Stefan şvayq bir qadinin həyatindan iYİRMİ DÖrd saat

vağzala sarı götürüldüm. Məni yüklə səkidə gözləyən nökərin təşvişli 

hərəkətlərindən başa düşdüm ki, gecikirəm. Özümü keçidə saldım. Lakin burada 

məni bilet yoxlayan saxladı: mən bilet almağı unutmuşdum. Onu dilə tutub keçincə 

qatar yerindən tərpəndi. Bütün bədənim əsə-əsə son dərəcə gərgin halda 

pəncərələrə diqqətlə nəzər saldım ki, bəlkə, heç olmasa onun baxışlarını, bir 

hərəkətini, əl eləməsini, salamını görə bilim. Lakin tez-tez ötüb-keçən pəncərələrdə 

mən onun sifətini seçə bilmədim. Get-gedə vaqonların sürəti artırdı. Bir dəqiqədən 

sonra isə artıq gözlərim önündə qara tüstülü buluddan başqa heç nə qalmadı. 

Allah bilir, mən orada nə qədər daşa dönmüş kimi quruyub qalmışam, çünki, 

görünür, nökər bir neçə dəfə mənə müraciət etmişdi, yoxsa qoluma toxunmağa 

onun cəsarəti çatmazdı. Bu zaman mən xəyaldan ayrıldım. O, yükü geriyə oteləmi 

aparmalıydı? Mən fikrimi cəmləyincə daha iki dəqiqə keçdi, yox, bü mümkün 

deyildi! Dəli kimi biryolluq tərk etdiyim o otelə bir də geri qayıtmaq? Qayıtmaq 

istəmirdim, heç vaxt qayıtmayacaqdım! Mən ona sərəncam verdim ki, aparıb şey-

şüyü yüksaxlama anbarına versin. Narahat idim, heç tək qalmaq istəmirdim. Yalnız 

indi vağzalın bu çaxnaşmasında bir-birini aramsız əvəz edən bu sifətlər içərisində 

hər şeyi götür-qoy etmək, ağıllı-başlı götür-qoy etmək istəyirdim ki, görüm məni 

qəhərləndirən, məni boğan bu ümidsizlik hissinə axı necə qalib gələ bilərəm. Belə 

ki, niyə də boynuma almayım? Düşünəndə ki, mən özüm öz günahımın üzündən 

son görüşümü bada verdim, bu fikir məni qızmar dəmir kimi yandırıb-yaxırdı. Bu 

ağrı get-gedə şiddətlənir, elə kəskinləşirdi ki, bağırmamaq üçün güclə tab gətirir, 

ancaq, ancaq özümü saxlayırdım. Bəlkə də, insanlar ömürlərində, heç olmasa, bircə 

dəfə belə gözlənilməz hadisə ilə, sürətli dağ uçqununa oxşayan hisslərin tufan kimi 

beləcə coşub tüğyana gəlməsi ilə qarşılaşmışlar. Bu zaman insanın bütün ömrü o 

keçmiş illərin sərf edilməmiş qüvvəsi ilə birlikdə aşıb öz başına tökülür. Heç bir 

zaman nə o ana kimi, nə də ondan sonra ümidlərin belə məhv olmasını 

görməmişdim. Mən son qərara gəlmişdim ki, qayğı ilə bəslənmiş həyatım gəlib 

keçilməz bir divara dirənmişdir. Bütün qüvvə və ehtiraslarımla bu divar qarşısında 

aciz qalmışdım. 

