasiya tex- nologiyalarının daha effektiv gömrük nəzarətinə, gömrük şəffaf- lığına və büdcənin doldurulmasına faydası çoxdur. Avropa Birliyi üzv dövl ətlərlə gömrük üçün trans-Avropa kompyuterl əşmiş şəbəkəsini inkişaf etdirmişdir. Ən mühümü isə Yeni kompyuterl əşmiş Tranzit Sistem və Ümumi Birlik Tarif Sistem v ə Ümumi Tarif Sistemidir. Kompyuterləşmiş Tranzit Sistemi il ə gömrük şəffaflığında informasiya texnologiyasının t ətbiq edilməsi birliyini yaratmaq mümkündür. O, malların fiziki 165 n əqlindən qabaq və onunla eyni zamanda malların gömrük tranzit b əyənnaməsinin ötürülməsini təmin edir, həm də bu hərəkətlərə düzgün gömrük n əzarətini həyata keçirməyi, operatorların x ərclərinin azaldılmasında gömrüyün rolunu artırır. Ümumi gömrük tarif sistemi üzv dövl ətlər tərəfindən xarici ticar ətə tarif qanunvericiliyinin düzgün və yekcins tətbiqi üçün informasiyanı təmin edir. Trans-Avropa kompyuter şəbəkəsindən istifadə etməklə köhn ə kağız sistemini əvəzləmə, malların rəvan axınına, düzgün tarifin v ə birliyin Gömrük Məcəlləsinin tətbiqinə kömək edir. Az ərbaycanda fəaliyyət göstərən Milli İnformasiya Kommu- nikasiya Texnologiyaları strategiyası həmçinin kompyuterləşmiş gömrük şəbəkəsinə yaxşı bir nümunədir. Qeyd etm ək lazımdır ki, gömrük təşkilatları və biznes sahə- si arasında kommunikasiyanı və anlaşmanı təkmilləşdirilir, höku- m ət və biznes birlikləri arasında strateji partnyorluğun inkişafına köm ək edir. Ona görə də gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi v ə hormonizə edilməsinə istiqamətlənən hər hansı təşəbbüs çox əhəmiyyətlidir və beləliklə, ticarətin sadələşdirilməsi onun bey- n əlxalq səviyyədə inkişafına kömək etməlidir. Gömrüyün əsas problemlərindən biri onunla təhlükəsizliyin asanlaşdırılmasına tələbatın necə balanslaşdırılmasıdır. Gömrük t əşkilatları son dövrlər gömrük prosedurlarına təhlükəsizlik as- pektl ərinin daha yaxşı inteqrasiyasının sürətinin artırılmasına nail olublar. Bu günkü gömrük xarici ticar ətin normal axınına şərait yaratmaqla beyn əlxalq təchizat zəncirində effektiv nəzarəti tətbiq etm əlidir. Müasir risk menecmenti texnikası ilə əhatə olunan informa- siya texnologiya larından istifadə etmə gələcəkdə təhlükəsizliyin v ə asanlaşdırmanın əldə edilməsində ən mühüm yoldur. Az ərbaycan iqtisadiyyatının hərtəfli inkişafı imkan verir ki, respublikamızın gələcək inkişaf planları müəyyən edilsin. Azər- bay can Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev demişdir: 166 “Az ərbaycanın gələcək inkişafı ilə bağlı düşünülmüş proqramı, konsepsiyası –“2020 Konsepsiyası” var və əlbəttə ki, bu layih ələrin, infrastruktur layihələrinin icrası imkan verəcək ki, dinamik inkişaf davam etsin”. 167 Arif Şəkərəli oğlu Şəkərəliyev Əməkdar elm xadimi, i.e.d., professor Zibeyd ə Arif qızı Şəkərəliyeva i.e.n., b/m Gömrük işinin təşkili və idarə edilməsi ______________________________ ( d ərs vəsaiti) 168 Чапа имзаланыб 02 . 09. 2015. Каьыз форматы 60х84 1/16. Щяж ми 10,5 ч.в. Сифариш 129. Сайы 120. --------------------------------------------------------------------------- " Игтисад Университети " Няшриййаты. АЗ 1001, Бакы, Истиглалиййят кцчяси, 6 ___________________________________________________ Няшриййатын мцдири Камил Щцсейнов Баш редактор Исмят Сяфяров Редактор Rahil ə Cəbrayılova Корректор Südab ə Manafova Компйутер operatoru Тяраня Бахшялийева Дизайнер Mehdi Quliyev Document Outline
Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|