Strateji planin hazirlanmasi üZRƏ metodoloji RƏHBƏRLİK
Yüklə 197,07 Kb. Pdf görüntüsü
|
| STRATEJİ PLANIN HAZIRLANMASI ÜZRƏ METODOLOJİ RƏHBƏRLİK (15.04.2010-cu il tarixli dəyişikliklərlə) 2
Strateji plan bankın idarə olunması və fəaliyyətinə nəzarətin ayrılmaz bir hissəsi olmaqla onun əsas məqsəd və vəzifələrini əks etdirməlidir. O, yazılı formada tərtib olunmalı və bankın strateji hədəflərin nail olunması üçün tədbirlərini müəyyən etməlidir. Strateji plan ətraflı və anlaşılan bir sənəd olmaqla yanaşı bankın fəaliyyət göstərdiyi bazardakı tələbat, müştəri bazası, rəqabət və ümumi iqtisadi şərait barədə optimal proqnozlara əsaslanmalıdır. Sağlam bank fəaliyyəti prinsiplərini əks etdirən Strateji plan özündə bazarda müşahidə olunan iqtisadi və rəqabət şəraitini nəzərə almaqla banklar tərəfindən risklərin real qiymətləndirilməsini əks etdirməlidir. Xüsusi bazar seqmentlərində fəaliyyət göstərən bank (məsələn; kredit kartları, yaxud yalnız korporativ müştərilərə xidmətlər göstərən banklar) strateji planın müvafiq bölmələrində bu seqmentlərdə fəaliyyət xüsusiyyətlərini yetərli detallıqla açıqlamalıdır. Strateji plan bankın fəaliyyətinin ən azı 3 ilini əhatə etməli və əsas strateji məqsədlərinin yerinə yetirilməsi üçün təklif olunan tədbirləri ətraflı şəkildə izah etməlidir. Bu bankın müvəffəqiyyətə nail olması üçün imkanının olduğunu, sağlam və təhlükəsiz işləyəcəyini və üzləşəcəyi riskləri səmərəli idarə etmək üçün adekvat kapital bazasını saxlayacağını sübut etməsi üçün kifayət qədər təfsilatlı hazırlanmalıdır. İnternet şəbəkəsi və ya alternativ elektron kanalları vasitəsi ilə xidmət göstərən bankın strateji planında bank tərəfindən xidmət olunacaq bazarın və elektron kanallar vasitəsilə təklif olunacaq məhsulların/xidmətlərin aydın və ətraflı təsviri verməlidir. İnternet potensial qlobal müştəri bazasına malik olduğuna və istənilən şəxsə öz şəbəkəsi vasitəsilə çata bildiyinə görə, xidmət olunacaq bazar, təklif olunacaq məhsul və xidmətlər haqqında məlumatların İnternetdə açıqlanması zəruridir.
3
Mündəricat I. Giriş II. Fəaliyyətin təsviri III. Marketinq planı IV. İdarəetmə plаnları. Müşahidə Şurası və İdarə Heyəti V. Mühasibat uçotu haqqında məlumat , uçot sistemləri və daxili nəzarət VI. İdarəedici informasiya sistemi (İİS) VII. Maliyyə İdarəetmə Planı VIII. Strateji planın təkmilləşdirilməsi və monitorinqi IX. Maliyyə planlaşdırması X. Maliyyə hesabatları 4
Giriş Bu bölmədə bankın fəaliyyətinin əsas istiqamətləri təsvir edilir. Bank holdinq şirkətinə daxil olduqda, bu şirkətin fəaliyyəti açıqlanır, o cümlədən onun təşkilati strukturu və ona daxil olan digər şirkətlərin bankla qarşılıqlı əlaqələri haqqında qısa məlumat verilir. Burada həmçinin, bankın rəqabət baxımından üstünlükləri və onu digər banklardan fərqləndirən xüsusiyyətlər açıqlanır. Bankın təklif etdiyi məhsul və xidmətlərin onun əsas rəqiblərinin təklif etdikləri məhsul və xidmətlərdən hansı xüsusiyyətlərə görə və necə fərqləndiyi qısa şəkildə şərh edilir. II. Fəaliyyətin təsviri Bu bölmədə şərh olunacaq aşağıdakı əsas məsələlər barədə məlumat verilir: A. Bankın fəaliyyəti və bazarda tutduğu yeri, o cümlədən məhsul, xidmət və qeyri- ənənəvi fəaliyyət növləri;
Bank holdinq şirkətinə daxil olduqda, bu şirkətin fəaliyyəti, onun təşkilati strukturu və ona daxil olan digər şirkətlərin bankla qarşılıqlı əlaqələri;
Banka aidiyyatı olan şəxslərlə və banka aidiyyatı olan şəxs adından hərəkət edən şəxslərlə aparılan və ya aparılacaq əməliyyatların həcmi və şərtləri;
Bankın hüquqi forması və səhmdarların strukuru, həmçinin törəmə və ya digər hüquqi şəxslərə hər hansı investisiya qoyuluşları;
Bankın cari maliyyə vəziyyəti və resursları (məsələn; filial şəbəkəsi, əməkdaşlar, maliyyə mənbələri, müştəri bazası və sair). Bankın güclü və zəif tərəfləri açıqlanmalıdır. Bankın əsas resursları və güclü tərəfləri arasında əlaqə göstərilməlidir. Bankda müşahidə olunan konkret zəifliklər, məsələn: kadr çatışmazlığı və ya informasiya sisteminin qeyri-adekvatlığı göstərilməlidir; E. Bankın inzibati binasının və filial şəbəkəsinin olduğu və ya yerləşəcəyi yer (inzibati binanın olduğu və ya yerləşəcəyi yerin strateji cəhətdən əsas müştəri bazasına yaxınlıqda olması və ya münasib səviyyədə ucuz binanın əldə edilə bilməsi nəzərə alınmalıdır);
5
Ə. Bank fəaliyyətinin genişlənməsi (məsələn; əlavə filialların, digər bölmələrin açılması, başqa banklarla birləşməsi və ya başqa bankların alınması).