Sonra bilsəniz, mən nə etdim? Bu mənasız, ağılsız bir hərəkət idi. Bu barədə 

danışmaq mənə əzab verir, lakin mən özüm söz vermişəm, sizə söz vermişəm ki, 

heç nəyi gizlətməyim. Mən... mən onu özümə qaytarmaq istəyirdim... daha 

doğrusu, mən onunla keçirdiyim anları geri qaytarmaq istəyirdim... qarşısıalınmaz 

bir qüvvə, məni dünən onunla olduğumuz o yerlərə, onu üstündən qaldırdığım o 

---

bağdakı skamyaya, ilk dəfə onu gördüyüm o qumar zalına, bəli, hətta o oğru 

yuvasına belə sürükləyirdi ki, heç olmasa, bircə dəfə, bircə dəfə onunla keçirdiyim 

anları yenidən yaşaya bilim. Səhər isə miniklə cornich boyu, gəzdiyimiz həmin o 

yolu keçmək, hər bir sözümüzü, hər bir hərəkətimizi yenidən canlandırmaq 

qərarına gəldim. Bəli, mən uşaq kimi beləcə mənasız təlaş keçirirdim! Axı bir 

təsəvvürünüzə gətirin ki, bütün bu hadisələr bir anda ildırım sürəti ilə uçulub 

üstümə tökülmüşdü. Bu hadisələr mənə sarsıdıcı bütöv bir zərbə kimi dəymişdi. 

İndi isə sərməstliyimdən belə kobud tərzdə ayılandan sonra mən xatirələr 

adlandırdığımız o özünüaldatma yolu ilə dünən ötəri yaşadığımız o anları bir daha 

qurtum-qurtum udub, ləzzət almaq istəyirdim; bu istəyi hər adam başa düşə 

bilməz; bəlkə də, bütün bunları başa düşmək üçün alovlu bir ürək sahibi olmaq 

lazımdır. 

Beləliklə, mən hər şeydən əvvəl qumarxanaya yollandım ki, onun arxasında 

əyləşdiyi masanı axtarıb tapım və başqalarının əlləri arasında onun əllərini 

təsəvvürümə gətirim. Mən zala daxil oldum. Hələ də yadımdadır, gərək ki, onu ilk 

dəfə gördüyüm masa ikinci otaqda sol tərəfdə idi. Onun hər bir hərəkəti xəyalımda 

elə aydın həkk olunmuşdu ki, mən gözümü yumsaydım da əllərimi irəli uzadıb 

onun yerini o saat tapardım. Nəhayət, içəri girib, zal boyu addımladım. Elə bu 

zaman... qapıların yanında dayanıb, yığıncağa nəzər yetirərkən... elə bil, mənə nəsə 

bir şey oldu... orada onu, təsəvvürümə gətirdiyim həmin yerdə, həmin stulda 

əyləşən... bu nə idi – qızdırmadan sayıqlama, yaxud qarabasmamı idi?.. O... 

həqiqətən, o... o... idi, mənim xəyalımın indicə yaratdığı surətin eyni... eynən 

dünənki kimi gözləriylə diyircəyə aludə olmuş o adam, ölü kimi rəngi qaçmış o 

şəxs... o... bəli, o! Tanınmaz dərəcədə dəyişilmiş o... o! 

Mən elə qorxdum ki, az qala, bağıracaqdım. Bu qarabasma elə ağlasığmaz, elə 

dərkedilməz idi ki, mən o saat özümü ələ aldım, gözlərimi yumdum! «Sən dəli 

olmusan. ...Sən sayıqlayırsan... sənin qızdırman var... – deyə öz-özümü danladım. 

– Axı, bu mümkün deyildir. Bu, sənin gözlərinə görünüb... Yarım saat bundan 

əvvəl o, yola düşüb». Yalnız bundan sonra mən gözlərimi açdım. Lakin, dəhşət! O, 

yenə də əvvəlki kimi orada əyləşmişdi... milyonlarla əllər arasında mən o əlləri 

tanıyardım... ox, məni qara basmırdı, bu, həqiqətən, o idi. O, mənə and içməyinə 

baxmayaraq, deməli, çıxıb getməmişdir. Gəlib, burada əyləşmişdir. Mənim yol 

üçün verdiyim pulları o, buraya, yaşıl stolun üstünə gətirmişdir. Yenə də 

---

ehtirasının tamam əsiri olaraq canfəşanlıqla oynamağa başlamışdır. Eh, mən isə 

bayaqdan bütün varlığımla, qəlbimlə hələ ona tərəf can atıram. 

