Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
TÜRKİYE’DE İŞSİZLİK SİGORTASININ GELİŞİMİ
Suat UĞUR
ÖZET
İşsizlikle mücadelede çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemler içerisinde
pasif bir politika aracı olan işsizlik sigortası yaklaşık 10 yıldır Türkiye’de
uygulanmaktadır. Başarılı bir uygulama örneği olan işsizlik sigortası son yıllarda
aktif istihdam sağlayıcı araç olarak da kullanılmaya başlanmıştır. İşsizlik sigortası
fonunun mali yapısı başarılı ve şeffaf bir şekilde işletilmektedir. İşsizlik sigortası fonu
varlığı iyi durumda olduğundan işsizlik sigortasından yararlanma koşullarının
kolaylaştırılması yararlı olacaktır. İşsizlik sorunu ciddiyetini koruduğundan gelecek
yıllarda da aktif istihdam politikaları için işsizlik sigortası fonu kaynakları
kullanılacaktır. Bu çalışmada Türkiye’de işsizlik sigortasının bugüne kadar gelişimi
hakkında bilgiler verilmektedir.
Anahtar Kelimeler: İstihdam, İşsizlik, İşsizlik Sigortası
Yrd.Doç.Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
THE DEVELOPMENT OF UNEMPLOYMENT INSURANCE IN
TURKEY
Suat UĞUR
ABSTRACT
There are some methods used to combat unemployment. Among these methods,
unemployment insurance which is a passive political means has being implemented
in Turkey for about 10 years. Having a successful practice, unemployment insurance
has also begun to be used as means of an active employment creation in recent years.
Financial structure of unemployment insurance fund has been managed successfully
and transparently. Since the assets of the unemployment insurance fund are in a good
situation it will be useful to make easier the conditions for benefiting from
unemployment insurance. The sources of unemployment insurance fund will also be
used for active employment policies in next years because unemployment problem
remains serious. In this study, some information is given about the development of
unemployment insurance in Turkey so far.
Key Words: Employment, Unemployment, Unemployment Insurance
Asst.Prof., Çanakkale Onsekiz Mart University, Biga Faculty of Economics and Administrative Sciences
Türkiye’de İşsizlik Sigortasının Gelişimi
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
99
GİRİŞ
Çalışma hayatının sorunları arasında ilk sırada bulunan işsizlik için çok
şeyler söylenmekte, denenmekte ve hedeflenmektedir. İşsizlik sorunu, özellikle sosyal
politikalar kapsamında tüm kesimler tarafından fazlasıyla kullanılmaktadır.
İşsizlik sorununun çözümü ile ilgili olarak aktif ve pasif mahiyette politikalar
uygulanabilmektedir. Aktif istihdam politikaları ile işsizlik sorununa reel çözüm
bulunabilmesi daha mümkün olmakla beraber söz konusu politikaların
uygulanabilirliğinin ve sürdürülebilirliğinin çeşitli zorlukları ve maliyetleri
bulunmaktadır.
Çalışmamızda genellikle pasif bir politika olarak uygulanan işsizlik
sigortasının kurulduğu günden bugüne gelişimi incelenmektedir. Özellikle son yılarda
istihdamın artırılmasını teşvik eden düzenlemelerdeki kaynak desteği işsizlik sigortası
ile sağlanmaktadır. Bu durumun işsizlik sigortasının amaçlarıyla örtüşüp örtüşmediği
tartışılmaktadır. İşsizlik sigortasının kuruluş amacı ile gerçekleşmeler arasında analiz
yapılarak gelecekte gelinebilecek düzey hakkında göreceli değerlendirmeler
yapılmaktadır.
1. İŞSİZLİK SİGORTASI KAVRAMI
İşsizlik sigortası, geliri isteği dışında sosyoekonomik nedenlerle kesilmiş
olup da çalışma istek ve yeteneğinde olan bağımlı çalışanların geçinme ve yaşama
ihtiyaçlarını karşılamak üzere, katılma zorunluluğuna tabi ve sigortacılık tekniği ile
faaliyet gösteren sosyal güvenlik sistemi içinde devletçe kurulmuş bir sosyal sigorta
kolu olarak tanımlanmaktadır.
1
İşsizlik sigortası kavramının daha iyi anlaşılabilmesi
için işsizlik başta olmak üzere bazı kavramların incelenmesinde de yarar
bulunmaktadır.
İşsizlik, toplumun işgücü potansiyelinin tam olarak kullanılmamasıdır.
Bireysel, sosyal ve siyasal bakımdan çok sayıda olumsuz sonucu bulunan işsizliğin
ortaya çıkardığı olumsuz sonuçları gidermek için, özellikle gelir güvencesi sağlayan
çeşitli araçlar oluşturulmuştur. İşsizlere en çok destek sağlayan araç; aile, akrabalık ve
topluluk ilişkileri çerçevesinde gerçekleştirilen gelir aktarımlarıdır. Sosyal koruma
sistemi içinde yer alan işsizlik sigortası, işsizlerin ekonomik ve sosyal haklarına
yönelik gelir aktarım araçları arasında bulunmaktadır.
2
Bir işte prim ödeme karşılığı çalışırken işsiz kalan insanları sosyal olarak
koruyan
3
işsizlik sigortası; bir işyerinde çalışırken, çalışma istek, yetenek, sağlık ve
yeterliliğinde olmasına rağmen, kendi istek ve kusuru dışında işini kaybeden
sigortalılara işsiz kalmaları nedeniyle uğradıkları gelir kayıplarını kısmen de olsa
karşılayarak kendilerinin ve dolaylı olarak aile fertlerinin zor duruma düşmelerini
1
ANDAÇ Faruk: İşsizlik Sigortası, TÜHİS, 2.Baskı, Yayın No:66, Ankara, Nisan 2010, s.57.
2
KAPAR Recep: “Aktif İşgücü Piyasası Politikaları”, İ.Ü.İktisat Fakültesi Mecmuası, Prof.Dr.Toker
DERELİ’ye Armağan, C:55, S:1, s.342.
3
ÖZKAPLAN Nurcan: “İşsizlik Sigortası Ödeneği İşsiz Kalma Süresini Nasıl Etkiler?”, Ekonomik
Yaklaşım, C:5, S:14, 1994, s.65
Suat UĞUR
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
100
önleyen, sigortacılık tekniği ile faaliyet gösteren, devlet tarafından kurulan zorunlu bir
sigorta koludur.
4
İşsizliğin sonuçlarını giderici ve geçici gelir kayıplarını tazmin edici
politikalardan biri olan işsizlik sigortasının
5
iki temel amacı vardır.
6
İlki, işsizin ve
ailesinin uğrayacağı maddi ve manevi zararları en alt düzeyde tutarak toplumdaki
sosyal dengeyi bozucu sonuçları ve suç eğilimini önlemektir. İkincisi ise, işsizlerin iş
ararlarken daha seçici olmalarını sağlamaktır. Böylece iradesi dışında işsiz kalanlara
gelir desteği sağlanmakta ve mesleklere uygun yetenekleri geliştirilerek bireylerin
işgücü piyasasına yeniden dahil olmaları teşvik edilmektedir.