Marketinq planında bankın optimal proqnozlaşdırılmış gəliri, müştərlərin sayı və bazarda hədəflənən biznes istiqamətləri tam açıqlanmış faktiki sübutlarla əsaslandırılır. Təhlil ən son məlumatlara əsaslanır və marketinq planında bu məlumatların mənbələri göstərilir. Bu bölmədə həmçinin bank məhsullarının inkişafına dair strategiya, bazarın təhlili, iqtisadi və rəqabət səraitinə əsaslanan proqnozlar və proqnozların əsasları göstərilir.
Planlaşdırılan məhsulların və xidmətlərin ümumi təsviri verilir. Bankın ikinci dərəcəli və ya möhtəkirlik əməliyyatları, o cümlədən az təminatlı kreditlərin verilməsi planları əks olunur. 2) Məhsul və xidmətlərin təklifi Bankın gələcək ən azı 3 il ərzində öz məhsullarının və xidmətlərinin müştərilərə təklif üsulları və hər bir məhsulun təqdim edilməsi ilə bağlı müddətlər və xərclər göstərilir. Məsələn; bank hər il yeni bir filial və ya yeni xidmət məntəqəsi açır və bu filialın açılışı ilə bağlı xərclər 50 mln. manat təşkil edir, bazarda yeni növ fəaliyyətdə iştirak etmək üçün banka yeni əməkdaşların işə qəbul edilməsi və yeni avadanlığın alınması üçün 70 mln. manat tələb olunur və sair.
Bankın hər hansı ikinci dərəcəli bazarda (ipoteka bazarında) bank fəaliyyəti ilə məşğul olmaq, sindikativ kreditlərdə iştirak etmək planı göstərilir. Məsələn;
6 kreditlərin sekyuritizasiyası planı göstərilir və bu fəaliyyət növü ilə bağlı risklərin azaldılması üçün hedcinq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq planları təsvir edilir. 4) Alınacaq kreditlərin və cəlb ediləcək depozitlərin əsas mənbələri Bu bəndə alınacaq kreditlərin və cəlb ediləcək depozitlərin əsas mənbələri və onların cəlb edilməsi üçün istifadə olunan əsas üsullar göstərilir. Məsələn: bu məqsədlə broker və ya agent xidmətlərindən istifadə olunarsa, bu cür fəaliyyətin xarakteri və həcmi, o cümlədən brokerlərlə və ya agentlərlə onlara ödəniləcək məbləğlər və komisyon ödənişlər və ya hər hansı digər formada ödənişlər haqqında müqavilələr təfsilatı ilə şərh edilir.
Bankın öz tərəfindən yerinə yetiriləcək və kənar podratçılara həvalə olunacaq funksiya dəqiqləşdirilir. Üçüncü şəxsə həvalə edilmiş funksiyaların yerinə yetirilməsinə və həmin şəxslə bağlanmış müqaviləyə əməl edilməsinə Müşahidə Şurası tərəfindən necə nəzarət olunacağı göstərilir. Məsələn: bank İT şirkətinin xidmətlərindən istifadə etməyi qərara alır. Bu plana İT şirkətinə ödənişlər, onun müqaviləyə riayət etməsinə nəzarət, texniki yardım və sair daxil edilir.
Bazarın seçimi keçmişdə müşahidə olunmuş meyllərə, gələcək proqnozlara, xidmət olunmayan bazarın təhlilinə, bazar tədqiqatlarına, digər bazar iştirakçıların təcrübəsinə və sairlərinə əsaslanır. Məsələn; bank əsas diqqətini məzunlara yönəltməyi, yəni təhsili davam etdirmək üçün və ya ilkin biznes fəaliyyətinə başlamaq üçün kreditlər verməyi qərara alır. Bu növ bazar seqmentində iştirak etmək üçün faktiki köməklik digər banklar tərəfindən bu növ müştərilərin kreditləşməsi təcrübəsinin öyrənilməsi ola bilər. 2) Hədəfə alınan bazar seqmentində əhalinin demoqrafik vəziyyətinin müzakirəsi 7 Hədəfə alınan bazar seqmentində əhalinin demoqrafik vəziyyəti müzakirə edilir: məsələn yaş, təhsil və məşğuliyyət növü. Hədəfə alınan bazar seqmentinin qiymətləndirməsini əsaslandırmaq üçün təhlilə demoqrafik, statistik və digər məlumatlar daxil edilir. Təhlilə tələb olunan cədvəllər əlavə edilə bilər.