Gözlərimdə qəzəbli bir alov oynadı, kinli, nifrətli bir qəzəb! İrəli atılıb, məni 

həyasızlıqla aldatmış bu tövbə canisinin boğazından yapışmaq istədim. O, mənim 

etibarımı, fədakarlığımı, hisslərimi təhqir etmişdi. Lakin mən yenə də vaxtında 

özümü ələ ala bildim. Qəsdən yavaş-yavaş (ah, bunun üçün mən nə qədər dözümlü 

olmalı idim) stola yaxınlaşdım, onun qarşı tərəfində dayandım. Hansı cənabsa 

ehtiramla mənə yer göstərdi, əyləşdim. Bizi bir-birimizdən iki metr yaşıl örtük 

ayırırdı. Mən, elə bil, teatr lojasında oturub, tamaşaya baxırmış kimi, onun üzünə, 

bir neçə saat bundan əvvəl minnətdarlıqla parlayan, ilahi bir adlıqla gülümsəyən o 

sifətə diqqət yetirirdim. Bu sifət yenə də qumarın o cəhənnəm əzablı ehtirasının 

təsirindən dəyişilib eybəcərləşmişdi. Bu gün səhər müqəddəs tövbə zamanı dua 

kürsüsünün küncündən yapışan həmin o əllər indi, elə bil, tamahkarlıqla qarmağa 

çevrilmiş, qaniçən cani hərisliyilə pulları seçib dəstələyirdi. O udmuşdu, gərək ki, 

çox, lap çox udmuşdu; onun qarşısında dağınıq şəkildə qat-qat jeton luidor  və 

bank biletləri var idi, bu hədsiz sərvət içərisində onun əsəbi, titrək barmaqları 

quylanır, sonsuz bir fərəhlə bu pulların içində üzürdü. Mən o əllərin necə bir 

hərisliklə qənimətini bir-birinin üstünə yığmasını, qızıl pulları əlində necə ehtirasla 

hərlədib kvadratların birinə atmasını müşahidə edirdim. O saatda da burun pərləri 

genəlir, qumarbaşının elanı onun tamahkarlıqla alışıb yanan nəzərlərini pullardan 

ayırır və bu nəzərlər diqqətlə, xırdaca taqqıltılarla hərlənən diyircəyə tərəf 

yönəlirdi. O, odlu bir təlaşla özünü də unudurdu. Elə bil, dirsəklərini yaşıl stola 

mıxlamışdılar. Keçən axşama nisbətən daha dəhşətli, daha qorxulu bir tərzdə 

qumara qurşanmışdı, belə ki, onun hər bir hərəkəti, sadəliklə ürəyimdə həkk 

etdiyim şəfəq saçan o surəti məhv edirdi. 

Biz bir-birimizin iki metrliyindəydik. Mən gözlərimi diqqətlə ona zilləmişdim. O 

isə məni görmürdü, heç kimi görmürdü. Qarşısında səpələnmiş banknot və qızıl 

pullardan ayrılan nəzərləri qızğınlıqla diyircəyə dikilirdi. Diyircək hərlənməyə 

başlayanda isə onun baxışları yenidən pullara tərəf çevrilirdi: bu qapalı əhatədə 

onun bütün fikri-zikri və hissləri hərlənirdi. Bütün dünya, bütün bəşəriyyət, elə bil, 

yığışdırılıb o düşkün adamın qarşısındakı süfrənin yaşıl kvadratlarına 

doldurulmuşdu. Başa düşdüm ki, saatlarla burada dayansam da o, mənim burada 

olmağımı hiss etməyəcək. 