7
İşsizlik sorunuyla asıl mücadele aktif istihdam politikalarıyla
gerçekleştirilmeye çalışılmaktadır. Bu kapsamda ekonomik büyüme ile istihdamın
artırılmasının doğru orantılı gerçekleşmesi önemli olmaktadır. Son yıllarda ekonomik
büyüme ile sağlanan istihdam artışı arasında yeterli bir orantı bulunmamaktadır. Bu
durum sadece büyüme ile işsizliğin azaltılamayacağını göstermektedir.
8
Bu nedenle
işsizlik sorunu çok kapsamlı bir mücadeleyi gerektirmektedir.
9
İstihdamı artırmak ve
işsizliği azaltmak sadece piyasanın ve sermayenin çözüm üretebileceği bir işleyiş
sorumluluğuna sahip değildir. Bunun sorumluluğu başta devlet olmak üzere herkese
düşmektedir.
10
İşsizlik konusunda aktif istihdam politikaları daha kalıcı çözümler
sağlamakla beraber pasif politikaların uygulanması da tamamlayıcı olduğundan
önemli kabul edilmektedir. Pasif istihdam politikaları gelişmekte olan ülkelerden
ziyade gelişmiş ülkelerde daha yoğun bir biçimde uygulanmaktadır. Pasif istihdam
politikalarıyla istihdamın artırılarak işsizlik oranlarının azaltılması yerine, işsizlerin
maddi açıdan desteklenerek işsizliğin neden olabileceği bireysel ve toplumsal zararlar
en aza indirilmeye çalışılmaktadır.
11
Bu kapsamda faaliyet göstermeye çalışan işsizlik sigortası, mevcut işsizlerin
işsizliğini ortadan kaldırmak için değil, çalışırken günün birinde işini
kaybedebileceklerin durumuyla ilgilenmektedir. İşsizlik sigortasının asıl amacı,
sigortalının belli süreyle gelir kayıplarını kısmen de olsa gidererek onların zor
durumlarla karşılaşmalarını önlemektir. Bu amacı gerçekleştirmek için işsizlik
ödeneğini hak edişin bir takım ön koşullarının yanı sıra, bireyleri çalışmamaya teşvik
4
25.08.1999 Tarih ve 4447 Sayılı Kanun, 08.09.1999 Tarih ve 23810 Sayılı Resmi Gazete.
5
ALAGÖZ Mehmet - YAPAR Sinem: “Kalkınma Planları Çerçevesinde Türkiye’de Sosyal Güvenlik
Sorunu”, Selçuk Üni. SBE Dergisi, s.448. http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/makaleler/
Mehmet%20Alag%C3%B6z%20%20Sinem%20Yapar/439-450.pdf)
6
BİÇERLİ M.Kemal: Çalışma Ekonomisi, Beta Yayınları, 5.Baskı, Kasım 2009, İstanbul, s.492.
7
ÖZŞUCA Şerife Türcan: “İşsizlik Sigortası ve İşsizlik”, TÜRK-İŞ Yıllığı 1997, C:2, s.132.
8
VORKINK Andrew, "Dünya Bankası’nın Ülkemiz İşgücü Piyasasına İlişkin Tespit ve Yorumları",
İşveren Dergisi Özel Eki, TİSK, Mart 2006, s. 4-5.
9
İşsizlikle mücadele için bkz. UYAR BOZDAĞLIOĞLU E.Yasemin: “Türkiye’de işsizliğin Özellikleri ve
İşsizlikle Mücadele Politikaları, Türkiye Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, S:20, 2008, ss.59-
61.
10
SAPANCALI Faruk: “Türkiye’de İşgücü Piyasası, Sorunlar ve Politikalar”, TÜHİS İş Hukuku ve İktisat
Dergisi, C:21, S:2-3, Kasım 2007-Şubat 2008, s.19.
11
BİÇERLİ: s.491-492.
Türkiye’de İşsizlik Sigortasının Gelişimi
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
101
ederek işsizliği artırmamak için işsizlik ödeneğinin miktarının ve ödeneğin alınacağı
sürenin de bazı sınırları bulunmaktadır. Ödeneğin miktarına konulan sınırlarla işsiz
kalan sigortalıya minimum düzeyden bir yaşam standardı verilmesi amaçlanmaktadır.
Ödeneğin süresinin de belli olmasıyla sigortalıya bu süre içinde yeni iş bulmak için
fırsat verilmiş olmakta ve bu süre kısıtlılığı nedeniyle sigortalının yeni iş bulmaktan
ve bulduğu işte çalışmaktan kaçınmasının önüne geçilmeye çalışılmaktadır.
2. İŞSİZLİK SİGORTASININ KURULUŞU
1991 seçimlerinin en popülist vaadi emeklilik yaşının kadınlarda 50’den 38,
erkeklerde 55’ten 43 yaşına düşürülerek işsizlik sorununun azaltılması olmuştur. Bu
kapsamda emeklilik yaşının düşürülmesiyle aktif istihdam içerisinde bulunanlardan
erken emeklilik nedeniyle boşalacak pozisyonlara başta gençler olmak üzere işsizler
yerleştirilecek ve işsizlik azaltılacaktı. Ancak çalışma hayatı için en olgun dönem
içerisinde değerlendirilen 40’lı yaşlarda emekliliği kazanan insanların genel tercihi
öngörüldüğü gibi olmamıştır. Erken yaşta emekliliğe hak kazananların çoğu hem
emekli olup emekli aylığı almaya başladılar hem de çalışma hayatında kayıt dışı
çalışmaya devam etmişlerdir. Bu durum temelde iki hususla açıklanabilmektedir. İlki,
emekli olanların kayıt dışı çalıştırılması sigorta ve vergi yükü açısından işverenlere
maliyet avantajı getirmişti. İkincisi ise emekli olan birey hem sosyal güvenceye
kavuşmuştu hem de çalışmaya devam ederek toplam gelirini daha fazla artırmıştı.
Söz konusu iki husus erken yaşta emekli olan bireyler ile işverenler için
cazip görülmüş ve işsizlik açısından sorunların daha da artmasıyla sonuçlanmıştı.
Özellikle gençler çalışma hayatında kendilerine yer bulmakta daha da zorlanmaya
başlamıştı. Emeklilerin kayıt dışı çalıştırılması nedeniyle sosyal güvenlik gelirleri
azalmış, harcamalar ise erken yaştaki emekliler nedeniyle artmıştı. Kısacası 1991
seçimindeki seçmenin kulağına hoş gelen erken emeklilik popülizmi çok geçmeden
tıkanmış ve 1999 yılında 4447 sayılı kanunla yapılan radikal bir değişiklikle emeklilik
hakkı kadınlar için 58, erkekler için 60 yaşına çıkarılmasıyla sonuçlanmıştı. Söz
konusu 4447 sayılı İşsizlik sigortası Kanunu beraberinde sosyal sigorta sistemimiz
açısından çok farklı bir yenilik getirmişti. 4447 sayılı Kanunun getirdiği bu önemli
yenilik ülkemizde en son kurulan sosyal sigorta dalı olan işsizlik sigortasıydı. İşsizlik
riskini tazmin etme, zorunlu olma, prim ödeme, devletçe kurulma ve yeniden işe
yerleştirme özelliklerine
12
sahip olan işsizlik sigortası 1 Haziran 2000 tarihinde
kurulmuş olup 1 Mart 2002 tarihinden itibaren ilk sonuçlarını vermeye başlamış ve
günümüze kadar ciddi gelişimler göstermiştir.
12
İşsizlik sigortasının özellikleri hakkında bkz. ANDAÇ: ss.58-68.