Strateji planda ən azı 3 il üçün iqtisadi proqnoz təsvir edilir. Strateji planda mümkün olan maksimum variantlar əhatə edilir və iqtisadi vəziyyətin mümkün pisləşmə halları nəzərdən keçirilir. Məsələn, növbəti ildə iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi gözlənildiyi halda, bank xərclərini azaltmaq məqsədilə hansı tədbirlər görəcək. Bu bölmənin hazırlanmasında bank müxtəlif beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının və eləcə də Azərbaycan Respublikasının nazirliklərinin məlumatlarına(hesabatlarına) istinad edə bilər. Bunları www.economy.gov.az, www.ifc.org, www.worldbank.org və digər internet saytlarından əldə etmək olar. Bundan əlavə bankın inzibatçıları öz proqnozlarını əvvəlki dövrlərdə iqtisadi fəaliyyətin və göstəricilərin meyllərinə əsaslanaraq tərtib edə bilər. 2) Bankın fəaliyyətinə təsir göstərə bilən hər hansı milli, regional və ya yerli iqtisadi amillərin təsviri Bankın fəaliyyətinə təsir göstərə bilən hər hansı milli, regional və ya yerli iqtisadi amillər göstərilir. Bazarda gözlənilən dəyişikliklər, bu dəyişikliklərin səbəbləri və onların banka göstərəcəyi təsir təhlil edilir. 3) Bankın maraq ğöstərdiyi istiqamətlərin cari iqtisadi xüsusiyyətləri Hədəfə alınan bank xidmətlərinin, bazar seqmentlərinin cari iqtisadi xüsusiyyətləri əks edilir. Məsələn, ölçüsü, gəlirliyi, coğrafi yerləşmə xüsusiyyətləri və sairləri. 8
İqtisadi komponentin təhlilində bank tərəfindən təklif olunacaq məhsullara və xidmətlərə təsir göstərən iqtisadi amillərin təsviri Məhsullara və xidmətlərə təsir göstərə biləcək iqtisadi amillərə xüsusi diqqət yetirilməlidir. “Fəaliyyətin təsviri” bölməsində müxtəlif bazar seqmentləri üçün müxtəlif xidmət növləri müəyyən edildikdə məhsullara və xidmətlərə təsir göstərə biləcək iqtisadi amillərin daha ətraflı təhlilinin aparılması tələb olunur.
Bu bölmədə oxşar xüsusiyyətli bankların fəaliyyətini təhlil etmək və müzakirə etmək daha məqsədəuyğun sayılır. Rəqabətin təhlili aşağıdakı suallara cavab tapmaq üçün həyata keçirilir: 1) Bazar seqmentinin əsas iqtisadi xüsusiyyətləri hansılardır? - Bazar seqmentinin həcmi; - Rəqabətin əhatə sahəsi: yerli, regional, milli; - Bazar seqmentinin artım dərəcəsi və inkişaf mərhələsi (məsələn; ilkin inkişaf, sürətli inkişaf və yüksəliş, ilkin yetkinlik, yetkinliyin son dövrləri, durğunluq və köhnəlmə, pisləşmə və tənəzzül); - Rəqiblərin sayı və onların bazarın həcmində nisbi payı (məsələn; hər hansı bir sahədə çoxlu sayda kiçik banklar üstünlük təşkil edir və ya orada bir neçə iri bank cəmləşmişdir və onlar üstünlük təşkil edir). 2) Rəqiblər kimlərdir və onlar nə dərəcədə güclüdür? - Banklar arasında rəqabət (məsələn; kreditlərdəki, depozitlərdəki xüsusi çəkisi və s.);
Bir maliyyə təşkilatının rəqib tərəfin müştərisini (müştərilərini) cəlb etmək üçün bazardakı cəhdləri;
Yeni rəqiblərin yaranması potensialı; - Depozitorlar və kreditorlar (irəlidə-təchizatçılar) tərəfindən tətbiq edilə bilən təsir vasitələri. Məsələn: bank təchizatçılarının güclü və ya zəif olması təchizat
9 sahəsinin (bazarın) bazar şəraitindən və onların təchiz etdiyi vəsaitin zərurətindən asılıdır. Təchizatçılar elə şəxslər, şirkətlər və banklardır ki, (Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı daxil olmaqla), onlar bankları depozit və kreditlərlə təmin edirlər. Hazırkı dövrdə təchizatçıların banka təsiri azdır, çünki təhcizat sahəsindən (bazardan) vəsaitlərin əldə edilməsi nisbətən asandır) və;
Bank məhsullarının alıcısı tərəfindən tətbiq edilə bilən təsir. Məsələn, bank məhsullarının alıcıları və ya müştərilər bir çox hallarda təsirli vasitələrə malikdirlər. Ən aydın nümunə isə iri müştərilərin olması və onların bank məhsullarının əhəmiyyətli hissəsini almasıdır. Müştərilər nə qədər iri olarsa, onların bankla sövdələşməsində təsiri bir o qədər yüksək olur.
Bank sektorunda dəyişikliklərə səbəb olan və ya təsir edən xüsusi amilləri müəyyən etmək üçün ciddi təhlil aparmaq tələb olunur. Sektorda ən üstün qüvvələr aparıcı qüvvələr hesab olunur. Bu qüvvələr sektorda və rəqabət şərtlərində hər hansı bir növ dəyişikliklərin baş verəcəyinə ən çox təsir göstərir. Aparıcı qüvvələrin təhlili iki mərhələdə aparılır: a) aparıcı qüvvələrin müəyyən edilməsi; b) onların sektora göstərəcəkləri təsirin qiymətləndirilməsi. Aparıcı qüvvələr aşağıdakılara əsasən müəyyən oluna bilər:
yeni məhsulun təqdim edilməsi (yeni məhsulun təqdim edilməsi sektorun müştəri bazasını genişləndirə bilər);
texnoloji inkişaf (texnologiyanın inkişafı sektoru mühüm dərəcədə dəyişə bilər, aşağı maya dəyəri ilə yeni və/və ya daha da təkmilləşdirilmiş məhsulların istehsalına imkan yarada bilər və sektor üçün yeni imkanlar aça bilər); 10
iri bankların bazara daxil olması və bazardan çıxması (əvvəllər yerli bankların üstünlük təşkil etdiyi bazara xarici bankların daxil olması demək olar ki, hər zaman rəqabət şərtlərini dəyişdirir).
