Stefan şvayq bir qadinin həyatindan iYİRMİ DÖrd saat

güclə eşidiləcək bir səslə şefə dedi: «Camaatı qaytarın, heç nə lazım deyil! 

Arvadım məni atıb gedibdir». 

Bu ölümcül zərbə almış adamda nə qədər möhkəm mətanət, nə qədər qeyri-adi bir 

dözüm vardı, gözlərini dörd yandan ona sarı maraqla zilləmiş, indi isə dəhşətdən, 

həyadan, həyəcandan ona baxmayan bu adamlardan öz müsibətini gizlətməyə 

çalışırdı. O, son gücünü toplayıb, heç kimə baxmadan qiraət salonuna keçdi ki, 

işığı keçirsin; sonra biz onun kök, ağır gövdəsinin guppultu ilə kresloya necə 

düşdüyünü və az sonra  onun ucadan, ümidsiz hıçqırıqlarla  necə ağladığını  

eşitdik,  belə  ağlamaq yalnız ömründə heç vaxt ağlamamış şəxslərdə ola bilər. Bu 

fəlakət hamımızı sarsıtmışdı. Nə bir xidmətçi, nə də maraqlanıb bura gəlmiş 

qonaqlardan biri gülümsəməyə, yaxud ürək-dirək verən bir söz deməyə cürət etdi. 

Şəhvət duyğularının belə sarsıdıcı partlayışından həya edirmiş kimi, biz dinməz-

söyləməz, bir-birimizin ardınca öz otaqlarımıza çəkildik, binanın başqa otaqlarında 

da işıqlar bir-birinin ardınca sönsə də, pıçıltılar, ah-uflar tamam kəsilənə kimi bu 

başıbəlalı adam qaranlıq qiraət zalında yalqız, hıçqıra-hıçqıra qaldı. 

Təbiidir ki, gözümüz önündə ildırım çaxması kimi parlayan belə bir hadisə 

qayğısız, yeknəsəq həyat sürməyə alışmış adamları da xeyli təşvişə saldı. Bizi süfrə 

başındakı qızğın deyişmə və az qala, təhqiramiz hərəkətlərə gətirib çıxaracaq 

mübahisəni törədən də məhz bu qəribə hadisənin baş verməsi oldu. Mübahisəyə 

əsas səbəb həyat, yaşamaq haqqında oturanların müxtəlif, bir-birinə zidd 

dünyagörüşlərə malik olmaları idi. Şişman kişinin oxuyub sərsəm halda qəzəblə bir 

səmtə tulladığı məktubu xidmətçi qadının nəzakətsizlik edərək, götürüb 

oxumasından bizə aydın olmuşdu ki, madam Anriet tək deyil, gənc fransıza (o, 

hazırda çoxlarının nəzərində öz ləyaqətini artıq itirməyə başlamışdı) qoşulub 

getmişdir. 

İlk baxışda bu ona görə təəccüblü deyildi ki, bu da ikinci madam Bovari idi; 

yaraşıqlı, gözəl bir gənc oğlandan ötrü öz varlı, kəndli ərini atmışdı. Lakin burada 

hamını çaş salan, təəccübləndirən bu idi ki, istər fabrikant, istər onun qızları, 

istərsə də madam Anrietin özü bundan əvvəl heç vaxt bu qadın düşkününü 

görməmişdilər və necə olmuşdu ki, sahildə ikisaatlıq axşam gəzintisi, bağda bir 

saat qara qəhvə içərkən adicə söhbət otuz üç yaşlı, ləyaqətli bir qadının elə ağına-

bozuna baxmadan, «Allaha təvəkkül» deyib öz ərini və iki uşağını atıb, ertəsi 

günün gecəsi tamam yad bir adama qoşulub getməsinə səbəb olmuşdur. Bu tamam 

---

aşkar faktı oturanlar yekdilliklə rədd edirdilər, hamı bu işə aşiqlərin namərdlik və 

hiyləgərliklə düşünülmüş fırıldaqları kimi baxırdı. Öz-özlüyündə belə çıxırdı ki, 

madam Anriet artıq çoxdan cavan oğlanla gizli əlaqədə imiş və bu ürəklərə girən 

adamın bura gəlməkdə əsas məqsədi kələklərini son dəfə götür-qoy etmək imiş; 

hamı təsdiq edirdi ki, namuslu bir qadın üçsaatlıq tanışlıqdan sonra tanımadığı bir 

adamın bircə sözünə uyub onunla getməz, bu, qətiyyən mümkün olan şey deyildir. 

Əylənmək xatirinə mən qəsdən əks-mövqe tutdum və qətiyyətlə belə bir fikri 

müdafiə etməyə başladım ki, uzun illər boyu cansıxıcı ailə həyatından təngə gəlmiş 

qadınlar birdən-birə belə cəsarətli qərara gələ bilərlər və bu tamamilə mümkün 

olan bir işdir. Mənim gözlənilməz mövqeyim böyük hay-küyə səbəb oldu və 

mübahisəni elə canlandırdı ki, hətta oradakı hər iki ər-arvad, yəni həm almanlar, 

həm də italyanlar ilk baxışdan vurulub, aşiq olmağı təhqiramiz ifadələrlə lağa 

qoymağa başladılar. 