Suat UĞUR
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
102
3. KAPSAM AÇISINDAN GELİŞİM
İşsizlik sigortası kapsamında da kurulduğu günden beri değişiklikler
olmuştur.
13
İlk kurulduğunda istisnalar dışında 506 sayılı Kanun’un 2.maddesi ile
geçici 20.maddesine göre sigortalı olanları kapsamaktaydı. 506 sayılı Kanun, 5510
sayılı Kanun ile değiştirilince hizmet akdine dayalı olarak çalıştırılanlar ile 506 sayılı
Kanun’un geçici 20.maddesine göre sigortalı olanların işsizlik sigortası kapsamında
oluşları devam ettirilmişti. 6111 sayılı Kanun’un
14
68.maddesiyle yapılan
değişiklikten sonra işsizlik sigortasının kapsamı genişletilmiştir.
Söz konusu değişiklikten sonra işsizlik sigortasının kapsamı, “5510 sayılı
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4.maddesinin birinci
fıkrasının (a) bendi ile ikinci fıkrası kapsamında olanlardan bir hizmet akdine dayalı
olarak çalışan sigortalıları, 4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile
çalışanlardan 5510 sayılı Kanunun 52.maddesinin birinci fıkrası kapsamında işsizlik
sigortası primi ödeyen isteğe bağlı sigortalılar ile aynı Kanunun Ek 6.maddesi
kapsamındaki sigortalıları ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun geçici
20.maddesinde açıklanan sandıklara tabi sigortalılar”dan oluşmaktadır. Bu
değişiklikle;
4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan
sigortalılara,
Ticari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma aracı
işyerleri ile Kültür ve Turizm Bakanlığınca belirlenecek alanlarda kısmi
süreli iş sözleşmesiyle bir veya birden fazla kişi tarafından çalıştırılan ve
çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma gün sayısı 10 günden az
olan kişilere,
istekleri halinde işsizlik sigortası hükümlerine tabi olma imkanı sağlanarak işsizlik
sigortasının kapsamı genişletilmiştir.
15
4. FİNANSMAN AÇISINDAN GELİŞİM
İşsizlik sigortası kurulduğunda sistemin finansmanı için prime esas kazanç
üzerinden sigortalı işçi payı %2, işveren payı %3 ve devlet payı %2 olarak
belirlenmişti. Sosyal sigortalar prim yükünün dünya ortalamasının üzerinde olduğu
ülkemizde işsizlik sigortası ile getirilen ilave prim yükü özellikle işverenlerden tepki
çekmiştir. İşverenlerin tepkisinin yanı sıra ilk yıllarda işsizlik sigortası fonu gelirleri
ile giderleri, mali açısından da sorun olmayacağını göstermeye başlayınca bütçe
13
İşsizlik sigortasının kapsamı hakkında bkz. YİĞİT Yusuf: Türkiye’de İşsizlik Sigortası’nın Uygulanma
Alanı ve Sigorta Yardımlarına Hak Kazanmanın Koşulları, Çalışma ve Toplum, 2005/2, ss.77-82;
TUNCAY Can: “İşsizlik Sigortasının Kapsamı ve İşsizlik Ödeneği”, Çimento İşveren, C:15, S:3, Mayıs
2001, ss.3-8.; GENÇLER Ayhan: “Türkiye’de İşsizlik Sigortası Uygulaması”, Çimento İşveren, C:16,
S:3, Mayıs 2002, ss.7-9., ANDAÇ: ss.68-85.
14
13/02/2011 Tarih ve 6111 Sayılı Kanun,
15
İŞKUR: İşsizlik Sigortası Fonu Aylık Basın Bülteni, Haziran 2011
Türkiye’de İşsizlik Sigortasının Gelişimi
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
103
kanunlarına konulan hükümlerle prim oranları taraflar için 1 kademe azaltılarak prime
esas kazanç üzerinden sigortalı için %1, işveren için %2 ve devlet için %1 olarak
uygulanmıştır. 4447 sayılı Kanun’da yapılan değişiklikle
16
bu prim oranları sürekli
hale getirilmiştir. İsteğe bağlı sigortalıların katılımları %1 sigortalı ve %2 işveren payı
alınması şeklinde belirlenmiştir.
17
5.
İŞSİZLİK SİGORTASINDAN SAĞLANAN EDİMLERİN
GELİŞİMİ
İşsizlik sigortası; işsizlik ödeneği, hastalık ve analık sigortası primleri, yeni
bir iş bulma, meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimi başlıkları altında
ödemeler yapmak ve hizmetler sağlamak amacıyla kurulmuştur. 5510 sayılı Kanunla
Hastalık ve Analık Sigortası primleri Genel Sağlık Sigortası altında toplandığından
dolayı işsizlik sigortası edimleri açısından bir değişim olmamıştır. Bununla birlikte
ilave bir düzenlemeyle
18
işsizlik sigortası fonunun bir önceki yıl prim gelirlerinin %
30'u;
19
işgücünün istihdam edilebilirliğini artırmak, çalışanların vasıflarını yükselterek
işsizlik riskini azaltmak ve teknolojik gelişmeler nedeniyle işsiz kalması
beklenenlerin başka alanlara yönlendirilmesini sağlamak, istihdamı artırıcı ve
koruyucu tedbirler almak ve uygulamak, işe yerleştirme ve danışmanlık hizmetleri
temin etmek, işgücü piyasası araştırma ve planlama çalışmaları yapmak amacıyla
kullanılabilir hale getirilmiştir.
6. İŞSİZLİK SİGORTASINDAN YARARLANMA KOŞULLARININ
GELİŞİMİ
İşsizlik sigortasından yararlanma şartları temelde işin kaybedilme şekline,
prim ödeme koşularına ve İŞKUR’a başvurmaya bağlanmıştır. Bugüne kadar
yaralanma koşulları içersinde elektronik ortamda başvuru olanağı dışında önemli bir
değişiklik gerçekleşmemiştir.
a. İşin Kaybedilme Şekli
4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununa göre, işsizlik sigortası kapsamında
bir işyerinde çalışırken; çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına
rağmen, kendi istek ve kusuru dışında işini kaybedenler işsizlik sigortasından
yararlanabilmektedir. Bu kapsamda işin kaybedilmesinin aşağıdaki şekillerden biriyle
gerçekleşmiş olması gerekmektedir:
20
Hizmet akitlerinin ihbar sürelerine uygun olarak işveren tarafından
feshedilmesi.
16
17/04/2008 Tarih ve 5754 Sayılı Kanun md.90.
17
13/02/2011 Tarih ve 6111 Sayılı Kanun, md.70.
18
13/02/2011 Tarih ve 6111 Sayılı Kanun, md.69.
19
Bu oranı % 50'ye kadar çıkarmaya Bakanlar Kurulu yetkilidir.
20
4447 Sayılı Kanun md.51.
Suat UĞUR
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
104
Hizmet akitlerinin; sağlık sebepleri, işverenin yasada belirtilen ahlak ve
iyi niyet kurallarına uymayan davranışları ve işçinin çalıştığı işyerinde bir
haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebeplerle
sigortalıların kendileri tarafından feshedilmesi.
Hizmet akdi sağlık sebepleri veya işyerinde işçiyi bir haftadan fazla süre
ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir nedenin ortaya çıkması halinde
işveren tarafından feshedilmesi.