---

Lakin mən artıq dözə bilmədim. Gözlənilmədən ayağa qalxdım, hərlənib arxadan 

ona yaxınlaşdım və sərt hərəkətlə çiyinlərindən yapışdım. O qanrılıb yuxudan 

ayılan sərxoş kimi dumanlı, yuxulu, qızarmış şüşə gözləri ilə mənə heyrətlə baxdı. 

Sonra, deyəsən, tanıdı. Onun tir-tir əsən dodaqları azacıq açıldı və sevinclə mənə 

baxdı. Baxdı və gizlincə pıçıldadı: 

– İşlər yaxşı gedir... Mən bura girib onu görəndə belə olacağını bildim... Mən belə 

də bilirdim... 

Mən onu başa düşmədim. Bircə onu başa düşdüm ki, qumar onu yenə sərxoş edib. 

Bu sərsəm hər şeyi – öz tövbəsini, bizim şərtimizi, məni, bütün dünyanı 

unutmuşdu. Lakin onun bu sərsəmləməsinə də mən tab gətirə bilmədim. Qeyri-

iradi olaraq söhbətinə qoşuldum və təəccüblə soruşdum ki, o, kimi deyir. 

– Bax, oradakı o qoca, bir əli olmayan o rus generalı, – deyə bu sehrli sirri heç kəs 

eşitməmək üçün bir qədər mənə tərəf əyilib pıçıldadı. – Görürsünüzmü, o çal 

bakenbardlını deyirəm, arxasında da nökəri dayanıb ha, bax o, həmişə udur. Mən 

hələ dünən ona fikir verirdim. Yəqin ki, onun xüsusi üsulu var, mən onun kimi 

oynayıram... O, dünən elə hey udurdu... Mən səhv etdim ki, o gedəndən sonra 

oynadım... bu mənim səhvim idi. O, dünən iyirmi min frank uddu... bu gün də hər 

oyunda o udur. İndi mən onu izləyirəm... İndi... 

Birdən o söhbətini kəsdi. Qumarbaşı cingiltili səslə ucadan dilləndi: 

– Faites votre jeu . 

Onun baxışları hərisliklə, sakit və məğrurluqla əyləşmiş ağ saçlı rusa tərəf yönəldi; 

general tələsmədən əvvəlcə bir, sonra tərəddüdlə ikinci qızıl pulu dördkünc 

nömrəyə qoydu. O saat mənə tanış olan titrək barmaqlar özünü pul yığınına tərəf 

saldı və bir ovuc qızıl pulu həmin kvadrata tulladı. Qumarbaşı bir dəqiqədən sonra 

«sıfır» deyə elan edib, bir hərəkətlə bütün masanı süpürüb təmizləyəndə o, 

qarşısından gedən pullarını əzablı baxışlarla müşayiət etdi. Siz elə güman edirsiniz 

ki, o, yenidən mənə tərəf çevrildi? Yox, o, tamamilə məni unutmuşdu; mən onun 

üçün itirilmiş, yoxa çıxmış, tamam çıxıb getmişdim. O, bütün varlığı ilə rus 

generalına aludə olmuşdu. O isə soyuqqanlılıqla əlinə iki qızıl pul alıb durmuşdu, 

düşünürdü ki, görsün hansı rəqəmə qoymaq lazımdır. 

---

Mən öz qəzəbimi, öz iztirabımı təsvir edə bilmirəm. Lakin özünüz mənim ruhi 

sarsıntılarımı duyun: bir insandan ötrü mən öz həyatımı qurban verdim, onun özü 

isə məni, əli ilə tənbəl-tənbəl qovaladığı bir milçək yerinə qoymadı. Yenə də 

məndə qəzəb alovları şölələndi. Bütün qüvvəmlə onun qolundan elə yapışdım ki, o, 

dik atıldı. 

– Bu saat ayağa qalxın! – astadan, lakin amiranə tərzdə dilləndim. – Bu gün kilsədə 

mənə verdiyiniz andı bir yadınıza salın, yazığın biri, tövbə canisi! 