Bankların rəqabət üstünlüyünü təhlil etməkdə məqsəd rəqib bankların bazar mövqeyinin öyrənilməsidir. Bunun üçün oxşar bankların (məsələn; aktivlərin həcminə görə) göstəricilərinin müqayisə edilməsi üsulundan istifadə edilə bilər. 5) Rəqiblərdən növbəti olaraq kim və hansı addımı atacaqdır? Bankın ən yaxın rəqiblərinin hərəkətlərinin, tədbirlərinin və fəaliyyətlərinin öyrənilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bank rəqiblərinin fəaliyyətini hərtərəfli və yaxından öyrənmədən və onların növbəti dəfə hansı addımı atacağını qabaqcadan müəyyən etmədən rəqiblərini qabaqlaya bilməz. Rəqiblərin istifadə etdikləri strategiya və görəcəyi tədbirlər bankın öz strateji tədbirlərinə birbaşa təsir göstərən amillər kimi qiymətləndirməlidir. Bu məlumatların yığılması prosedurları göstərilməlidir. 6) Uğurlu rəqabətin əsas amilləri hansılardır?
Məhsulun yeniləşdirilməsi bacarığı;
Aşağı maya dəyəri ilə məhsul istehsalı; - Yüksək əmək məhsuldarlığı; - Güclü filial şəbəkəsi; - Yüksək keyfiyyətli informasiya sistemləri; - Ofislərin münasib yerlərdə yerləşməsi və; - Nəzakətli və müştərilərlə xoş rəftar edən işçilər; - Bankın məhsulları haqqında müştərilərin məlumatlandırılması. 7) Mənfəətliliyin orta göstəricidən yüksək olması nöqteyi-nəzərindən sektor nə dərəcədə cəlbedicidir? Rəqabət təhlilinin son mərhələsi ümumilikdə sektorda vəziyyətin təhlil edilməsi və sektorun həm uzun müddət, həm də qısa müddət baxımından nisbi
11 cəlbedici olub-olmamasından əsaslandırılmış nəticələrin çıxarılmasıdır. Əgər sektor və rəqabət vəziyyəti nisbi qeyri-cəlbedici qiymətləndirilirsə, sektorun uğurlu iştirakçıları uzun müddətli rəqabətlik qabiliyyətini və mənfəətliyini qorumaq üçün yollar axtaracaq, daha ehtiyatlı investisiyalar edəcək və münasib qiymətə kiçik bankları almağa cəhd edəcəklər. Daha zəif banklar isə sektoru tərk edəcək və ya rəqiblə birləşmək və ya ona qoşulmaq məcburiyyətində qalacaqlar. Güclü banklar daha cəlbedici və maraqlı fəaliyyət növünə keçmək şansı qazanmış olurlar. Fəaliyyətin uğurlu olması barədə nəticə çıxararkən bankın rəhbərliyi aşağıdakıları nəzərə almalıdır: - sektorun artım potensialını; - üstünlük təşkil edən aparıcı qüvvələrin sektora əlverişli və ya əlverişsiz təsir göstərməsini;
iri bankların bazara daxili olmasını və ya bazardan çıxması perspektivlərini; - tələbin sabitliyini (məsələn; fəsli, biznes dövrünü, müştərilərin istəklərinin dəyişkənliyini və s. təsiri nəzərə alınmalıdır);
rəqiblərin güclənməsini və ya zəifləməsini; - sektorun gələcəyi ilə bağlı riski və ya qeyri-müəyyənliyi. IV. İdarəetmə planları. Müşahidə Şurası və İdarə Heyəti A. Əsas səhmdarlar, Müşahidə Şurası və İdarə Heyəti üzvləri haqqında məlumat Bankın mühüm iştirak payının sahibi olan səhmdarları, Müşahidə Şurası və İdarə Heyəti üzvlərinin sayı və onlar haqqında məlumat əks etdirilir. Bununla yanaşı, bankın komitələrinin siyahısı, hər bir komitənin funksiyası və komitə üzvlərinin peşəkar təcrübəsi və təhsili haqqında məlumat verilir.