Şorbanı içib, kükünü tamam yeyənə qədər davam edən bu söz davasını təfərrüatı 

ilə təsvir etməyə heç bir ehtiyac yoxdur. Məlumdur ki, ümumi süfrə başında 

həmişə hazırcavablar ağıllı hesab olunurlar, özü də, masa arxasında çox vaxt boş 

şeydən mübahisə doğur və ümumiyyətlə, tələsik, mənasız, şit nəticələrə gətirib 

çıxarır. Bizim ağızlaşmağımızın da birdən-birə niyə belə təhqirli hal almasının əsas 

səbəblərini başa düşmək çətindir, görünür, bütün bunlar, hər iki ərin qeyri-iradi 

olaraq bu ağılsız hərəkətin arvadlarına da sirayət edəcəyindən qorxuya 

düşmələrindən və canfəşanlıqla mənim müddəamı rədd etmələrindən doğdu. 

Təəssüf ki, onlar mənə daha münasib bir cavab verə bilmədilər, belə uydurdular ki, 

bu sözləri yalnız qadın psixologiyasını onlar üzərində ucuz, təsadüfi qələbə ilə 

ölçən subaylar söyləyə bilərlər; bu sözlər məni cinlədirdi, hələ üstəlik, alman 

qadını inamlı bir ifadə ilə mənə dərs deməyə başladı: «Həyatda təmiz qadınlar da 

olur, təbiətcə pozğun qadınlar da». Onun fikrincə, madam Anriet də elə 

ikincilərdən idi. Onun bu sözləri məni tamam hövsələdən çıxardı, mən də öz 

növbəmdə əks-hücuma keçdim. 

Mən dedim ki, yalnız öz şəxsi istəklərimizdən doğan qorxaqlıq, təbiətimizdəki 

məkrlilik bizi bu aydın faktı inkar etməyə məcbur edir ki, qadınlar öz həyatında 

bəzən sirli qüvvələrin təsiri altına düşərkən nə edəcəklərini, necə edəcəklərini ağıllı 

surətdə dərk edə bilmirlər, eləcə də bəziləri görünür, «tez aldanıb tovlanan» 

adamlara nisbətən özlərini daha iradəli, qüvvətli, daha ismətli və daha təmiz hesab 

edirlər. Ancaq mənim fikrimcə, daha namuslu, düzgün o qadındır ki, adətən, müti 

---

halda ərinin qucağına atılıb, onu aldatmaq əvəzinə, öz daxili istək və arzularını 

daha ehtirasla, daha qətiyyətlə yerinə yetirir. Təxminən, mən fikrimi belə ifadə 

etdim, başqaları madam Anrieti nə qədər bərk təqsirləndirirdilərsə, mən də bir o 

qədər inadla müdafiə edirdim. (Doğrusu, mən özüm də dediyimə bir o qədər də 

inanmırdım). Mənim bu sözlərim, tələbə dili ilə desək, ər-arvadlar üçün bir növ 

təhqir idi, onlar dördlükdə ağız-ağıza verib mənim üstümə elə düşdülər ki, futbol 

oyununda əlində saniyəölçən tutmuş hakim kimi, bizə göz qoyan xeyirxah qoca 

danimarkalı da xəbərdarlıq edib, tez-tez əli ilə masanı döyəcləməli oldu: 

«Cənablar, xahiş edirəm». Bu sözlər yalnız bizi bir anlığa sakitləşdirə bilirdi. 

Ərlərdən biri çuğundur kimi qızarmış halda, düz üç dəfə masasından sıçrayıb 

qalxdı, lakin arvadı onu dilə tutub əyləşdirdi, bir az da keçsəydi, əgər missis K. 

gözlənilmədən söz atışmamızın, necə deyərlər, od-alovuna su tökməsə idi, onda 

mübahisə, yəqin ki, kötəkləşmə ilə bitəcəkdi. 

Missis K., bu ağsaçlı mötəbər qoca ingilis qadını, bizim süfrəmizin seçilməmiş 

fəxri prezidenti idi. O, özünü şux aparırdı, eyni zamanda, hamı ilə xoşrəftarlı idi, 

az danışırdı, lakin ətrafındakıları çox maraqla dinləməyi bacarırdı; ürəyəyatan xoş 

baxışı var idi, onun zadəganlara məxsus zahiri görkəmi adama xoş bir təsir 

bağışlayırdı. Onun sifətindən sakitlik, kübarlara məxsus bir təmkinlik yağırdı, heç 

kimlə son dərəcə yaxınlıq etmirdi, lakin özünü uzaqdan-uzağa hamıya mehriban 

göstərirdi. O, vaxtının çoxunu bağda oturub kitab oxuyar, hərdənbir piano çalar, 

nadir hallarda isə onu məclislərdə, şirin söhbətlərdə görmək olardı. O, gec-gec 

görünərdi, lakin bizim içərimizdə qeyri-adi nüfuza malikdi. İndi də onun səsini 

eşidən kimi biz belə hay-küy salmağımıza, özümüzü belə qanacaqsız 

aparmağımıza görə utanıb xəcalət çəkdik. 

Alman sıçrayıb ayağa qalxandan və arvadının sözünə görə o saat da itaət edib 

əyləşəndən sonra missis K. yaranan ani sakitlikdən istifadə edib, birdən aydın 

qumral gözlərini qaldıraraq, tərəddüdlə mənə baxdı, sonra isə işgüzarlıqla bizim 

mübahisəmizin əsas məğzini belə müəyyənləşdirdi: 

– Deməli, əgər mən sizi düzgün anlamışamsa, siz belə düşünürsünüz ki, frau Anriet 

kimi bir qadın günahsız olaraq gözlənilməz bir macəraya uya bilər və o, bu zaman 

elə hərəkət edə bilər ki, bir saat bundan əvvəl bu hərəkət onun üçün ağlasığmaz 

imiş və buna görə də onu heç də təqsirləndirmək lazım deyildir? 

---