O, təəccüblə üzümə baxdı və ağardı. Döyülmüş itlər kimi gözlərində günahkar bir 

ifadə yarandı, dodaqları əsdi. Elə bil, o saat hər şeyi xatırladı və vahiməyə düşdü. 

– Hə... hə... – deyə kəkələdi. – İlahi!.. hə... gəlirəm... Bağışlayın... 

Onun əlləri pulları qarmalamağa başladı. Əvvəlcə tez-tez, kəskin, lakin get-gedə 

ağırlaşan bir hərəkətlə; elə bil, onu nəsə əks bir qüvvə tutub saxlayırdı. Baxışları 

yenidən elə indicə banka pul qoyan rus generalına dikildi. 

– Bir dəqiqə... – O, generalın qoyduğu kvadrata beş qızıl pul tulladı. – Təkcə bu 

oyunu da... Sizə and içirəm. Mən bu saat çıxıb gedirəm... Ancaq bu oyunu... axı 

axırıncısını... 

Onun səsi yenə də batdı. Diyircək fırlanmağa başladı və onun nəzərlərini özünə 

cəlb etdi. Yenə də bu divanə mənim və özünün iradəsindən kənara çıxdı. Kəməndə 

düşmüş kimi balaca diyircəyin hamar çarx üzərində atılıb-düşməsi yenə bu 

divanəni mənim əlimdən çıxardı, iradəsindən məhrum etdi. Yenə də qumarbaşı 

elan etdi və yenə də kürək onun beş qızılını süpürüb apardı, o uduzdu. Lakin o, 

geriyə dönmədi. O, məni unutmuşdu, tövbəsini – bir dəqiqə bundan qabaq mənə 

verdiyi sözü unutduğu kimi. Yenə də onun əlləri xəsisliklə pul komasına tərəf 

uzandı. Onun sərxoş baxışları, elə bil, ona səadət gətirə biləcək pul yığınının 

maqnit qüvvəsinə bənd edilmişdi. 

Artıq səbrim tükəndi. Mən onu yenidən silkələdim, lakin bu dəfə daha qüvvətlə: 

– Durun yerinizdən! Bu saat durun!.. Siz dediniz ki, təkcə bu oyunu... 

Lakin gözlənilməz hadisə baş verdi. O, sərt hərəkətlə geri döndü. Mənə tərəf 

çevrildi, sifətində nə mülayimlik, nə də utancaqlıq əlaməti var idi. Əksinə, gözləri 

nifrət və hirsdən alışıb yanır, dodaqları kinli bir qeyzlə titrəyirdi. 

---

– Əl çəkin məndən! – deyə o dilləndi. – Gedin buradan. Siz mənə bədbəxtlik 

gətirirsiniz. Siz burada olanda mən uduzuram. Dünən də belə etdiniz, bu gün də! 

Çıxın gedin! 

Bir anlığa mən yerimdəcə quruyub qaldım, lakin onun qəzəbi mənim də hiddətimə 

səbəb oldu: 

– Mən sizə bədbəxtlik gətirirəm? – deyə onun üstünə qışqırdım. – Siz mənə and 

içmişdiniz... – Daha danışa bilmədim, çünki bu dəli yerindən sıçrayıb, həyəcana 

gəlmiş adamlara məhəl qoymadan məni kobudca geri itələdi. 

– Məni rahat buraxın! – deyə bağırıb özündən çıxdı. – Siz mənim qəyyumum 

deyilsiniz... bu da... bu da... sizin pullar! – O, mənə sarı bir neçə yüz franklıq pul 

tulladı. – İndi isə məni rahat buraxın! 

O, özündən xəbəri olmadan, ətrafdakı yüzlərlə adama məhəl qoymadan var 

qüvvəsi ilə bağırırdı. Hamı bizə baxır, pıçıldaşır, bizi göstərir, gülürdü, hətta qonşu 

zaldan maraqlanıb baxanlar da var idi. Mənə elə gəlirdi ki, əynimdən paltarımı 

dartıb çıxarıblar və mən lüt-üryan bu həris baxışların qarşısında qalmışam... 