Bankın təşkilati strukturu təsvir edilir və bu strukturlardakı əməkdaşların sayı göstərilir. Məsul vəzifəli işçilərin vəzifə və məsuliyyətləri ilə yanaşı yaradılmış və
12 gələcəkdə yaradılması nəzərdə tutulan komitə və ya komitələr haqqında məlumatlar əks olunur. C. Rəhbərliyin əvəz edilməsi və insan resurslarının inkişafı Rəhbərliyin təlim proqramları və ya digər mövcud resurslar nəzərə alınmaqla rəhbər işçilərin bir birinin əvəz edilməsi prosedurları, habelə əməkdaşların təkmilləşdirilməsi üzrə bankın planı və onların qiymətləndirilməsi üsulları göstərilir. V. Mühasibat uçotu haqqında məlumat, uçot sistemləri və daxili nəzarət Siyasətin işlənib hazırlanması, planlaşdırma və kadrların idarə edilməsi bankın səmərəli fəaliyyəti üçün yetərli deyildir. Bank öz fəaliyyətinin sağlam idarəçiliyini təmin etmək məqsədilə həmçinin adekvat daxili nəzarət sisteminin təşkilini və onun səmərəliliyini təmin etməlidir. Müşahidə Şurası öz vəzifələrinin icrasını müvafiq komitələrə tapşıra bilər, lakin bankın sağlam və təhlükəsiz mühitdə fəaliyyət göstərməsi nöqteyi-nəzərdən Müşahidə Şurası öz məsuliyyətini digərlərinin üzərinə qoya bilməz. Bu səbəbdən bankın Müşahidə Şurası bank əməkdaşlarının fəaliyyətini diqqətdə saxlamaq məqsədilə nəzarət sistemlərini yaradır. Bankın nəzarət sistemi aşağıdakıları özündə əks etdirir:
audit prosedurlarını; b) daxili nəzarət prosedurlarını; c) aktivlərin keyfiyyətinin təhlilini; ç) riskin idarə edilməsini; d) qaydalara riayət edilməsinə nəzarət prosedurlarını. Müşahidə Şurası bankın fəaliyyətinin idarə edilməsi və ona nəzarət üçün müxtəlif üsullardan istifadə edə bilər. Lakin mükəmməl olmasından asılı olmayaraq hər hansı bir sistem vaxtaşırı nəzərdən keçirilməzsə əhəmiyyətini itirə bilər. Qəbul olunan qaydaların lazımi səviyyədə izah edilməsini və yerinə yetirilməsini, şərtlərdə 13 edilən dəyişikliklərin və təshih tədbirlərinin həyata keçirilməsini müəyyən etmək üçün bütün nəzarət sistemləri daim təhlil edilməli və nəzərdən keçirilməlidir. Bu, bankın gündəlik əməliyyatlarını icra edən əməkdaşların öz vəzifələrindən sui-istifadə etməsi yollarının qarşısını almaq vasitəsidir.
Bank rəhbərliyinin və işçilərin öz səlahiyyətlərini lazımi səviyyədə yerinə yetirməsini təmin etmək məqsədilə bankda daxili audit prosedurları tətbiq olunmalıdır. Audit prosedurları rəhbərliyə daxili qayda və nəzarət sistemlərinin adekvat olması və onlara riayət edilməsi haqqında məlumatın verilməsini nəzərdə tutmalıdır. Aşkar olunmuş çatışmazlıqların aradan qaldırılmasında İdarə Heyətinin gördüyü işlər audit hesabatlarında əks olunur və onun Müşahidə Şurasına təqdim edilməsi nəzərdə tutulur. Göstərilənlər sənəddə öz həllini tapmazsa audit xidmətinin əhəmiyyəti itirilmiş olur. Müşahidə Şurası və Audit Komitəsi daxili və kənar auditorların seçiminə, qiymətləndirilməsinə, habelə daxili auditorların mükafatlandırılmasına nəzarət edir. Auditorların səriştəsi vaxtaşırı qiymətləndirilir. Auditor rəyinin əhəmiyyəti onların peşəkarlığından və baçarığından asılıdır. Audit xidmətinin əldə etdiyi məlumatlar haqqında hesabat verməsi üçün Müşahidə Şurası ilə görüşlər keçirməsi nəzərdə tutulur. Rəhbərliyin ildə ən azı bir dəfə audit qaydalarının adekvatlığını, auditə cəlb olunmuş əməkdaşların peşəkarlığı və auditin əhatə sahəsini nəzərdən keçirməsi müəyyən olunmalıdır.
Daxili nəzarət prosedurları nəzarət sisteminin bir hissəsini təşkil edir. Daxili nəzarətə aid metodlar aşağıdakıları təmin etmək üçün nəzərdə tutulur:
Risklərin idarə edilməsinin tətbiqi və prosedurların səmərəliliyini; - Aktivlərin qorunmasını; - Maliyyə və əməliyyat uçotunun bütövlüyünü; - Əməliyyat səmərəliliyinin inkişaf etdirilməsini; 14
Daxili qaydalara, AR Qanunlarına və digər normativ hüquqi aktlara riayət edilməsi.
