Standartlari
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1-misol.
2011 yil 1 iyulda kompaniya qiymati 600000 sh.b. bo’lgan ma’muriy binoni kelgusida operatsion ijaraga berish maqsadida sotib oldi. Vositachi uchun bino umumiy qiymatining 0,7% miqdorida komission mukofot berildi. Kompaniya investitsion mulkni xaqqoniy qiymat bo’yicha hisobga olish modelidan foydalanadi. 2011 yil 31 dekabrda bino xaqqoniy qiymati 610000 sh.b. ni tashkil etdi. Investitsion mulk qiymati sotib olingan paytda 2011 yil 1 iyulda 600000+600000x0.7%=604200 sh.b. 2011 yil 31 dekabrda investitsion mulk qiymati o’zgarganda: Dt Investitsion mulk (M0400) 5800
Kt Haqqoniy qiymatning o’sishi (M9391) 5800 610000-604200=5800 sh.b. 2012 yil 31 dekabrda investitsion mulkning haqqoniy qiymati pasaydi va 605000 sh.b.ni tashkil qildi: Dt Haqqoniy qiymatning kamayishi (M9491) 5000
Kt Investitsion mulk (M0400) 5000 (605000-610000) = 5000 Haqqoniy qiymat bo’yicha hisobga olish modeli asosida investitsion mulkning balans qiymatini aniqlashda, tadbirkorlik sub’ekti alohida aktivlar va majburiyatlar sifatida tan olingan aktivlar va majburiyatlarni ikki marta hisobga olmaydi. Masalan: (a) Uskunalar, masalan liftlar yoki konditsionerlar, alohida aktivlar sifatida tan olinmaydi, balki ular binoning ajralmas qismi bo’lib, umuman olganda investitsion mulkning haqqoniy qiymati tarkibiga kiritilgan bo’ladi. (b) Agarda ofis mebellar bilan ijaraga berilgan bo’lsa, ofisning haqqoniy qiymati mebellarning haqqoniy qiymatini ham o’z ichiga oladi, chunki ijaradan daromad mebelli ofisga taalluqlidir. Qachonki mebellar investitsion mulkning haqqoniy qiymatiga kiritilganda, tadbirkorlik sub’ekti ushbu mebellarni alohida aktiv
102 sifatida tan olmaydi. (v) Investitsion mulkning haqqoniy qiymati tarkibiga operativ ijaradan daromadlar bo’yicha oldindan to’lov yoki hisoblangan daromad kirmaydi, chunki tadbirkorlik sub’ekti uni alohida aktiv yoki majburiyat sifatida tan oladi. (g) Ijara bo’yicha egalik qilinayotgan investitsion mulkning haqqoniy qiymati kutilayotgan pul oqimlarini aks ettiradi (shu jumladan, to’lanishi mumkinligi kutilayotgan shartli ijara haqlari). Shu tufayli, agar mulkni baholash amalga oshirilishi kutilayotgan barcha sof to’lovlar bo’lsa, haqqoniy qiymat bo’yicha hisobga olish modeli asosida investitsion mulkning haqqoniy qiymatini aniqlash uchun har qanday tan olingan ijara majburiyatini ushbu to’lovlarga qayta qo’shish zarur. Tadbirkorlik sub’ektining doimiy asosda investitsion mulkning haqqoniy qiymatini ishonchli aniqlay olishini rad etadigan faraz mavjud. Biroq, istisno holatlarda, qachonki tadbirkorlik sub’ekti investitsion mulkni dastlab sotib olganda (yoki foydalanishdagi o’zgarish natijasida mavjud mulk dastlab investitsion mulkka aylanganda), investitsion mulkning haqqoniy qiymatini doimiy asosda ishonchli aniqlab bo’lmasligi aniq dalili mavjud bo’ladi. Bunday holat sodir bo’ladi, faqatgina qachonki qiysiy mulklar bozori faol bo’lmasa (masalan, yaqin sanalardagi operatsiyalar juda kam, belgilangan narxlar joriy emas yoki kuzatilgan operatsiya narxlari shuni ko’rsatadiki sotuvchi sotishga majbur bo’lgan) va haqqoniy qiymatining muqobil ishonchli baholari (masalan, diskontlangan