«Silence, madame, s'il vous plait!..»  – deyə xəzinədar ucadan və amiranə tərzdə 

dilləndi və kürəklə masanı döyəclədi. O, həyasız əclaf mənim üstümə çığırırdı, 

mənə! Təhqir edilmiş, xəcalətimdən qıpqırmızı olmuş halda üzümə pul çırpılmış 

küçə qızları kimi, ətrafımdakı adamların istehzalı təbəssümləri altında quruyub 

qalmışdım. İki yüz, üç yüz sırtıq nəzər düz mənə tərəf zillənmişdi. Elə bu zaman... 

alçaldılmış və biabır edilmiş halda nəzərlərimi kənara çəkmək istərkən birdən 

nəzərlərim heyrətdən bərəlmiş iki gözə sataşdı, bu, bibiqızı idi. O, ağzı açıq 

vahimə ilə mənə baxırdı. 

Bu məni sarsıtdı: o, özünə gəlməmiş, mən zaldan çıxıb qaçdım; güc-bəla ilə özümü 

o sərsəmin dünən özünü yıxdığı skamyaya saldım. Eynən onun kimi mən də halsız, 

iradəsiz, huşsuz halda o sərt taxta üstünə sərildim. 

O vaxtdan iyirmi beş il keçib, buna baxmayaraq, mən hər dəfə yüzlərlə yad 

adamlar qarşısında təhqir olunduğumu, alçaldığımı yadıma salanda heyrətdən 

damarlarımdakı qan donur. Yenə də təəccüb edirəm ki, heç nəyə qadir olmayan, 

aciz, gərəksiz bir şeyə axı niyə təmtəraqlı qəlb, ruh, hiss, əzab adı qoyuruq. Əgər 

bütün bunlar iztirablar çəkmiş bədəni, işgəncə verilmiş cismi məhv edə 

---

bilməyəcəksə, əgər elə dəhşətlər görəndən sonra ildırım vurmuş ağac kimi qopub 

yerə kömülmək əvəzinə hələ nəfəs alıb yaşayacaqdırsa, bunu necə hiss etmək olar. 

Yalnız bir anlığa, yalnız kiçik bir müddət ərzində əzab məni sarsıtdı və nəfəsim 

kəsilmiş halda həsrətində olduğum o ölümün gəlişini hiss edə-edə, daha heç nə 

dərk etmədən məni o skamyaya saldı. Ancaq mən artıq söyləmişəm. Hər hansı bir 

ağrı qorxaqdır, o həyatın çağırışı qarşısında acizdir, həyatın hökmü bizim 

bədənimizdə, ölümün bütün müdhiş ruhundan güclüdür. 

Mənim özüm başa düşə bilmirəm ki, axı bu sarsıntılardan sonra necə özümə 

gəldim, özümü ələ aldım ancaq hər halda qalxdım. Doğrusu, bilmirdim ki, indi 

mən nə edim. Birdən yadıma düşdü ki, çamadanlarım vağzaldadır və o saat 

beynimdən belə bir fikir keçdi: buradan qaçmaq, qaçmaq, bu lənətəgəlmiş 

yerlərdən çıxıb getmək lazımdır! Ətrafıma baxmadan vağzala sarı götürüldüm. 

