Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva

25
 
 
r
əetmə  sistemində  təşkilati  əlaqələrinin sabitliyinin saxlanması 
üçün n
əzərdə  tutulmuşdur.  Şəxsi, kollektiv, maddi, mənəvi və 
xidm
əti məsuliyyəti fərqləndirilir. 
T
əşkilati sərəncamverici metodların bütün göstərilən  üç 
qrupu gömrük sistemind
ə həm ayrıca, həm də birlikdə bir-birini 
tamamlayaraq v
ə zənginləşdirərək istifadə edilir. 
Hüquqi metodlar sosial iqtisadi sistemin
ə elementlərinə və 
idar
əetmə prosesində onların arasındakı münasibətlər hüquqi təsir 
vasit
ələrinin və üsullarının məcmuudur. Hüquqi metodlara bunlar 
aiddir:  hüquqi normalar
ın hazırlanması, istifadəsi və  tətbiqi, 
hüquqi münasib
ətlərin formalaşdırılması, hüquqi aktların tələb-
l
ərinə riayət edilməsi. 
Hüquqi normalar bütün gömrük orqanlar
ının gömrük siste-
mind
ə  yerini və  onlara rəhbərlik  metodlarını  müəyyən edir, on-
lar
ın başqa təşkilatlarla saxladığı  münasibətlərin xarakter və 
m
əzmununu təyin edir.  
İdarəetmənin sosial və  siyasi psixoloji metodları  gömrük 
sistemind
ə idarəetmənin metodları arasında mühüm yer tutur. Ona 
gör
ə  də  kollektivin  sosial xaraketristikaları  ilə  onun fəaliyyətinin 
iqtisadi v
ə təşkilati göstəriciləri arasında sıx asılılıq mövcuddur. 
Sosial psixoloji idar
əetmə metodları kolektivin formalaşdı-
r
ılması  və  inkişafı  prosesinə, onun daxilində  baş  verən sosial 
prosesl
ərə konkret təsir üsulları və vasitələridir. 
Sosial idar
əetmə  metodlarının sosial normalaşdırılması, 
sosial t
ənzimləmə, sosial varislik, sosial novatorluq və mənəvi sti-
mulla
şdırma metodları daxildir. 
Sosial t
əsir metodları əksini gömrük orqanları kollektivləri-
nin sosial inki
şaf planlarında tapır ki, bunlara  da  əməkdaşların 
m
ədəni, tərbiyəvi və ixtisas səviyyəsinin artırılmasını, kadr dəyiş-
k
ənliyi ilə mübarizə, əmək və məişət şəraitinin yaxşhılaşdırılması 
üzr
ə tədbirlər daxildir. 
Psixoloji idar
əetmə  metodldarı  kollektivlərdə  optimal psi-
xoloji iqlim yarad
ılması  yolu ilə  gömrük orqanları  əməkdaşları 
aras
ında münasibətlərin tənzimlənməsinə  yönəldilir. Onlara bu 

---

26
 
 
metodlar aiddir: kiçik qrup v
ə kollektivlərin komplektləşdirilməsi; 
əməyin humanistləşdirilməsi;  psixoloji məqsəd; professional 
seçm
ə və tədris. 
İqtisadi idarəetmə  metodları-idarəetmə  obyektinə  məqsəd-
yönlü  t
əsirin iqtisadi mənafelərin  üzərində  qurulmuş  üsullar 
sistemidir. Gömrük orqanlar
ında iqtisadi idarəetmə metodlarını – 
m
ərkəzləşdirilmiş  planını  və  iqtisadi stimullaşdırılma metodu 
aiddir. H
əll edilən idarəetmə  məsələlərinin xüsusiyyətlərindən 
as
ılı  olaraq gömrük orqanlarında bu və  ya digər iqtisadi-riyazi 
metodlar istifad
ə  oluna bilər. Onlar formalizə  edilməsinin, zəif 
formaliz
ə edilmiş və formalizə edilmiş metodlara bölünür. 
N
əticə  etibarı  ilə  göstərmək lazımdır ki, burada gömrük 
xidm
ətinə  uyğun olaraq idarəetmə  nəzəriyyəsinin  əsas kateqo-
riyalar
ı  haqqında anlayışlar nəzərdən keçirilir. Nəzərdən ke-
çirilmi
ş kateqoriyaları bilmək mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Onlar 
idar
əetmənin mahiyyətini və  mexanizmini dərk etməyə  imkan 
verir. N
əzərdən keçirilən kateqoriyaları bilmək idarəetmə qanun-
lar
ını dərk edərək səmərəli tətbiq etmək üçün əsas verir. 
 