Aktivlərin keyfiyyətinə nəzarət (kreditlərə nəzarət daxil olmaqla) bankın aktivlərinin qiymətləndirilməsi üsuludur. Onların dəyəri bankın maliyyə vəziyyətinə uzun müddətli təsir göstərir. Təhlilə problemli aktivlərin qiymətləndirilməsi və kreditləşdirmə prosesində zəifliklərin müəyyən edilməsi daxildir. Effektiv sistemə müstəqil təhlil və əməkdaşlar tərəfindən kreditlərin təsnifləşdirilməsi də daxildir. Sənəddə aktivlərin keyfiyyətinin təhlili haqqında nəticələrin Müşahidə Şurasına və ya müvafiq komitələrə təqdim olunması nəzərdə tutulmalıdır. Ç. Risklərin idarə edilməsi Risklərin idarə edilməsinə risklərin müəyyənləşdirilməsi, qiymətləndirilməsi, onlar üzrə hesabatın hazırlanması və nəzarət daxildir. Əhatə ediləcək faktorlara kredit riski, faiz riski, əməliyyat riski və balansdankənar fəaliyyətlə bağlı risk daxil ola bilər. D. Qaydalara riayət edilməsinə nəzarət Qaydalara riayət edilməsinə nəzarət daxili qaydalara, müvafiq normativ hüquqi aktlara riayət edilməsinə yardım edilməsi, ona nəzarət və onun qiymətləndirilməsi sistemini əhatə etməlidir. Qaydalara riayət edilməsinə nəzarət rəhbərliyin əsas funksiyalarından biri olmalıdır. Əməkdaşların qaydalarla tanış olması üçün bank rəhbərliyi tərəfindən müvafiq prosedurlar yaradılmalıdır. VI. İdarəedici informasiya sistemi (İİS) Bankların səmərəli idarə olunması üçün geniş informasiya bazasının mövcudluğu tələb olunur. Tam, mötəbər və vaxtında informasiya bankın idarə edilməsində mürəkkəb məsələlərin həlli və bank xidmətlərinin təklifi üçün olduqca vacibdir (Bank fəaliyyətinin mürəkkəbliyi müvafiq qərarların qəbul edilməsi üçün lazım olan məlumatın yüksək keyfiyyətə və böyük həcmə malik olmasını tələb edir. Informasiya texnologiyalarında baş verən irəliləyişlər banklar üçün məlumatın əldə
15 edilməsinə, planlaşdırılmasına, qərarların qəbul edilməsinə və təhlil aparmaq üçün istifadə edilməsinə yardım edir. İİS mümkün olan mənbələrdən əhəmiyyətli məlumatlar toplayır. İİS adətən xüsusi məqsədli informasiya sistemlərindən ibarətdir.). İİS məlumatın növləri və istifadə məqsədləri üzrə aşağıdakı kimi fərqləndirilir: 1) Korporativ planlaşdırma üçün - rəhbərliyin uzunmüddətli planlara və məqsədlərə nail olması, resursların yerləşdirilməsi və proqramların qiymətləndirilməsi üçün tələb olunur; 2) Rəhbərliyin nəzarəti üçün - bankın idarəetmə orqanlarını bankın maliyyə vəziyyəti və fəaliyyətin keyfiyyətinə nəzarət haqqında məlumatla təmin edir;
Əməlyyat nəzarəti üçün - əməliyyat büdcəsinin, iş cədvəllərinin və resursların əldə edilməsi və istifadə olunmasına dair planların bölmə rəhbərləri tərəfindən tərtib və təhlil edilməsi üçün tələb olunur. Bank informasiyalarının yığılmasının və saxlanılmasının həyata keçirilməsi, onun təyinatı üzrə operativ və dəqiq ötürülməsi, göstəricilərin təhlil edilməsi informasiya sisteminin vəziyyətindən asılıdır. Bankların informasiyalara və informasiya sisteminə olan tələbatı daimi artan proses olduğundan bu tələblərin həyata keçirilməsi məqsədilə informasiya sisteminin inkişafı tədbirləri göstərilməlidir. Bundan əlavə, İİS-ə fərdi halda statistik məlumat şəklində digər qeyri-maliyyə məlumatları da daxil ola bilər. Bunlara iqtisadi vəziyyət, bazar xüsusiyyətləri, texnologiya, nəzarət orqanlarının tələbləri haqqında məlumat aid oluna bilər. İİS-in səmərəliliyi yüksək keyfiyyəti, kəmiyyət göstəriciləri və məlumat verməsi baxımından qiymətləndirilir. Bu göstəricilərə informasiya tələblərinin təhlili və sistemin quruluşu təsir göstərir. Müşahidə Şurası və İdarə Heyəti tərəfindən bankların fəaliyyətinə səmərəli nəzarət və vaxtında qərarların qəbul edilməsi üçün əldə olunan məlumatın davamlı şəkildə təqdim olunması tələb edilir. Buna yalnız başa düşülən və 16 bankların fərdi tələblərinə uyğun şəkildə hazırlanmış İİS vasitəsilə nail olmaq mümkündür. Bu məqsədlə bu bölmədə aşağıdakılar açıqlanmalıdır: A. Bankın cari və/və ya təklif edilmiş mühasibat uçotu və daxili nəzarət sistemlərini təsvir edən və hər hansı elektron iş (məlumat emal edən) sistemləri barədə məlumat verilməlidir; B. Rəhbərliyin təklif etdiyi daxili auditin təsviri verilir. Burada daxili audit xidmətinin müstəqilliyi, auditin əhatə etdiyi sahə və audit yoxlamalarının təkrarlanması tezliyi müəyyən edilməlidir. Audit xidmətinin əməkdaşlarının təhsili və təcrübəsi haqqında məlumat verilməlidir;
Rəhbərliyin daxili qayda və prosedurlara riayət olunmasına nəzarət prosedurları, nəzarətin bölgüsü, əhatə sahəsi və onunla əlaqəli əməkdaşların səriştəsi əks olunmalıdır; Ç. Bankın müştərilərinin narazlılıqlarına necə cavab verməsi məsələləri qeyd edilməlidir. İllik auditin keçirilməsi planları şərh edilməlidir;
Bankın əməkdaşları və ya bankdan kənar şəxslər tərəfindən icra oluna bilən funksiyalar göstərilməlidir.