Soruşdum ki, Parisə tezliklə hansı qatar gedəcək. «Saat onda» – növbətçi mənə 

cavab verdi və mən yüklərimi təhvil verdim. Saat onda, deməli, o fəlakətli 

görüşümüzdən sonra düz iyirmi dörd saat keçəcək, mənəviyyatımı əbədi məhv 

edən güclü, təzadlı hisslərlə dolu olan iyirmi dörd saat! Lakin o zaman mən bir 

sözdən başqa heç nəyi dərk etmirdim: qaçmaq! Qaçmaq! Bu söz aramsız olaraq 

gicgahlarımı döyəcləyir, çiv kimi beynimə batırdı: qaçmaq! Qaçmaq! Bu şəhərdən 

qaçmaq, öz-özündən qaçmaq, evə, öz qohumlarımın yanına, əvvəlki həyata 

qayıtmaq! Səhər mən Parisə gəldim. Orada bir vağzaldan başqasına keçdim, düz 

Bulona, Bulondan Duvra, Duvrdan Londona, Londondan birbaşa, dayanmadan, 

götür-qoy etmədən, düşünmədən oğlumun yanına getdim. Qırx səkkiz saat 

yuxusuz, danışıqsız, xörəksiz. Düz qırx səkkiz saat ərzində təkərlər eyni bir sözü 

taqqıldadırdı: qaçmaq! Qaçmaq! Qaçmaq! Qaçmaq! 

Nəhayət, mən oğlumun şəhər kənarındakı evinə gözlənilmədən daxil olanda hamı 

qorxdu; yəqin ki, sifətimdə, görkəmimdə hisslərimi büruzə verən bir hal var idi. 

Oğlum məni qucaqlayıb öpmək istəyəndə mən geri çəkildim: istəmirdim ki, o, 

mənim ləkələnmiş dodaqlarıma toxunsun. Mən sorğu-sualdan yayındım və xahiş 

etdim ki, çimmək üçün vanna hazırlasınlar. Mən bədənimdəki yolun tozu ilə 

birlikdə o yararsız, o sərsəm adam haqqındakı xatirələrimdən də yuyunub 

təmizlənməyə özümdə daxili bir ehtiyac duyurdum. Sonra mən özümü yataq 

otağına salıb, on iki-on dörd saat dərin yuxuya getdim. Mən ömrümdə heç vaxt 

belə ağır yatmamışdım. Bu yuxudan sonra mən ölü olub qəbirdə yatmağın nə 

olduğunu başa düşdüm. Qohumlarım mənə, xəstəyə qulluq edən kimi, qayğı 

---

göstərirdilər. Lakin onların mehribançılığı qəlbimi ağrıdırdı. Mən onların 

hörmətləri qarşısında, nəvazişləri qarşısında utanırdım. Onları necə unutduğumu, 

ağılsız, quduzlaşmış bir ehtiras ucbatından, az qala, necə atacağımı bağırıb üzlərinə 

söyləməkdən özümü güclə saxlamalı olurdum. 

Sonra mən işsiz-gücsüz, heç kimi tanımadığım yad bir fransız şəhərciyinə 

yollandım. Bu fikir məni rahat buraxmırdı ki, hər kəs ilk baxışdan mənim 

biabırçılığımı, məndəki dəyişikliyi o saat duya bilər. Mən özümü son dərəcə biabır 

edilmiş, son dərəcə təhqir edilmiş sanırdım. Hərdən səhərlər oyananda yatağımda 

məni elə qəribə bir vahimə bürüyürdü ki, gözlərimi açmağa belə qorxurdum. Hər 

dəfə mən həmin o gecəni xatırlayırdım, birdən ayılıb özümü o yad, yarımçılpaq 

adamla bir yerdə gördüyüm gecəni! Hər dəfə də qəlbimdə bir arzu – ölüb 

qurtarmaq arzusu oyanırdı. 

