Stefan şvayq bir qadinin həyatindan iYİRMİ DÖrd saat

da başa düşdüm ki, nəsə, hansı bir fikirsə onun bütün varlığına hakim kəsilmişdir. 

Nəhayət, elə bil, o da bunu hiss etdi, söhbətimizi kəsib əlini mənə uzatdı. 

– Mən, – dedi, – sizə demək istədiyimi indi tamam aydın surətdə ifadə etmək 

iqtidarında deyiləm. Mən hər şeyi yazsam yaxşıdır. – O, adət etmədiyi bir şəkildə 

iri addımlarla evə sarı yönəldi. 

Doğrudan da, axşam – şamdan əvvəl mən otağımda tələsik yazılmış bir məktub 

tapdım. Təəssüf ki, mən gənclik illərimdə yazılı sənədlərə çox diqqətsiz, laqeyd 

münasibət bəsləyirdim, belə ki, onun məktubunu sözbəsöz burada verə 

bilməyəcəyəm,  ancaq məzmununu aydın ifadə etməyə çalışacağam. O bilmək 

istəyirdi ki, öz həyatından bir hadisəni mənə danışa bilərmi. Bu hadisə çoxdan 

olmuşdur və demək olar ki, onun indiki həyatı üçün heç bir əhəmiyyəti yox idi. 

Mənim birisigün yola düşməyim isə, iyirmi ildən çox onu narahat edən, ona əzab 

verən həmin hadisə haqqında bir qədər asanlıqla danışmağa ona imkan verir. Ona 

görə də xahiş edir ki, əgər bunu zəhlətökənlik kimi qəbul etmirəmsə, onunla görüş 

üçün, heç olmasa, bircə saat vaxt ayırım. 

Məzmununu qısa verdiyim məktub məni həddən artıq maraqlandırdı. Məktubun 

məhz ingiliscə yazılması fikrin nəsə çox aydın və ifadəli çıxmasına kömək etmişdi. 

Buna baxmayaraq, mən çox çətinliklə cavab yaza bildim, belə ki, aşağıdakıları 

yazmaq üçün düz üç vərəq qaralayıb cırdım: 

“Sizin bu etibarınız mənim üçün şərəfdir və mən, əgər siz bunu istəsəniz, and 

içirəm ki, sizə vicdanla cavab verim. Əlbəttə, mən sizin istədiyinizdən artıq 

danışmağınızı xahiş edə bilmərəm. Ancaq xahiş edirəm elə danışın ki, özünüz üçün 

də, mənim üçün də səmimi və həqiqi olsun. Təkrarən sizin etibarınızı özümə böyük 

şərəf hesab edirəm”. 

Axşam məktub onun mənzilində oldu, ertəsi gün səhər mən cavab aldım: 

“Siz tamamilə haqlısınız: doğru söz yamaq götürməz, yalan söz isə üz qızardar. 

Mən çalışacağam ki, nə özümdən, nə də sizdən heç nə gizlətməyim. Yeməkdən 

sonra otağıma gəlin, altmış yeddi yaşım var, heç bir dedi-qodudan qorxmuram. 

Mən bu barədə bağda və ya birisinin yanında danışmaq istəmirəm. İnanın ki, onsuz 

da, mən bu qərara çox çətinliklə gəlmişəm”. 

---

Gündüz biz masa arxasında görüşüb, müxtəlif şeylər barəsində ehtiramla söhbət 

etdik. Ancaq bağda təsadüfən rastlaşanda o, açıq-aşkar özünü itirib aralandı və saçı 

ağarmış bu qarının bir qız kimi qorxa-qorxa və karıxmış halda məndən qaçıb yan 

xiyabana necə burulması məni çox təsirləndirdi. 

Axşam müəyyən edilmiş vaxtda onun qapısını döydüm, o saat açdılar. Otaq azca 

qaranlıq idi, yalnız kiçik masaüstü lampa yanır, ətrafa sarı işıq səpələyirdi. Missis 

K. heç nə demədən qalxıb məni qarşıladı, mənə kresloda oturmağı təklif etdi, özü 

isə qarşımda əyləşdi; mən hiss edirdim ki, o, hər bir hərəkətini əvvəlcədən 

düşünmüş və götür-qoy etmişdi, lakin özü istəməsə də, iradəsinin əksinə olaraq, 

araya bir sükut çökdü, qətiyyətsizliyin getdikcə uzanan üzücü sükutu. Mən cəsarət 

edib bu sükutu poza bilmirdim, belə ki, həmsöhbətimin qəlbində güclü bir 

müqavimətin onun möhkəm iradəsi ilə üz-üzə dayandığını hiss edirdim. Aşağıdan, 

qonaq otağından hərdənbir valsın kəsik-kəsik melodiyası gəlirdi, mən son dərəcə 

diqqətlə qulaq asırdım ki, heç olmasa, sakitliyin əzabverici ağırlığını bir azca 

azaldım. Görünür, onun özü də bu qədər uzanmış sükutun qeyri-təbii boğucu 

gərginliyini hiss etdi, belə ki, bir yerə atlanırmış kimi özünü yığışdırdı və sözə 

başladı: 

– Yalnız çətini söhbətə başlamaqdır. İki gündür ki, mən buna hazırlaşmışam; 

hazırlaşmışam ki, aydın və həqiqəti danışam; ümidvaram ki, buna nail olacağam. 