Strateji planın “Maliyyə idarəetmə planı” bölməsində aşağıdakı məsələlər şərh olunur:
Kapitalın artımına dair proqnozlar və ona nail olmaq üçün tədbirlər; 2) Nizamnamə kapitalının tələblərinə riayət edilməsi üçün onun artırılması planı; 3) Daxili və xarici risklər, planlaşdırılmış əməliyyat və maliyyə fərziyyələri, filiallar, texnologiya, təşkilati və əməliyyat xərcləri nəzərə alınmaqla kapitalın adekvatlığının təmin edilməsi planları. Balandankənar əməliyyatların kapitalın artırılmasına təsiri;
17
Bank aktivlərinin gəlirlik hədəfləri, xalis faiz marjası və digər mənfəətlik göstəriciləri və bu məqsədlərə nail olmaq üçün strategiya; 5) Bankın kapitalının artırılması ilə əlaqədar holdinq şirkətinin istiqrazları üzrə ödənilən faizlər;
Bankın dividend siyasəti. B. Likvidlik və vəsaitlərin idarə edilməsi 1) Bankın likvidlik riskini müəyyən etmək və ölçmək qabiliyyəti; 2) Maliyyələşdirmə mənbələri (depozitlər, borclar) daxil olmaqla bankın likvidlik riskinin yoxlanması və ona nəzarət edilməsi planı;
Hər bir maliyyə qurumundan və ya digər mənbələrdən vəsaitlərin borc alınması planı (vəsaitlərin məbləği, faiz dərəcəsi, ödəniş müddəti, məqsədi, tərkibi və təminatı);
Bankın investisiya qiymətli kağızlar ilə əməlıyyat aparması planı. C. Bazar riskinə həssaslıq 1) Bankın faiz dərəcəsi üzrə siyasəti və faiz dərəcəsi riskinə olan davamlığı; 2) Bankın faiz dərəcəsi riskini müəyyən etmək və ölçmək qabiliyyəti; 3) Aktiv və öhdəliklər portfelinin faiz dərəcəsi riskinə həssaslığı, faiz dərəcəsi riskinə nəzarət etmək üçün risk limitləri;
Hedcinq fəaliyyəti üçün nəzərdə tutulan planlar (məsələn; fyuçerslər, opsionlar, faiz dərəcəsi svopları).
Bankın kredit riskini müəyyən etmək və ölçmək qabiliyyəti; 2) Kredit təhlili proqramının müstəqilliyi, əhatə sahəsi və bu prosedurları həyata keçirən şəxslərin təcrübəsi;
Mümkün kredit və lizinq itkilərinin örtülməsi üçün ehtiyatların yaradılması metodologiyası və prosedurları.
18
Maliyyə və kredit qurumlarından və ya digər mənbələrdən vəsaitlərin borc alınması planı (məsələn; vəsaitlərin məbləği, faiz dərəcəsi, ödəniş müddəti, məqsədi, tərkibi və təminatı);
Bankın kapitalının artırılması ilə əlaqədar holdinq şirkətinin istiqrazları üzrə faizlərin ödənilməsi üçün öhdəliklər.
Müşahidə Şurası və İdarə Heyəti tərəfindən strateji-plana nəzarətin nə dərəcədə riayət olunması göstərilir;
Əhəmiyyətli iqtisadi dəyişikliklərə uyğunlaşdırmaq məqsədilə Müşahidə Şurası və İdarə Heyəti tərəfindən strateji plana ediləcək düzəliş və təkmilləşdirmə işləri şərh edilir. IX. Maliyyə planlaşdırması A. İlin əvvəlinə olan maliyyə proqnozları və ən azı 3 illik əməliyyatları əhatə edən göstəricilər planlaşdırılır. Bank illik göstəriciləri rüblər üzrə bölür. Maliyyə hesabatlarındakı proqnozlaşdırılan göstəricilərin faktiki göstəricilərlə müqayisə edilə bilməsi üçün onlar oxşar adla verilməlidir (tutuşdurulan olmalıdır). Maliyyə proqnozlarına aşağıdakı hesabatlar daxil edilir: - Proqnozlaşdırılmış balans hesabatı; - Mənfəət və zərərlər haqqında proqnozlaşdırılmış hesabat; - Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında proqnozlaşdırılmış hesabat ; - Səhmdarların kapitalı haqqında proqnozlaşdırılmış hesabat. Maliyyə hesabatları iki formada təqdim olunur: 1) mütləq məbləğlərdə; 2) cəmi aktivlərin xüsusi çəkisinə nisbətdə. 1) Proqnozlaşdırılmış hesabatların hazırlanmasında istifadə olunan fərziyyələrdə hər bir faiz gəliri gətirən aktiv və faiz xərci olan öhdəlik üçün fərz olunan faiz dərəcəsinin dəyişmə ssenarisi təfsilatı ilə təsvir edilir. Həmçinin bankın filial 19 (şöbə) artımı və balansdankənar əməliyyatları nəzərə alınmaqla, kapital artımını sübut edən dəlillər təqdim edilir; 2) Qeyri-faiz gəlirləri və xərcləri üçün istifadə edilən fərziyyələr əsaslandırılır. Sistemlərin, alətlərin, mebel və avadanlıqların yenilənməsi ilə əlaqədar xərclər ğöstərilir; 3) Hər yeni məhsul və xidmətin təqdim olunması ilə əlaqədar ilkin xərclər, onun həcmi, gözlənilən mənfəət və müəyyən olunmuş vaxt çərçivəsi təsvir edilir;
Mümkün kredit və lizinq itkilərinin ödənilməsi üçün ehtiyatların yaradılması metodologiyası təsvir edilir.
Bankın nəzərdə tutulmuş inkişafı üçün marketinq nəzəriyyəsi və təhlilinin necə tətbiqedilməsi göstərilir.
Kredit və depozit məhsulları bazarında proqnozlaşdırılmış iştirak payını əldə etmək üçün tələb olunan marketinq xərcləri göstərilir. Fərziyyələr digər bankların xərcləri ilə uyğun olmalıdır. Ç. Maliyyə planlaşdırmasının həssaslıq təhlili tərtib edilir. Həssalıq təhlili strateji planda və bundan irəli gələn maliyyə proqnozlarında tətbiq edilən başlıca fərziyyələrin həqiqi stress-testini əhatə edir (Məsələn; faiz dərəcəsi dəyişməsinin mənfi təsirini, aktiv və passivlərdəki dəyişiklikləri, gözlənilən səviyyədən artıq olan əməliyyat xərclərini və marketinq xərclərini ödəmək üçün maliyyə rəqəmləri müvafiq şəkildə uyğunlaşdırılmalıdır).