Lakin zamanın gücü hər şeyə qadirdir. Qocalıq isə qəribədir, bütün hissləri, 

coşqunluğu azaldır, ölümün yaxınlaşdığını hiss edirsən, onun qara kölgəsini 

duyursan ki, artıq yolunun üstünə düşməkdədir, hər şey sənə bir qədər solğun, 

tutqun görünür və hisslərini heç nə dərindən oxşamır, olmuş hadisələr daha səni 

qorxudub vahimələndirmir. Yavaş-yavaş sarsıntılardan xilas oldum və məni bir 

çox illər keçəndən sonra bir məclisdə Avstriya səfirliyində işləyən cavan bir 

polyakla tanış etdilər. O, sualıma cavab olaraq söyləyəndə ki, onun qohumunun 

oğlu on il bundan əvvəl Monte-Karloda intihar etmişdir, mən heç təəccüb də 

etmədim. Mən ona heç acımadım da, ola bilsin ki, axı niyə gizlədim? – hətta 

sevindim də. Çünki mən artıq heç nədən qorxmaya bilərdim, belə ki, bir daha 

onunla görüşməyəcəkdim. Daha bu hadisədə mənə qarşı öz xatıratımdan başqa bir 

şahid qalmamışdı. O zaman mən rahat oldum. Qocaldım, qocalığın özü də elə 

keçmişindən bir növ qorxmamaq deməkdir. 

İndi sizə aydındır ki, niyə mən öz haqqımda, həyatımda baş vermiş o hadisə 

haqqında sizinlə söhbət etmək istəyirdim. Siz madam Anrieti qızğınlıqla müdafiə 

edib, iddia edəndə ki, iyirmi dörd saat bir qadın taleyini, bir qadın müqəddəratını 

kökündən dəyişdirə bilər, mənə elə gəldi ki, söhbət məndən gedir. Mən sizə 

minnətdar idim, çünki ilk dəfə idi ki, başqası mənim hərəkətlərimə haqq 

qazandırırdı. Buna görə də düşündüm ki, qəlbimdəkiləri barı sizə danışım, bəlkə 

də, bundan sonra o lənətəgəlmiş hadisə xatirimdən silinib gedə və əgər mən elə 

günü sabah həmin yerə getsəm, taleyimin məni cəzalandırdığı həmin o zala, ona və 

---

özümə nifrət etmədən daxil ola biləm. Onda ürəyimdən asılan daş götürülər, onun 

ağırlığı ömrümün keçmiş günlərinin üstündə qalar və onu heç bir zaman yenidən 

canlanmağa qoymaz. Yaxşı oldu ki, mən bütün bunları sizə danışa bildim. İndi 

yüngülləşmişəm, hətta az qala sevinirəm də... Bunun üçün sizə minnətdaram. 

Bu sözləri deyib, o, birdən ayağa qalxdı. Mən hiss etdim ki, o, hekayətini 

qurtarmışdır. Mən pərt, çaşmış kimi danışmağa söz tapmadım. Gərək ki, o, mənim 

narahatçılığımı başa düşüb tez dilləndi: 

– Yox, xahiş edirəm danışmayın... Mən istəmirəm ki, siz mənə nəsə cavab 

verəsiniz, yaxud da bir şey soruşasınız... Sizə təşəkkür edirəm ki, məni axıra qədər 

dinlədiniz. Sizə yaxşı yol. 

O, qarşımda dayanıb xudahafizləşmək üçün əlini uzatdı. Özümdən asılı olmayaraq, 

onun üzünə baxdım, bu qoca qadının sifəti valehedici dərəcədə gözəl idi, o, səmimi 

bir mehribanlıqla, eyni zamanda xəfif bir utancaqlıqla qarşımda dayanmışdı. Ötüb-

keçən gərginliyin təsirindənmi, yoxsa utandığındanmı, nədənsə yanaqlarından düz 

ağ birçəklərinin dibinə qədər sifəti qıpqırmızı qızarmışdı. Elə bil, qarşımda 

xatirələrini danışdığına görə həyəcanlanmış, günahlarını etiraf etdiyinə görə utanıb 

pörtmüş tamam gənc bir qız dayanmışdı. Özümdən asılı olmayaraq mən də 

həyəcanlanmışdım. Ona öz rəğbətimi bildirmək istəyirdim. Lakin boğazım, elə bil, 

qovuşurdu. Buna görə də dərindən təzim edib, ehtiramla onun ağarmış, payız 

yarpağı kimi yüngülcə titrəyən əlindən öpdüm.