Belirli süreli hizmet akdi ile çalışmakta olup da sürenin bitiminde işsiz
kalınması.
İşyerinin el değiştirmesi veya başkasına geçmesi, kapanması veya
kapatılması, işin veya işyerinin niteliğinin değişmesi nedenleriyle işten
çıkarılmış olması.
Özelleştirme sonucu hizmet akdinin sona ermesi.
b. Prim Ödeme Koşulları
İşsizlik sigortasından yararlanabilmek için belli bir süre prim ödeme şartı
bulunmaktadır. Bu kapsamda hizmet akdinin feshinden önceki son 120 gün içinde
prim ödeyerek sürekli çalışmış olmak kaydıyla son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile
işsizlik sigortası primi ödemiş olmak gerekmektedir. 600 gün prim ödeyenlere 180
gün, 900 gün prim ödeyenlere 240 gün, 1080 gün prim ödeyenlere 300 gün süreyle
işsizlik ödeneği verilebilmektedir.
Hizmet akdinin feshinden önceki son 120 gün sürekli çalışmış olmakla ilgili
koşul en fazla tartışma yapılan başlıklar arasında bulunmaktadır. Hizmet akdinin sona
erdiği tarihten önceki son 120 gün içinde, hizmet akdi devam etmekle birlikte,
hastalık, ücretsiz izin, disiplin cezası, gözaltına alınma, hükümlülükle sonuçlanmayan
tutukluluk hali, kısmi istihdam ile grev, lokavt, genel hayatı etkileyen olaylar,
ekonomik kriz, doğal afetler nedeniyle işyerinde faaliyetin durdurulması veya işe ara
verilmesi halinde, prim yatırılmayan süreler 120 günün hesabında kesinti
sayılmamaktadır.
21
İşsizlik sigortası, işsizlik ödeneği süresini doldurmadan işe yerleştirilen
sigortalı işçinin bu işinden de yasa kapsamında ayrılması durumunda, sigortalının
daha önce hak ettiği işsizlik ödeneğinden kullanmadığı süresini kullanmasına olanak
vermektedir.
22
Ancak ödeneğin tamamının kullanılmasından sonra işe yerleştirilen
işçinin yeniden ödeneğe hak kazanması ilk koşulları yerine getirmesi ile mümkün
olabilmektedir.
23
21
4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun Uygulanmasına İlişkin Tebliğ (Tebliğ No:3) 30.01.2002- gün
ve 24656 Resmi Gazete, md.2.
22
KUTAL Metin: “Türkiye’de İşsizlik Sigortası: Uygulamada Doğabilecek Sorunlar ve Çözüm Önerileri”
İşsizlik Sigortası Uluslararası Semineri, TİSK, 18 Mayıs 2000-Ankara, s.48.
23
Örneğin İngiltere’de işsizlik ödeneğinin tamamının kullanılmasından sonra yeniden hak kazanma
koşulları daha kolay olmaktadır. Bu konuda bkz. SÖZER Ali Nazım: Sosyal Devlet Uygulamaları,
T.İ.E.C. Yayın No:8, İzmir-1997, s.64
Türkiye’de İşsizlik Sigortasının Gelişimi
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
105
c. İŞKUR’a Başvurma
İşsizlik sigortası uygulamasında sigortalının kendisinin işsiz olduğunu
İŞKUR’a bildirmesi önem taşımaktadır. İşsizlik bildirisinin yapılması işsizlik
sigortasından sağlanan olanaklardan yararlanmak için talepte bulunma anlamına
gelmektedir.
24
Diğer ifadeyle sigortalı işsizin işsizlik sigortasından yararlanabilmesi
için İŞKUR’a başvurması gerekmektedir. İlk düzenlendiğinde sigortalı işsizin, işsizlik
sigortasının ödeme ve hizmetlerden yararlanabilmesi için işten ayrılma bildirgesi ile
birlikte hizmet akdinin feshedildiği tarihi izleyen günden itibaren otuz gün içinde
İŞKUR’a doğrudan başvurması gerekmekteydi. Mücbir sebepler dışında, başvuruda
gecikilen süre işsizlik ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşürülerek
uygulanmaktaydı. Yapılan değişiklikten sonra
25
işsizlik sigortasından yararlanmak
isteyen sigortalı işsizin, işten ayrılma bildirgesi ile birlikte hizmet akdinin feshedildiği
tarihi izleyen günden itibaren otuz gün içinde İŞKUR’a doğrudan veya elektronik
ortamda başvurması mümkün hale getirilmiştir. Böylece sigortalı işsiz elektronik
ortamda isterse başvurusunu yapabilecek ve zamandan tasarruf edebilecektir.
7. İŞSİZLİK ÖDENEĞİ MİKTARININ GELİŞİMİ
İşsizlik ödeneği işsizlik sigortası tarafından sigortalı işsize sağlanan en
önemli yardım ödemesidir. 4447 sayılı Kanun’un ilk düzenlenişine göre işsizlik
ödeneğinin miktarı asgari ücretin netinin yarısından az, netinin tamamından da çok
olamıyordu. Yapılan değişiklikten
26
sonra günlük işsizlik ödeneği, sigortalının son
dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt
kazancının yüzde kırkı olmuştur. Bu şekilde hesaplanan işsizlik ödeneği miktarı, 4857
sayılı İş Kanunu’nun 39.maddesine göre onaltı yaşından büyük işçiler için uygulanan
aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde seksenini geçememektedir.
İşsizlik ödeneği miktarının değişimini 2011 ilk yarıyılı asgari ücreti
üzerinden incelemesi yapıldığında daha somut değerlendirme yapılabilecektir. Buna
göre brüt asgari ücret 796,50 TL net asgari ücret ise 570,21 TL’dir. Eski düzenlemeye
göre işsizlik ödeneği miktarı 2011 yılının ilk yarısı için en düşük 285,11 TL en
yüksek 570,21 TL olabilecek iken yapılan yeni düzenlemeyle bugün için en düşük
işsizlik ödeneği miktarı 318,60 TL, en yüksek 637,20 TL olabilecektir.
8. İŞSİZLİK SİGORTASI FONUNUN GELİR VE GİDER
KALEMLERİNDEKİ GELİŞİM
İşsizlik sigortası fonu devlet güvencesinde olup, işsizlik sigortası ile ilgili
uygulamalara ilişkin gelir ve giderlerinin yürütülmesini sağlamaktadır. Aşağıda fonun
gelir ve giderleri ile ilgili kalemlerde meydana gelen değişimler hakkında genel
bilgiler verilmektedir.
İşsizlik sigortası primleri ile bu primlerin değerlendirilmesinden elde edilen
kazanç ve iratlar, devlet tarafından yapılacak katkı ve yardımlar, ayrıca ilgili mevzuat
24
YİĞİT: s.96.
25
15/05/2008 Tarih ve 5763 Sayılı Kanun md.14.
26
15/05/2008 Tarih ve 5763 Sayılı Kanun md.15.
Suat UĞUR
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
106
gereğince işçi ve işverenlerden alınacak ceza, gecikme zammı ve faizler ile diğer her
türlü gelir ve kazançlar işsizlik sigortası fonunda toplanmaktadır. Bu kapsamda
işsizlik sigortası fonunun temel gelirleri; işsizlik sigortası primlerinden, bu primlerin
değerlendirilmesinden elde edilen kazanç ve iratlardan, Fonun açık vermesi
durumunda Devletçe sağlanacak katkılardan, sigortalı ve işverenlerden alınacak ceza,
gecikme zammı ve faizlerden, diğer gelir ve kazançlar ile bağışlardan oluşmaktadır.
