53
Yox olur.
Ətrafda ancaq səma qalır. Uzaqda isə Günəş görünür.
1963-1966
Moskva-Bakı
54
DƏDƏ QORQUD
(kino dastan)
Köksü yaşıl ulu dağlar belə vuruş görməmişdi.
Dibi dərin dar dərələr belə döyüş bilməmişdi. Savaş nə savaş idi,
meydan dolu baş idi. Şahbaz-şahbaz atlar keçirdi, nalı qalırdı. Qara
polad üz qılınclar çalınırdı, oxvarı ovxalanırdı.
Üç yeləkli qayım oxlar atılırdı, dəmrəni duşürdü. O gün Oğuz
ellərinin ağır günüydü. Oğuz oğulları bir-birinə qarşı qalxmışdı.
Dost-dostla, qohum-qohumla cəng edirdi, qardaş qardaşdan, ata
oğuldan ayrılmişdı.
Bu qanlı qada Oğuz elinin başına hardan gəlmişdi?
Deməklə qurtarmaq olmaz.
Qoy el ağsaqqalı, yurdun mudrik bilicisi Dədə Qorqud gəlsin,
qopuzunu əlinə alsın, ötənlərdən söz açsın, soz söyləsin, boy
boylasın, igid ərənlərin başına gələnlərdən danışsın.
...Dədə Qorqud bu dəm nə söz qoşurdu, nə qopuz çalırdı. Altı
pərli gürzlər, yalın qılınclar, dəmir uclu oxlar danışırdı, atlar
kişnəyir, bahadır nərələri ərşə qalxırdı. Sözü, qopuzu eşidən kim ola,
dinləyən kim ola? Dədə Qorqud fəryad edib Oğuz igidlərinə üz tutur,
bu qanlı qardaş qırğınını saxlamağa çağırırdı, amma ona məhəl
qoyan, qulaq asan yox idi, heç vaxt Dədə Qorqudun bir sözünü iki
eləməyən igidlərin bu gün gözləri qızmış, ağılları çaşmışdı.
İki igid atlarını dördnala çapa-çapa üz-üzə gəldilər. Atlar şahə
qalxdı. Bir igid o birini yerə çırpdı. Zəbun olmuş igid havadan yerə
elə yavaş-yavaş, elə ağır-ağır düşdü ki, deyəsən üsulluca iplə
salladılar. Amma elə həmin dəqiqə onu atdan salanın da əcəli yetdi.
Vıy-vıy vıyıldayıb gələn bir ox bu igidin bağrına sancıldı. O da
qolunu uzatdı, atının boynunu qucaqladı, sürüşdü at belindən torpağa
düşdü. Bir ötgün ox da ata dəydi, at da igidlərin yanına sərələndi.
Aram-aram, ağır-ağır yıxıldılar, yavaş-yavaş, asta-asta
hərəkətsizləşib qaldılar.
Başqa döyüşçülər də bir-birlərini qırırdılar. Bir-birini qılınclayan
kim, atla yel yetməz yel kimi keçib çomağı düşmənin təpəsinə
endirən kim, yayı çəkib oxu tuşlayan kim, kəmənd atıb çaparı
yəhərindən dəbərdən kim...
55
Döyüş meydanının qəribə mənzərəsi vardı.
İgidlər, atlar bir-bir həlak olduqca donub qalırdılar, daşa
dönürdülər. Səslər, nərələr, at kişnərtiləri də get-gedə azalırdı. Axırda
heç kəs qalmadı. İndi bütün meydan leş idi, cəsəd idi — daş leş, daş
cəsəd. Döyüş sona yetdi; indi bu meydan daş heykəllər düzülmüş bir
çöl idi. İnsan və at heykəlləri müxtəlif vəziyyətlərdə, müxtəlif
biçimlərdə donub qalmışdı — öldüyü an hansı halda idisə o halda.
Bu daş heykəllərin arasından ağır-ağır, dərdli-dərdli bir qoca
keçib gedirdi, ağ saçı ağ saqqalına qarışmış bir pir.
Qoca Dədə Qorqud yedəyində təpəl qaşqa ayğırı meydandan
keçib təpə başına çıxdı, qanrılıb geriyə baxdı. Meydanın mənzərəsi
bir az da dəyişmişdi, daş heykəllər ümumi görünüşlərini saxlasalar
da, dəqiq biçimlərini dəyişdirmişdilər, indi bu artıq insan, at
heykəlləri deyil, onları təxmini xatırladan qəribə qayalar, əcaib
daşlar, qaba daş qalaqları idi. Daşlar, daşlar, daşlar yığımı — qanlı
döyüşdən qalan bir bu idi! Oğuz ərlərindən qalan bir bu idi! Daşlar,
daşlar, qayalar... Nə bir səs, nə bir kəs... Dədə Qorqud köksün
ötürdü, acı-acı ağladı, yanıq ciyərini dağladı, ayğırının cilovunu
çəkib yola düzəldi, dağ aşdı, dərə keçdi, bir meşənin qırağına çıxdı.