20
Maliyyə hesabatları Cədvəl I. Mənfəət və zərərlər haqqında hesabat (mln.manatla) 1-ci il 2-ci il 3-cü il Faiz gəliri X X X Müştərilərə verilmiş kreditlər üzrə faizlər
faizlər
Qiymətli kağızlar üzrə faizlər
Maliyyə lizinqi
Digər faiz gəlirləri
Faiz gəlirinin cəmi Faiz xərcləri X X X Depozitlər üzrə faizlər
Azərbaycan Mərkəzi Bankından alınmış kreditlər üzrə faizlər
Kredit təşkilatlarından alınmış kreditlər üzrə faizlər
Qiymətli kağızlar üzrə faizlər
Digər faiz xərcləri
Komisyon haqları
Digər hüquqi şəxslərin kapitalında iştirakdan və investisiyalardan gəlir
Digər əməliyyat və qeyri-faiz gəlirləri
21
Qeyri-faiz xərcləri X X X Əmək haqqı və müavinətlər
Əsas vəsaitlərlə bağlı xərclər
Digər əməliyyat və qeyri-faiz xərcləri
Xalis qeyri-faiz gəliri (zərər) Xalis mənfəət (zərər) İtkilər üzrə ehtiyatlara ayırmalar (xərclər) Bank fəaliyyəti ilə bağlı olmayan qeyri-adi gəlirlər (xərclər)
(xərclərdən) əvvəl xalis mənfəət (zərər) Vergilər
Vergilərdən sonra xalis mənfəət (zərər) Gözlənilməyən gəlirlər (xərclər)
Dövr üçün xalis mənfəət (zərər) 22
(mln.manatla)
Nağd pul
Azərbaycan Mərkəzi Bankına qarşı tələblər
Kredit təşkilatlarına qarşı tələblər
Qiymətli kağızlar və investisiyalar
Müştərilərə verilmiş ümumi kreditlər və lizinqlər
Kredit itkiləri üzrə çıxılmış ehtiyatlar
Müştərilərə verilmiş xalis kreditlər və lizinglər
Əsas vəsaitlər (amortizasiya çıxılmaqla)
Hesablanmış alınacaq faizlər
Qeyri-maddi aktivlər (amortizasiya çıxılmaqla)
Digər aktivlər
Aktivlərin cəmi ÖHDƏLIKLƏR Azərbaycan Mərkəzi Bankının tələbləri
Kredit təşkilatların tələbləri
Tələb olunanadək depozitlər
Müddətli depozitlər
Digər borc götürülmüş vəsaitlər
23 Hesablanmış ödəniləcək faizlər
Subordinasiya olunmuş borclar
Digər öhdəliklər
Öhdəliklərin cəmi KAPITAL Adi səhmlər
İmtiyazlı səhmlər
Səhmlərin buraxılışından əldə edilmiş əlavə vəsaitlər
Bölüşdürülməmiş mənfəət
İlin əvvəlindən cari tarixədək mənfəət
Kapitalın cəmi Öhdəliklər və kapitalın cəmi 24
(mln.manatla) 1-ci il 2-ci il 3-cü il Əməliyyat fəaliyyətindən nağd pul axını Alınmış (ödənilmiş) xalis faizlər və komisyon haqqlar
Dilinq əməliyyatlarından gəlir (zərər)
Xarici valyuta əməliyyatlarından gəlir (zərər)
Digər əməliyyatlar üzrə ödəmələr
Əmək haqqı və müavinətlər
İnzibati xərclər
Əməliyyat aktivlərində artım (azalma) Azərbaycan Mərkəzi Bankında məcburi ehtiyatlar Kredit təşkilatlarına qarşı tələblər
Müştərilərə verilmiş kreditlər
Digər aktivlər
Əməliyyat ödəliklərində artım (azalma)
Azərbaycan Mərkəzi Bankının və kredit təşkilatların tələbləri
Müştərilərin tələblari
Digər öhdəliklər
Mənfəət vergisindən əvvəl əməliyyat fəaliyyətindən gələn xalis nağd pul axını Ödənilmiş mənfəət vergisi
25
İnvestisiya fəaliyyətindən xalis nağd pul axını Satılmış (alınmış) xalis qiymətli kağızlar
Satılmış (alınmış) əsas vəsaitlər
Satılmış (alınmış) qeyri-maddi aktivlər
Maliyyələşdirmə fəaliyyətindən xalis nağd pul axını Ödənilmiş dividendlər
Buraxılmış (qeri alınmış) depozit sertifikatları
Buraxılmış borc öhdəlikləri
Maliyyələşdirmə fəaliyyətindən xalis nağd pul axını Nağd pulda və nağd pul ekvivalentlərində azalma/artım İlin əvvəlinə nağd pul və nağd pul ekvivalentləri İlin sonuna nağd pul və nağd pul ekvivalentləri 26
(mln.manatla)
Planlaşdırılan səhm buraxılışı Cari ilin
bölüşdürülməmiş mənfəəti Ödənilməsi planlaşdırılan nağd dividend xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx
Cəmi: Balans, 31 dekabr 2005-ci il Planlaşdırılan səhm buraxılışı Cari ilin
bölüşdürülməmiş mənfəəti Ödənilməsi planlaşdırılan nağd dividend xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx Cəmi: Balans, 31 dekabr 2006-cı il Planlaşdırılan səhm buraxılışı Cari ilin
bölüşdürülməmiş mənfəəti Ödənilməsi planlaşdırılan nağd dividend xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx Cəmi: Yüklə 197,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|