Fon gelirleri kalemlerinde bugüne kadar ilave bir değişiklik yapılmamış ancak
yukarıda değinildiği gibi prim oranlarının azaltılmasına bağlı olarak gelirlerin
azalması kaçınılmaz olmuştur.
İşsizlik sigortası ilk kurulduğunda işsizlik sigortası fonunun giderleri;
sigortalı işsizlere verilen ödeneklerden, hastalık ve analık sigortası primlerinden,
meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimi giderlerinden, işsizlik sigortası
hizmetlerinin yerine getirilebilmesi için Fon Yönetim Kurulunun onayı üzerine
Kurum tarafından yapılan giderler ile hizmet binası kiralanması, hizmet satın
alınması, bilgisayar, bilgisayar yazılım ve donanımı alınması, Yönetim Kurulu
üyelerinin ücret ve yolluk ödemelerinden oluşmuştur.
İlk yapılan değişikliklerden sonra
27
fonun giderleri, sigortalı işsizlere verilen
ödeneklerden, 5510 sayılı Kanun gereği ödenecek sigorta primlerinden, 4447 sayılı
Kanun’da sayılan hizmetlere ilişkin giderlerden, İşsizlik sigortası hizmetlerinin yerine
getirilebilmesi için Yönetim Kurulunun onayı üzerine Kurum tarafından yapılan
giderler ile hizmet binası kiralanması, hizmet satın alınması, bilgisayar, bilgisayar
yazılım ve donanımı alım giderlerinden, 4447 sayılı Kanun’un geçici 6. ve 7.
maddeleri kapsamındaki giderlerden, Kısa çalışma başvurularında talebin
uygunluğunun tespiti için Bakanlık tarafından 6245 sayılı Harcırah Kanunu
kapsamında yapılan ve usul ve esasları Bakanlık ile Kurum tarafından müştereken
belirlenen giderlerden oluşmaktadır.
Daha sonra yapılan değişikliklerden sonra
28
işsizlik sigortası fonu giderleri
4447 sayılı Kanunun 48. maddesi gereği, işsizlik ödeneği, genel sağlık sigortası prim
ödemeleri, sigortalı işsizler ile Kuruma kayıtlı diğer işsizlere; iş bulma, danışmanlık
hizmetleri, mesleki eğitim, işgücü uyum ve toplum yararına çalışma hizmetleri ile
işgücü piyasası araştırma ve planlama çalışmalarına ait giderlerden, 4447 sayılı
Kanun’un 50. maddesinin 5. fıkrası kapsamında işsizlik ödeneği alanların; işe alındığı
tarihten önceki aydan başlayarak işe alan işyerine ait işçi ve işveren payı sigorta
primleri ile genel sağlık sigortası primi giderlerinden, 4447 sayılı Kanunun; EK.1.
maddesi gereğince Ücret Garanti Fonundan yapılan ödemelerden, EK.2. Maddesi
gereğince Kısa Çalışma Ödemeleri
29
, geçici 6. maddesi gereğince, Güneydoğu
Anadolu Projesi kapsamındaki yatırımlar için aktarılan miktarlardan, geçici 7., 9. ve
10. maddeleri gereği ilave istihdam olarak işe alınanların prime esas kazanç alt sınırı
üzerinden hesaplanan işveren sigorta prim giderlerinden ve işsizlik sigortası
27
15/05/2008 Tarih ve 5763 Sayılı Kanun md.19.
28
28/01/2010 Tarih ve 5951 Sayılı Kanun md.5., 11/08/2009 Tarih ve 5921 Sayılı kanun md.2, 13/02/2011
Tarih ve 6111 Sayılı Kanun md.74.
29
Kısa Çalışma Ödemesi, işin kısmen veya tamamen durması halinde yapılan ödemelerdir. Ayrıntılı bilgi
için bkz. GÖRÜCÜ İbrahim: “Türk Çalışma Hayatında Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği
Uygulaması”, Hikmet Yurdu, Yıl:1, S:1, Temmuz-Aralık 2008, ss.89-101.
Türkiye’de İşsizlik Sigortasının Gelişimi
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
107
hizmetlerinin yerine getirilebilmesi için Yönetim Kurulunun onayı üzerine İŞKUR
tarafından yapılan giderlerden oluşmaktadır.
Özellikle istihdamın artırılması için yapılan son düzenlemeyle
30
gençlerin
işe yerleştirilmeleri işverenler açısından cazip hale getirilmiştir. 4447 Sayılı Kanun’a
eklenen Geçici 10.madde ile 31/12/2015 tarihine kadar işe alınan her bir sigortalı için
geçerli olmak üzere, bu maddenin yürürlük tarihinden itibaren özel sektör
işverenlerince işe alınan ve fiilen çalıştırılanların; işe alındıkları tarihten önceki altı
aya ilişkin Sosyal Güvenlik Kurumuna verilen prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı
sigortalılar dışında olmaları, aynı döneme ilişkin işe alındıkları işyerinden bildirilen
prim ve hizmet belgelerindeki sigortalı sayısının ortalamasına ilave olmaları halinde
sigorta primlerinin işveren hisselerine ait tutarı, işe alındıkları tarihten itibaren İşsizlik
Sigortası Fonundan karşılanacaktır. Ancak bu kapsamda istihdam edilecek olan
kişilerle ilgili bir takım koşulların sağlanması gerekmektedir. Buna göre;
a) 2015 yılı sonuna kadar yapılacak işe alımlarda 18 yaşından büyük 29
yaşından küçük erkekler ile 18 yaşından büyük kadınlarından;
(1) Mesleki yeterlik belgesine sahip olanların işe yerleştirilmeleri halinde
kırksekiz ay süreyle,
(2) Mesleki ve teknik eğitim veren orta veya yüksek öğretimi veya
Türkiye İş Kurumunca düzenlenen işgücü yetiştirme kurslarını
bitirenlerin işe yerleştirilmeleri halinde otuzaltı ay süreyle,
(3) Diğer hallerdeki kişilerin işe yerleştirilmeleri halinde ise yirmidört ay
b) 29 yaşından büyük erkeklerden (a) bendinin (1) ve (2) numaralı alt
bentlerinde sayılan belge ve niteliklere sahip olanlar için yirmidört ay
süreyle,
c) (a) ve (b) bentleri kapsamına girenlerin Türkiye İş Kurumuna kayıtlı
işsizler arasından işe alınmaları halinde ilave olarak altı ay süreyle,
d) Hizmet akdine dayalı çalışmakta iken, düzenlemenin yürürlüğünden
sonra mesleki yeterlik belgesi alanlar veya mesleki ve teknik eğitim
veren orta veya yüksek öğretimi bitirenler için oniki ay süreyle,
e) 18 yaşından büyüklerden bu fıkranın (a), (b) ve (d) bentlerine
girmeyenlerin Türkiye İş Kurumuna kayıtlı işsizler arasından işe
alınmaları halinde altı ay süreyle,
5510 sayılı Kanunun 81.maddesinde sayılan ve 82.maddesi uyarınca
belirlenen prime esas kazançları üzerinden hesaplanan işveren sigorta prim payları
işsizlik sigortası fonundan karşılanacaktır.