Meşə, nə meşə... Fısdıq meşəsi imiş bu meşə, amma həm də
qəbiristanlıq idi. Elə bil fısdıq ağacları qəbirlərin içindən çıxırdı.
Qəbirlərin üstündə də daş qoyun heykəlləri qoyulmuşdu. Elə bil
bu meşədə tamam bir sürü daşa dönmüşdü! Dədə Qorqud meşəyə
baxdı, daş qoyunlara baxdı, qəbirlərə baxdı, birdən bir səs eşitdi.
Döndü, gördü qara mahud şalvarlı cavan bir oğlan məzar qazır.
—Oğlan, — deyə Dədə Qorqud onu səslədi, — nə qazırsan belə?
Oğlan gözucu Dədə Qorquda baxdı. Onun üzündə, gözlərində
məşum bir ifadə vardı. Oğlan laqeyd-laqeyd:
—Gor qazıram, Dədə, — dedi.
—Kiminçün qazırsan bu goru?
Oğlan eyni biganəliklə;
—Səninçün Dədə, — dedi.
Dədə Qorqud diksindi. Oğlan ona etina etmədən öz işinə davam
edirdi.
Torpaq kənara atıldıqca, məzar kənarındakı təpəcik boyüdükcə, qəbir
dərinləşdikcə Dədə Qorqudu dəhşət basırdı.
O, müc olub qalmışdı, matı-qutu qurumuşdu. Səs eşidib başını
qaldırdı. Ağac başında civildəşən quşlar xırdaca daşlar kimi
56
budaqlardan yerə tökülüb qaldılar — onları ovlayan-eləyən
olmamışdı — birdən-birə özləri düşdülər, səpələnib qaldılar. Ağac
özü da birdən-birə qurudu, yaşıl yarpaqları saralıb-soldu, qopdu,
küləyə qoşulub uçub getdilər. Ağacın çiçəkləri vağam olub
sovuldular, budaqlar yalın qaldı.
Çəmənlikdə bitər otlar, yaşarırkən bitməz oldu.
Bulaqlardan axan sular, çağlayırkən axmaz oldu.
Qanad çalıb uçan quşlar birdən-birə uçmaz oldu.
Budaqlar da yalın qaldı, çiçəklər də açmaz oldu.
Dədə Qorqud hayana baxdı ölüm gördü, əcəl gördü.
Fısıllıqdan fışıldayıb çıxan ala ilan Dədə Qorqudun ayağına
yanaşdı, başını qaldırıb onu çalmaq istədi. Dədə Qorqud onu görüb
sərmərdi, kənara sıçradı, qıvraq tərpənib təpəl qaşqa ayğırının belinə
qalxdı. At da ilandan hürküb fınxırdı, yel kimi yerindən qopdu,
üzünü dağlara tutdu. Dədə Qorqudu meşədən, məzardan, əcəldən
uzaqlaşdırdı.
Amma gor qazan oğlan da işini dayandırmadı, gözdən itən
çaparın ardınca uzun-uzadı baxdı, qımışdı, qəbri qazdı ki, qazdı.
Dədə Qorqud çapıb alçaqdan uca yerlərə qalxdı, qışda-yazda qarı,
buzu əriməyən Qazılıq dağını aşdı, çaylar aşdı, daşqın-daşqın
sulardan addadı, düzlərdən, dərələrdən keçdi, başqa bir iqlimə gəlib
çıxdı.
Bura ucu-bucağı görünməz bir dəryanın sahili idi. Dəniz gömgöy
idi, ləpələri ağ, narın. Sahil bomboş idi, bir ins-cins gözə dəymirdi.
Dədə Qorqud atdan endi. Ovuclayıb dəniz suyunu üzünə vurdu,
günəşə baxdı, gülümsədi, eyni açıldı. Birdən səs eşidib qulaq verdi.
Dönüb baxdı, sahilin uzağında bir qaraltı gördü, ona sarı getdi.
Yanaşıb gördü ki, yaşıl məxmər şalvarlı bir kişi yer qazır. Dədə
Qorqud salam verdi, əleyk almadı.
—Nə qazırsan, a kişi? — deyə soruşdu.
Kişi:
—Sənə gor qazıram, Dədə, — deyə çevrilib ona baxdı. Kişinin
qiyafəsi başqa idi, sinni də, sifəti də başqa idi, amma gözlər həmin o
gözlər idi — həmin o oğlanın məşum gözləri. Dədə Qorqud geri
çəkildi, əyilib məzara baxdı, qəbir bayaqkindən bir az dərin idi,
kənarındakı təpəcik bir az da yekə idi.
Dədə Qorqud ayğırın belinə sıçradı, qamçı çəkdi. Atı onu bu
Dostları ilə paylaş: |