1.3.Az
ərbaycan Respublikasının iqtisadi təhlükəsizliyi  
v
ə iqtisadi mənafeyinin qorunmasında 
 idar
əetmənin rolu və zəruriliyi 
 
 
Az
ərbaycan Respublikasının gömrük siyasəti dövlətin iqtisadi 
t
əhlükəsizliyinin təmin edilməsinə  xidmət etməlidir.  İqtisadi 
t
əhlükəsizliyin təmin olunması  dövlətin mühüm funksiyalarının 
t
ərkibinə  daxildir.  İqtisadi təhlükəsizlik problemi heç  vaxt  özü-
özünd
ən mövcud olmayıb, o cəmiyyətin inkişafının hər bir mər-
h
ələsində iqtisadi artım məsələlərindən törəmə kimi çıxış edir. Bu 
problemin konkret m
əzmunu söhbət gedən dövrdə  formalaşan 
daxili v
ə xarici şəraitdən asılı olaraq dəyişilir. 
T
əhlükəsizlik-daxili və xarici təhlükələrin mövcudluğu şərai-
tind
ə  «özü-özünü  saxlamaq»  və  inkişaf etdirmək nöqteyi-nəzə-
rind
ə, obyektin əlaqələr sistemində  vəziyyətidir.  İqtisadi sistem 

---

27
 
 
(m
əsələn,  sahədaxili struktur) istehsal və  maliyyə  –  bank kapi-
tal
ının nisbəti və  s. nə  qədər  çevik olarsa, iqtisadiyyat o qədər 
h
əyat qabiliyyətli və deməli, onun təhlükəsizliyinin qiymətləndi-
rilm
əsi kifayət qədər yüksək olar. Sistemin müxtəlif komponent-
l
əri arasındakı  əlaqələrin disproporsiyaların pozulması  stabilləş-
m
ənin pozulmasına aparır və iqtisadiyyatın təhlükəsiz vəziyyətin-
d
ən təhlükəli vəziyyətə keçməsi üçün bir siqnaldır. 
Yuxar
ıda deyilənləri nəzərə  alsaq, iqtisadi təhlükəsizliyin 
mahiyy
ətini – milli maraqların təminatlı müdafiəsinin ölkənin bü-
tövlükd
ə sosial istiqamətli inkişafının, daxili və xarici proseslərin 
inki
şafının hətta ağlagəlməz vəziyyətdə belə, kifayət qədər müda-
fi
ə  potensialının təmin olunduğu hökumət institutlarının və 
iqtisadiyyat
ın vəziyyətidir. 
Bel
əliklə, iqtisadi təhlükəsizlik nəinki milli maraqların qorun-
mas
ı, həmçinin hakimiyyət institutlarının müdafiəsi və  reallaş-
d
ırılması mexanizmlərinin yaradılması və cəmiyyətin sosial siyasi 
sabitliyinin saxlanmas
ı bacarığıdır. Gömrük siyasəti, onun həyata 
keçirilm
əsi üçün başlıca zəmin olan gömrük xidmətinin fəaliyyə-
tin
ə  arxalanır. Eyni zamanda gömrük tənzimlənməsi gömrük 
orqanlar
ının fəaliyyəti ilə əlaqələndirilir. 
Ölk
ə iqtisadiyyatının inkişaf səviyyəsi və daxili istehsalçıların 
beyn
əlxalq rəqabət qabiliyyətindəki asılı  olaraq xarici iqtisadi 
siyas
ətin, o cümlədən də gömrük siyasətini nisbətən dəqiq kontur-
lara malik 4 növü m
üşahidə olunur. İqtisadi siyasətin, o cümlədən 
d
ə  gömrük sityasətinin  nisbətən dəqiq konturlara malik 4 növü 
m
üşahidə edilir: 
-proteksionizm; 
-yum
şaq proteksionizm; 
-yum
şaq-sərbəst ticarət; 
-s
ərbəst ticarət (fritrederçilik). 
Bu istiqam
ətlə eyni zamanda ölkə iqtisadiyyatının xarici iqti-
sadi müdaxil
ələrə açıqlıq dərəcəsini nümayiş etdirir. Proteksionist 
gömrük siyas
əti yerli istehsalın inkişafı üçün daha əlverişli şərait 
yarad
ılmasına yönəldilib. Onun əsas məqsədləri idxal edilən mal-

---