İşsizlik sigortası fonu giderleri ile ilgili yapılan değişikliklerden diğerleri ise
ücret garanti fonu ödemeleri
31
ve kısa çalışma ödemelerinden oluşmaktadır.
30
13/02/2011 Tarih ve 6111 Sayılı Kanun.
31
Ücret Garanti Fonu için bkz. ULUBEY Raşit: “Ücret Garanti Fonunun AB Kriterleri ile İşsizlik Sigortası
Kanunumuza Göre Değerlendirilmesi”, Mali Çözüm, Temmuz-Ağustos 2010, ss.221-227.
Suat UĞUR
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
108
Sigortalı sayılan kişileri hizmet akdine tabi olarak çalıştıran işverenin
konkordato ilan etmesi, işveren için aciz vesikası alınması, iflası veya iflasın
ertelenmesi nedenleri ile işverenin ödeme güçlüğüne düştüğü hallerde geçerli olmak
üzere, işçilerin iş ilişkisinden kaynaklanan üç aylık ödenmeyen ücret alacaklarını
karşılamak amacı ile İşsizlik Sigortası Fonu kapsamında ayrı bir Ücret Garanti Fonu
oluşturulmuştur.
32
Yapılacak ödemelerde işçinin, işverenin ödeme güçlüğüne
düşmesinden önceki son bir yıl içinde aynı işyerinde çalışmış olması koşulu esas
alınarak temel ücret üzerinden ödeme yapılmakta ve belirlenen kazanç üst sınırını
aşamamaktadır. Ücret Garanti Fonu, işverenlerce işsizlik sigortası primi olarak
yapılan ödemelerin yıllık toplamının yüzde biridir.
Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle
işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya
işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması hallerinde,
işyerinde üç ayı aşmamak üzere kısa çalışma yapılabilmektedir. Kısa çalışma halinde
İşsizlik Sigortası Fonundan kısa çalışma ödeneği ödenmektedir.
33
İşçinin kısa çalışma
ödeneğine hak kazanabilmesi için, hizmet akdinin feshi hariç işsizlik sigortası hak
etme koşullarını yerine getirmesi gerekmektedir.
Günlük kısa çalışma ödeneği; sigortalının son oniki aylık prime esas
kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının % 60’ıdır. Bu
şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneği miktarı, 16 yaşından büyük işçiler için
uygulanan aylık asgari ücretin brüt tutarının % 150’sini geçememektedir. Kısa
çalışma ödeneğinden yararlananlara ait sigorta primlerinin aktarılması ve sağlık
hizmetlerinin sunulmasına ilişkin işlemler 5510 sayılı Kanunda belirtilen esaslar
çerçevesinde yürütülmektedir. Kısa çalışma ödeneği olarak yapılan ödemeler
başlangıçta belirlenen işsizlik ödeneği süresinden düşülmektedir.
9. İŞSİZLİK SİGORTASI FONUNUN MALİ GELİŞİMİ
Yukarıda işsizlik sigortası ile ilgili olarak temel gelişim ve değişim bilgileri
verildi. Özellikle işsizlik sigortası fonu için gelir kalemlerinde prim oranlarının
azaltılmasına bağlı gelirlerde azalma meydana gelirken gider kalemlerine yapılan
ilavelere bağlı olarak giderlerde önemli artışlar gerçekleşmiştir. Konuyla ilgili İŞKUR
tarafından yayınlanan son verilere göre işsizlik sigortası fonunun mali durumu her ay
yayınlanan bültenle kamuoyuyla paylaşılmaktadır.
34
Mayıs 2011 itibariyle işsizlik sigortası kapsamında son iki yılda aylara göre
işsizlik ödeneği alan sigortalı işsiz sayıları, ücret garanti fonundan yararlananların
sayıları ve kısa çalışma ödemeleri ile ilgili bilgiler Tablo-1’de verilmektedir.
32
15/05/2008 Tarih ve 5763 Sayılı Kanun, md.17.
33
15/05/2008 Tarih ve 5763 Sayılı Kanun, md.18 ve 13/02/2011 Tarih ve 6111 Sayılı Kanun md.73.
34
Bkz www.iskur.gov.tr
Türkiye’de İşsizlik Sigortasının Gelişimi
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
109
Tablo 1: İşsizlik Sigortası Fonundan Yararlanmalar (2009-2011)
Tarih
İşsizlik
Ödeneği
Alanların
Sayısı
Yeni
Müracaat
Yapan
Sayısı
Ödenen
İşsizlik
Ödeneği
Miktarı
Ücret
Garanti
Fonu
Yararlanan
Sayısı
Ücret
Garanti
Fonundan Ödenen
Miktar
Kısa
Çalıma
Ödeneği
Alan
Sayısı
Kısa
Çalışma
İçin
Ödenen
Miktar
Haziran 2009
306.213
43753
101.560.730,91
1303
2.496.450,57
82439
23.925.294,11
Temmuz 2009
292.947
44904
97.446.276,27
1543
2.737.098,93
53734
15.539.249,31
Ağustos 2009
279.258
38501
93.988.488,89
1823
3.381.444,12
47176
13.691.438,77
Eylül 2009
252.112
40677
83.257.073,16
2155
5.242.507,92
52301
14.802.259,11
Ekim 2009
237.521
42234
79.759.369,60
569
761.240,65
45105
13.477.416,22
Kasım 2009
223.706
36979
75.019.177,18
743
818.577,43
40378
12.285.646,02
Aralık 2009
218.493
43341
74.454.945,03
596
982.939,99
38911
11.652.459,43
Ocak 2010
231.829
55111
79.913.247,08
929
1.548.555,21
32760
10.277.164,68
Şubat 2010
231.536
39589
79.552.538,39
980
1.736.822,95
28500
8.297.799,83
Mart 2010
219.745
39112
75.426.821,30
832
1.409.348,07
23514
6.130.775,30
Nisan 2010
204.166
32178
69.917.012,01
2841
4.775.754,73
12954
3.574.533,00
Mayıs 2010
190.383
31404
64.926.293,00
3464
3.779.899,25
7365
2.478.710,58
Haziran 2010
180.117
38614
62.294.683,85
377
739.015,94
3797
1.401.269,52
Temmuz 2010
183.383
38848
64.935.546,29
1167
2.507.788,78
6153
2.091.382,33
Ağustos 2010
181.099
34707
64.491.002,60
642
1.281.262,02
5095
2.186.308,96
Eylül 2010
172.009
31763
61.149.434,03
576
1.894.764,63
3851
1.083.401,17
Ekim 2010
167.196
34613
60.460.988,46
609
1.201.200,22
3152
757.379,71
Kasım 2010
165.900
38338
61.248.315,26
194
493.932,83
1213
351.398,53
Aralık 2010
170.425
43754
63.095.927,83
294
701.009.94
1269
564.232,16
Ocak 2011
184.199
53934
69.067.456,11
1652
2.797.480,68
2242
792.201,78
Şubat 2011
182.446
37366
69.303.766,33
507
734.834,57
2455
922.334,67
Mart 2011
179.186
40166
68.411.738,10
1335
1.725.295,82
810
273.794,39
Nisan 2011
172.643
34062
65.593.537,46
296
468.361,82
634
233.218,14
Mayıs 2011
164.774
33499
62.126.806,83
327
658.031,84
414
132.558,51
Etkileri 2009 yılında zirve yapan küresel ekonomik krize bağlı olarak
ülkemizdeki işsizlik görümü ile ilgili işsizlik sigortası fonu verileri somut
değerlendirmeler yapılmasına olanak sağlamaktadır. Bu kapsamda Haziran 2009’dan
günümüze doğru gelindiğinde işsizlik ödeneği alanların sayısında önemli ölçüde bir
azalma görülmektedir. 2009’da aylık 300.000 üzerine çıkan işsizlik ödeneği alan
sayısı 2011 yılında aylık 180.000 civarında gerçekleşmiştir. Bu verilere göre işsizlik
ödeneği alanların sayısı kriz dönemine göre büyük ölçüde azalmıştır. Söz konusu
azalma işsizlik ödeneği miktarında da gerçekleşmiştir. Bu kapsamda 2009 yılında
aylık 100 milyon TL üzerine çıkan ödemeler 2011 yılında aylık 60 milyon TL sınırına
doğru gerilemiştir.