Bəlkə də, siz hələ məni yaxşı başa düşmürsünüz ki, mən niyə məhz sizə, yad bir 

adama bütün bunları nağıl edirəm, ancaq o gün, o saat olmur ki, mən baş vermiş bu 

hadisə haqqında düşünməyim və siz mənə, bu qoca qadının sözlərinə, yəqin, 

inanarsınız ki, adamın bütün ömrü boyu öz həyatının bir hissəsini, bir gününü elə 

hey dönə-dönə, öz-özünə xatırlaması dözülməzdir. Çünki sizə danışmaq istədiyim 

bütün hadisə yaşadığım altmış yeddi ilin cəmisi iyirmi dörd saatı ərzində baş 

vermişdir. Mən dönə-dönə, az qala, şüurumu itirənəcən öz-özümü danlamışam; axı 

nə olsun ki, nə olsun ki, sən bütün ömrün boyu bir dəfə, yalnız bircə dəfə ağılsızlıq 

etmisən. Lakin mücərrəd ifadə ilə vicdan adlandırdığımız o şeydən asanlıqla yaxa 

qurtarmaq çətin imiş. Anrietin başına gələn qəza-qədər haqqında sizin elə sakitcə 

danışmağınızı görəndə mənə belə gəldi ki, bəlkə də, mən ömrümün həmin günündə 

baş verən hadisəni birinə açıb danışsam, keçmişim haqqında olan bütün bu ağılsız 

fikirlərim sona yetəcək, bu daimi vicdan əzabından, nəhayət, xilas olacağam. Mən 

ingilis məzhəbində deyil, katolik olsa idim, hər şeyi çoxdan ruhani ataya etiraf edib 

təskinlik tapardım, təəssüf ki, belə təskinlik bizə rəva görülməyib, ona görə də bu 

---

gün mən qəribə bir cəhd edirəm, çünki hadisəni sizə etiraf etməkdə nəsə sərbəstliyə 

yol verir və günah işləmiş oluram. Bilirəm, bunların hamısı çox qəribədir, ancaq 

siz tərəddüd etmədən mənim təkliflərimi qəbul etdiniz və bunun üçün də mən sizə 

minnətdaram. 

Hə, mən dedim ki, sizə həyatımın yalnız bir günü haqqında danışmaq istəyirəm. 

Qalan şeylərin hamısı, mənə belə gəlir ki, mənasız, eyni zamanda, cansıxıcı olardı. 

Qırx iki yaşıma qədər mənim həyatımda elə bir qeyri-adi şey olmamışdır. Mənim 

valideynlərim lendlordlar  idi. Bizim Şotlandiyada böyük fabriklərimiz, 

malikanəmiz vardı və yerli zadəgan ailələrinin hamısı kimi biz də ilin çox vaxtını 

öz torpaqlarımızda, qışı isə Londonda keçirərdik. On səkkiz yaşında ikən bir 

məclisdə gələcək ərimlə tanış olmuşdum, o, məşhur R.-lər ailəsinin ikinci oğlu idi, 

on il Hindistanda orduda xidmət etmişdi. Çox çəkmədi evləndik və bizi əhatə edən 

adamlar içərisində qayğısız həyat sürməyə başladıq: üç ay Londonda, üç ay öz 

yerimizdə qaldıq, qalan vaxtımızı İtaliyanı, İspaniyanı, Fransanı səyahətdə 

keçirdik. Ailə münasibətlərimizə cüzi də olsa bir xal düşməmişdi, iki oğlumuz 

oldu. İndi onlar böyük kişi olmuşlar. Qırx yaşım tamam olanda ərim qəflətən vəfat 

etdi. O, tropik ölkələrdə ciyər xəstəliyinə tutulmuşdu və ikicə həftə içərisində öldü. 

Böyük oğlum o zaman hərbi qulluqda idi, kiçiyi kollecdə oxuyurdu. Mən birdən-

birə uzun gecələri beləcə tək qaldım, bu yalqızlıq isə onunla keçirdiyim nəvazişkar 

birgə həyatdan sonra mənə dözülməz əzab idi. Hər bir əşyası yenicə ölmüş sevimli 

ərimi mənə xatırladan o bomboş otaqda bir gün də belə qalmağa səbrim, ürəyim 

gəlmirdi, buna görə də qərara gəldim ki, hələ ki, oğlanlarım evlənməyib, vaxtımı 

səyahətdə keçirim. 

Bu andan başlayaraq, bütün həyat mənim üçün tamamilə əhəmiyyətsiz, gərəksiz 

bir şeyə çevrildi. İyirmi iki il ərzində bütün fikrimi, bütün hisslərimi 

bölüşdürdüyüm ərim ölmüşdü, uşaqlarımın isə mənə ehtiyacları yox idi, özüm də 

qorxurdum ki, kədərimlə, dərdimlə onların gənclik nəşəsini pozam; məndə nə 

ümid, nə də həyat eşqi qalmışdı. Mən əvvəlcə Parisə getdim, orada könülsüz halda 

mağazaları, muzeyləri dolandım; lakin bütün şəhər, hər şey mənə yad idi, 

adamlardan isə qaçırdım, çünki qara paltarda gəzdiyimə görə onların dərdimə şərik 

baxışlarına dözə bilmirdim. Mən bu ayların necə məqsədsiz, avaraçılıqla keçdiyini 

təfərrüatı ilə danışa bilmərəm; bircə o yadımdadır ki, məndə ölməyə nəsə güclü bir 

meyil vardı, lakin bu şiddətli arzuma yetməyə cəsarətim çatmırdı. 

---