pul oqimlari rejalariga asoslangan) mavjud bo’lmasa. Agar tadbirkorlik sub’ekti qurilish jarayonidagi investitsion mulkning haqqoniy qiymati ishonchli aniqlanmasligini aniqlasa, ammo qurilish tugaganda mulkning haqqoniy qiymatini ishonchli aniqlashni taxmin qilsa, uning haqqoniy qiymati ishonchli aniqlanguncha yoki qurilish tugaguncha (qaysi biri vaqtliroq bo’lsa), tadbirkorlik sub’ekti ushbu qurilish jarayonidagi investitsion mulkni tannarxda baholashi lozim. Agar tadbirkorlik sub’ekti investitsion mulkning (qurilish jarayonidagi investitsion mulkdan tashqari) haqqoniy qiymatini doimiy asosda ishonchli aniqlab bo’lmasligini aniqlasa, tadbirkorlik sub’ekti ushbu investitsion mulkni BHXS 16 dagi tannarx bo’yicha hisobga olish modelidan foydalangan holda baholashi lozim. Investitsion mulkning qoldiq qiymati nol deb faraz qilinishi lozim. Tadbirkorlik sub’ekti investitsion mulkni balansdan chiqarguncha BHXS 16 ni qo’llashi lozim. Qachonki tadbirkorlik sub’ekti oldin tannarxda baholangan qurilish jarayonidagi investitsion mulkning haqqoniy qiymatini ishonchli baholash imkoniga ega bo’lsa, u ushbu mulkni uning haqqoniy qiymatida baholashi lozim. Ushbu mulkning qurilishi tugaganda, haqqoniy qiymat ishonchli baholanishi mumkin deb faraz qilinadi. Agar bunday holat bo’lmasa, mulk BHXS 16 dagi tannarx bo’yicha hisobga olish modelidan foydalangan holda hisobga olinishi lozim. Qurilish jarayonidagi investitsion mulkning haqqoniy qiymatini ishonchli baholash mumkinligi to’g’risidagi faraz faqatgina dastlabki tan olishda rad etilishi mumkin. Qurilish jarayonidagi investitsion mulk ob’ektini haqqoniy qiymatda baholagan tadbirkorlik sub’ekti qurilishi tugagan investitsion mulkning haqqoniy qiymatini ishonchli baholash mumkin emasligi to’g’risida xulosa qila olmaydi. Istisno holatlarda, MHXS 16dagi tannarx bo’yicha hisobga olish modelidan
103 foydalangan holda baholashga majbur bo’lsa, u boshqa investitsion mulklarni, shu jumladan qurilish jarayonidagi investitsion mulkni, haqqoniy qiymatda baholaydi. Bunday holatlarda, tadbirkorlik sub’ekti tannarx bo’yicha hisobga olish modelini bitta investitsion mulkka nisbatan qo’llasa ham, tadbirkorlik sub’ekti qolgan mulklarning har birini haqqoniy qiymat bo’yicha hisobga olish modelidan foydalangan holda hisobga olishni davom ettirish lozim. Agarda tadbirkorlik sub’ekti oldin investitsion mulkni haqqoniy qiymatda baholagan bo’lsa, qiyosiy bozor bitimlari tez-tez yuz bermay qolishi yoki bozor narxlari kam mavjud bo’lib qolishiga qaramasdan, u balansdan tashqariga chiqarguncha (yoki mulk mulk-egasi-egallagan mulk bo’lguncha yoki tadbirkorlik sub’ekti oddiy xo’jalik faoliyatidagi sotish uchun mulkni takomillashtirishni boshlaguncha) mulkni haqqoniy qiymatda baholashni davom ettirish lozim. Dastlabki tan olingandan so’ng, tannarx bo’yicha hisobga olish modelini tanlaydigan tadbirkorlik sub’ekti o’zining barcha investitsion mulklarini ushbu bo’yicha hisobga olish modeliga nisbatan BHXS 16 ning talablariga muvofiq baholashi lozim, bundan MHXS 5 “Sotish uchun mo’ljallangan uzoq muddatli aktivlar va davom ettirilmaydigan faoliyat” ga muvofiq sotishga mo’ljallangan tasnifining mezonlarini qanoatlantiradiganlar (yoki sotishga mo’ljallangan sifatida tasniflangan balansdan chiqarish guruhiga kiritilganlar) mustasno. Sotishga mo’ljallangan tasnifining mezonlarini qanoatlantiradigan (yoki sotishga mo’ljallangan sifatida tasniflangan balansdan chiqarish guruhiga kiritilgan) investitsion mulklar MHXS 5 ga muvofiq baholanishi lozim. Investitsion mulk tasnifiga, yoki tasnifidan, o’tkazmalar amalga oshirilishi lozim, faqat va faqat, foydalanishda o’zgarish bo’lishi quyidagilar orqali tasdiqlanganda: (a)
investitsion mulkdan mulk-egasi-egallagan mulkka o’tkazma uchun, egasi tomonidan egallashning boshlanishi; (b) investitsion mulkdan tovar-moddiy zahiralarga o’tkazma uchun, sotishni ko’zlab takomillashtirishni boshlanishi; (v)
mulk-egasi-egallagan mulkdan investitsion mulkka o’tkazma uchun, egasi tomonidan egallashning tugashi; yoki (g) tovar-moddiy zahiralardan investitsion mulkka o’tkazma uchun, boshqa tomon bilan operativ ijaraning boshlanishi. Tadbirkorlik sub’ektidan mulkni investitsion mulkdan tovar-moddiy zahiralarga o’tkazishni talab etsa, faqatgina qachonki sotishni ko’zlab takomillashtirishni boshlash oqibatida foydalanishda o’zgarish bo’lsa. Tadbirkorlik sub’ekti investitsion mulkni takomillashtirmasdan balansdan chiqarishga qaror qilsa, uni tan olishni tuxtatguncha (moliyaviy holat to’g’risidagi hisobotdan chiqarib tashlaguncha) investitsion mulk sifatida hisobga olishni davom ettiradi va tovar- moddiy zahiralar sifatida hisoblamaydi. Xuddi shuningdek, agar tadbirkorlik sub’ekti kelgusida investitsion mulk sifatida foydalanishni davom ettirish uchun amaldagi investitsion mulkni qayta takomillashtirishni boshlasa, mulk investitsion mulk sifatida qoladi va u qayta takomillashtirish mobaynida mulk-egasi-egallagan mulk sifatida qayta tasniflanmaydi.
104 Haqqoniy qiymatda aks ettirilgan investitsion mulkdan mulk-egasi-egallagan mulkka yoki tovar-moddiy zahiralarga o’tkazmada, MHXS 16 yoki MHXS 2 ga muvofiq keyingi hisob-kitob uchun mulkning nazarda tutilgan qiymati foydalanishda o’zgarish bo’lgan sanadagi uning haqqoniy qiymati bo’lishi lozim. Tadbirkorlik sub’ekti o’sha sanada MHXS 16 ga muvofiq mulkning balans qiymati bilan uning haqqoniy qiymati orasidagi har qanday farqni MHXS 16 ga muvofiq qayta baholash kabi hisobga olishi lozim. Boshlang’ich qiymatiga nisbatan qayta baholash qiymatining oshgan summasi taqsimlanmagan foydaga o’tkazilganda u foyda yoki zararga ta’sir qilmaydi. Tovar-moddiy zahiralardan haqqoniy qiymatda aks ettiriladigan investitsion mulkka o’tkazma uchun, mulkning o’sha sanadagi haqqoniy qiymati bilan uning oldingi balans qiymati o’rtasidagi har qanday farq foyda yoki zararda tan olinishi lozim.
Tovar-moddiy zahiralardan haqqoniy qiymatda aks ettiriladigan investitsion mulkka o’tkazmalarning yondashuvi tovar-moddiy zahiralarning sotilishining yondaushviga mutanosibdir. Tadbirkorlik sub’ekti haqqoniy qiymatda aks ettiriladigan o’zi tomonidan qurilayotgan investitsion mulkning qurilishini yoki takomillashtirilishini tugatganda, mulkning o’sha sanadagi haqqoniy qiymati bilan uning oldingi balans qiymati o’rtasidagi har qanday farq foyda yoki zararda tan olinishi lozim.
Yüklə 5,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|