Suat UĞUR
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
110
Haziran 2009’dan günümüze doğru aylar itibariyle işsizlik ödeneği almak
için ilk defa müracaat yapanların sayısında bazı aylarda bir önceki aya göre artışlar
görülmüş olmakla beraber genelde 2011 itibariyle 2009’a göre %20 civarında bir
azalma gerçekleşmiştir. Son iki yılın verilerine göre ortalama her ay 35.000-40.000
dolaylarında işsizlik ödeneği müracaatı yapılmaktadır.
İşsizlik sigortası fonu yukarıda ayrıntıları verilen gelirlere ve giderlere
sahiptir. Tablo 2’de fonun son iki yılın aylarına göre gelirleri ve giderleri ile ilgili
veriler bulunmaktadır. Son iki yıl içinde aylık ortalama gelirler toplamının 700-800
milyon TL civarında olduğu görülmektedir. İstisna olarak son yayınlanan Mayıs 2011
verisine göre 1 milyar TL üzerinde bir giriş gerçekleşmiştir. Söz konusu durumun
6111 sayılı yasa kapsamında prim borçlarının yeniden yapılandırılmasına bağlı olarak
gerçekleştiği düşünülmektedir.
Son iki yılın çıkışlarına bakıldığında ise istikrarsız bir görünüm
bulunmaktadır. Özellikle Güneydoğu Anadolu Projesine yapılan transferler işsizlik
sigortası fonu giderleri içerisinde büyük bir meblağ oluşturmuştur
35
. Tablo 2’deki
veriler her şeye rağmen işsizlik sigortası fon varlığının son iki yılda yaklaşık %20
nominal bir artış göstererek 49 milyar TL’ye yaklaştığını göstermektedir.
İşsizlik sigortası fonu içinde en önemli gelir kalemleri işçi ve işveren sigorta
prim payları ile devlet katkısı ve bunların değerlendirilmesinden elde edilen faiz
gelirlerinden oluşmaktadır. Tablo 3’ten anlaşılacağı üzere en büyük gelir kalemi olan
faiz gelirleri toplam gelirlerin yarısından fazlasını oluşturmaktadır. Gider kalemlerinin
en önemlisi şüphesiz işsizlik ödeneği olarak yapılan ödemelerdir. Ancak yukarıda
ayrıntıları geçen değişikliklerle başta Güneydoğu Anadolu Projesi’ne kaynak aktarımı
olmak üzere ilave istihdam sağlanması koşuluna bağlı olarak işveren sigorta prim
paylarının işsizlik sigortası fonundan karşılanmasınının sağlanmasıyla giderlerin
büyüklüğü hızla artış göstermiştir. Bu kapsamdaki harcamaların büyüklüğü Mayıs
2011 itibariyle 9.455.884.047 TL’yi bulmuş olup söz konusu harcamalar tüm işsizlik
sigortası fonu harcamalarının yaklaşık 2/3’nü de oluşturmaktadır. Yasal
düzenlemelerin bir gereği olarak gider artışlarının önümüzdeki yıllarda da devam
etmesi beklenmektedir.
35
Mayıs 2011 itibariye 9.455.884.047 TL.
Türkiye’de İşsizlik Sigortasının Gelişimi
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
111
Tablo 2: İşsizlik Sigortası Fonu Gelir-Gider Verileri (2009-2011)
Tarih
Girişler Toplamı
ÇıkışlarToplamı
Toplam Fon Varlığı
Haziran 2009
779.293.097,67 443.958.035,13 41.616.207.906,54
Temmuz 2009
763.710.527,71 164.687.874,89 42.215.230.559,36
Ağustos 2009
808.191.094,02
269.557.369,47
42.942.132.477,10
Eylül 2009
774.123.940,17 1.149.087.647,58 42.567.168.769,69
Ekim 2009
753.999.158,49 2.003.554.695,04 41.317.613.233,14
Kasım 2009
776.008.282,39 497.129.169,81 41.596.492.345,72
Aralık 2009
794.303.614,69 295.511.752,19 42.095.284.208,22
Ocak 2010
770.686.826,49 200.549.444,41 42.665.421.590,30
Şubat 2010
740.021.563,19 485.769.923,16 42.919.673.230,33
Mart 2010
758.740.679,00 306.799.535,89 43.371.614.373,44
Nisan 2010
707.073.445,01 425.985.289,59 43.652.702.528,86
Mayıs 2010
765.863.432,03 912.372.116,27 43.506.193.844,62
Haziran 2010
743.910.187,15 187.812.445,66 44.062.291.586,11
Temmuz 2010
688.637.796,70 988.274.455,63 43.762.654.927,18
Ağustos 2010
700.092.931,56 375.497.486,58 44.087.250.372,16
Eylül 2010
710.213.269,49 267.547.183,38 44.529.916.458,27
Ekim 2010
744.115.206,15 286.993.893,26 44.987.037.771,16
Kasım 2010
783.964.234,30 291.493.618,26 45.479.508.387,20
Aralık 2010
877.654.976,21 418.284.192,22 45.938.879.171,19
Ocak 2011
878.220.897,64 211.608.939,13 46.605.491.129,70
Şubat 2011
752.614.732,26 372.289.279,43 46.985.816.582,53
Mart 2011
643.102.937,83 250.814.852,14 47.378.104.668,22
Nisan 2011
719.542.811,79 151.248.213,37 47.946.399.266,64
Mayıs 2011
1.078.976.810,54 198.239.303,06 48.827.136.774,12
Suat UĞUR
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
112
Tablo 3: İşsizlik Sigortası Fonu Tüm Gelirler ve Giderler (31 Mayıs 2011)
GELİRLER GİDERLER
İŞSİZLİK SİGORTASI
PRİMLERİ
21.277.283.631,57
FON
GİDERLERİ
15.846.072.123,79
DEVLET PAYI
7.175.855.668,16
İADE ÇIKIŞ
4.384.420,57
İDARİ PARA CEZALARI
15.622.894,65
GECİKME ZAMMI
441.647.807,75
DİĞER GELİRLER
204.082,08
İADE GİRİŞ
218.804.601,39
FAİZ GELİRİ
35.548.174.632,88
GİRİŞLER TOPLAMI
64.677.593.318,48
ÇIKIŞLAR
TOPLAMI
15.850.456.544,36
Gider kalemlerinin bu artışına rağmen Tablo 4’te görüldüğü üzere fon net
varlığı 31 Mayıs 2011 itibariyle 49 milyar TL dolaylarında gerçekleşmiştir. Fon
varlığı yıllar itibariye büyümektedir.
Tablo 4: İşsizlik Sigortası Fonu Varlığı
İŞSİZLİK SİGORTASI FONU GELİRLERİ 64.677.593.318,48
İŞSİZLİK SİGORTASI FONU GİDERLERİ 15.850.456.544,36
İŞSİZLİK SİGORTASI FONU TOPLAM NET VARLIĞI
48.827.136.774,12
SONUÇ
Dünyada istihdamın artırılması işsizliğin azaltılması için yapılan çalışmalar
ülkemiz açısından da ciddiyetle ele alınmaktadır. Özellikle işgücünün vasıfsız olması,
genç nüfus arzına yetecek iş sahası açılamaması, ara eleman yetişmesinde karşılaşılan
sorunlar vb. hususlar işsizlik sorununun büyümesini beslemektedir.
Büyüyen işsizlik sorunuyla mücadelede 10 yıla yaklaşan işsizlik sigortası
uygulamamız diğer sosyal sigorta uygulamalarından farklı ve özellikle mali açıdan da
başarılı sonuçlar karşımıza çıkarmıştır. İşsizlik sigortasının pasif politika özelliğini
aktif istihdam politikalarıyla desteklemesi sonucu, amacı ve kapsamı değişen bir
döneme girilmiştir. Söz konusu amaç ve kapsamda meydana gelen değişiklikler
taraflar arasında farklı değerlendirmelerin yapılmasına neden olmuştur. Ancak işsizlik
sorunu herkesin kabul gördüğü çerçevede istihdamın artırılması ile çözümlenebilecek
mahiyettedir. İşsizlik sigortası fonu varlıklarının bu kapsamda kullanılıyor olması
sakıncaları olsa da olumsuz olarak değerlendirilmemelidir. Fon varlığı sürekli
büyüdüğünden ve açık vermesi halinde açıkları devlet tarafından kapatılacak
olduğundan konu ile ilgili duyulan endişeler yersiz kalmaktadır.
İşsizlik sigortasının gelişimi ile ilgili başka değerlendirmelerin yapılması da
mümkündür. Bu kapsamda ilk olarak işsizlik sigortasından yararlanma koşullarından
Türkiye’de İşsizlik Sigortasının Gelişimi
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
113
son 120 günlük sürenin kesintisiz çalışılmış olma koşulu ile ilgilidir. Bu sürenin
tümden kaldırılmasa dahi azaltılmasında sigortalılar açısından fayda bulunacaktır.
İkinci olarak fon varlığının mali sorunu bulunmadığından prim oranlarının işveren
açısından da %1 olarak uygulanması ile ilgilidir. Böylelikle işveren üzerindeki prim
yükü azaltılacaktır. Üçüncü olarak işsizlik ödeneği miktarının ödendiği süre boyunca
azaltılması ile ilgilidir. İşsizlik ödeneğinin aylar içerisinde azalan bir kademelendirme
ile ödenmesi sigortalı işsiz üzerinde bir an önce işe yerleşme baskısı
uygulayacağından daha etkili olabilecektir.
Sonuç olarak işsizlik sigortası uygulamamızın gelişimi işsizlik sigortası
gelirlerinin giderlerinden çok fazla olduğunu göstermektedir. İşsizlik sorunu
ciddiyetini artırarak devam ettirdiğine göre işsizlik sigortası fonu kaynaklarının
işsizlik sorununu azaltıcı şekilde kullanılmaya devam etmesi yararlı olabilecektir.
İstihdam teşviki sağlayacak girişimlerin çoğaltılması ve istihdamın artırılması
sonuçlarının alınması bu konudaki başarının asıl ölçütü olarak görülecektir. Özellikle
vasıf kazandırıcı eğitimler ve bu eğitimi alanların istihdam edilmesi özendirilerek
işsizlik sorunu azaltılabilecektir.
Suat UĞUR
Yönetim Bilimleri Dergisi (9: 2) 2011 Journal of Administrative Sciences
114
YARARLANILAN KAYNAKLAR
ALAGÖZ Mehmet - YAPAR Sinem: “Kalkınma Planları Çerçevesinde Türkiye’de
Sosyal Güvenlik Sorunu”, Selçuk Ü. SBE Dergisi.
http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/makaleler/Mehmet%20Alag%C
3%B6z%20-%20Sinem%20Yapar/439-450.pdf
ANDAÇ Faruk: İşsizlik Sigortası, TÜHİS, 2.Baskı, Yayın No:66, Ankara, Nisan
2010.
BİÇERLİ M.Kemal: Çalışma Ekonomisi, Beta Yayınları, 5.Baskı, Kasım 2009,
İstanbul.
GENÇLER Ayhan: “Türkiye’de İşsizlik Sigortası Uygulaması”, Çimento İşveren,
C:16, S:3, Mayıs 2002.
GÖRÜCÜ İbrahim: “Türk Çalışma Hayatında Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği
Uygulaması”, Hikmet Yurdu, Yıl:1, S:1, Temmuz-Aralık 2008.
KAPAR Recep: “Aktif İşgücü Piyasası Politikaları”, İ.Ü.İktisat Fakültesi Mecmuası,
Prof.Dr.Toker DERELİ’ye Armağan, C:55, S:1.
KUTAL Metin: “Türkiye’de İşsizlik Sigortası: Uygulamada Doğabilecek Sorunlar ve
Çözüm Önerileri” İşsizlik Sigortası Uluslararası Semineri, TİSK, 18 Mayıs
2000-Ankara.
ÖZKAPLAN Nurcan: “İşsizlik Sigortası Ödeneği İşsiz Kalma Süresini Nasıl
Etkiler?”, Ekonomik Yaklaşım, C:5, S:14, 1994.
ÖZŞUCA Şerife Türcan: “İşsizlik Sigortası ve İşsizlik”, TÜRK-İŞ Yıllığı 1997, C:2.
SAPANCALI Faruk: “Türkiye’de İşgücü Piyasası, Sorunlar ve Politikalar”, TÜHİS İş
Hukuku ve İktisat Dergisi, C:21, S:2-3, Kasım 2007-Şubat 2008.
SÖZER Ali Nazım: Sosyal Devlet Uygulamaları, T.İ.E.C. Yayın No:8, İzmir-1997.
TUNCAY Can: “İşsizlik Sigortasının Kapsamı ve İşsizlik Ödeneği”, Çimento İşveren,
C:15, S:3, Mayıs 2001.
ULUBEY Raşit: “Ücret Garanti Fonunun AB Kriterleri ile İşsizlik Sigortası
Kanunumuza Göre Değerlendirilmesi”, Mali Çözüm, Temmuz-Ağustos
2010.
UYAR BOZDAĞLIOĞLU E.Yasemin: “Türkiye’de işsizliğin Özellikleri ve İşsizlikle
Mücadele Politikaları, Türkiye Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi,
S:20, 2008.
VORKINK Andrew, "Dünya Bankası’nın Ülkemiz İşgücü Piyasasına İlişkin Tespit ve
Yorumları", İşveren Dergisi Özel Eki, TİSK, Mart 2006.
YİĞİT Yusuf: Türkiye’de İşsizlik Sigortası’nın Uygulanma Alanı ve Sigorta
Yardımlarına Hak Kazanmanın Koşulları, Çalışma ve Toplum, 2005/2.
Dostları ilə paylaş: |