Şubay Cavad oğlu Nuruzadə
Yüklə 2,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
19 Feodal qapalılığını saxlamaq siyasəti feodal iqtisadiyyatı üçün xarakterik olub onun mühafizə edilməsi şərtlərindən biri idi. Belə bir siyasət yeritməklə mancur imperatorları eyni za- man
da ölkəyə yeni ideyaların nüfuz etməsinə mane olmağa ça lışırdılar. Çünki bu ideyalar mancur ağalığına qarşı Çin xal- qının müqavimətini gücləndirə bilərdi. Xarici aləmdən təcrid olmaq
səyləri müəyyən mənada xarici dövlətlərin artmaqda olan təcavüzkar cəhdlərindən qorunmaq üçün də bir vasitə idi. Lakin, sonralar bir daha həyat sübut etdi ki, bu siyasət ölkə üçün tamamilə faydasız bir vasitə imiş. İctimai ziddiyyətlərin daha da kəskinləşməsi
Bir neçə onilliklər ərzində Çində nəzərə çarpan iqtisadi yük səliş XVIII əsrin ortalarından etibarən tədriclə tənəzzüllə əvəz olundu. Kəndli üsyanları o zamankı həyatda adi bir hala çevrildi. Mancurların sənaye və ticarətin azad inkişafını məh- dud
laşdırmaq siyasətinə və məmurların özbaşınalığına qarşı sənətkarların, manufaktura sahiblərinin, tacirlərin xeyli hissə- si nin narazılığı artdı. Kəndlilərlə mancur və Çin feodalları ara sındakı ziddiyyətlər o zamankı Çin cəmiyyətinin əsas zid- diy yəti olaraq qalmaqda idi. Lakin indi artmaqda olan yeni ziddiyyətlər – bir tərəfdən şəhərin, o biri tərəfdən isə yeni mü tərəqqi rüşeymlərin inkişafına mane olan feodal ağalığı kəndlilərlə feodallar arasındakı ziddiyyətlərə əlavə olunurdu. Mancur ağalığına qarşı ümumi narazılıq ifadəsi, həmçi- nin gizli cəmiyyətlərin fəaliyyəti daha da təkmilləşdirilmiş mü barizə formasını hazırlamaqda idi. XVIII əsrin ikinci yarı- sında Yantszı sahilləri boyunca "Böyük qardaşlar" cəmiyyəti- nin nüfuzu artmağa və yayılmağa başladı. Qədim "Ağ zam- baq" cəmiyyəti və onun şöbələrindən biri olan "İlahi şüur tə- ri qəti" də elə bu zaman öz fəaliyyətini genişləndirdi. Bu gizli cəmiyyətlər arasındakı müxtəlif fəaliyyət və taktira fərqlərinə baxmayaraq əsas məsələdə, yəni mancur ağalığına son qoy- maq məqsədilə onlar birləşirdilər. Gizli cəmiyyət üzvlərinin aparıcı qüvvəsini vətənpərvər ziyalılar, təqibə məruz qalan milli məmurlar, kəndlilər və sənətkarlar təşkil edirdi. Mancur 20 hökuməti gizli cəmiyyətlərin fəaliyyətini terror tədbirləri ilə boğmağa çalışırdı. Lakin hökumətin bu səyləri lazımi nəticə vermirdi. Əksinə, XVIII əsrin axırlarında bu cəmiyyətlərin fəaliyyəti daha da gücləndi. Mancur- Sin sülaləsi imperiyasının daxilindəki ziddiyyət- lərin kəskinləşməsi Çinin məzlum kiçik xalqları içərisində də mancurlar a qarşı çıxışların çoxalmasına şərait yaradırdı. Bu xalq
lar əsas etibarilə ölkənin qərb və cənub-qərb əyalətlərin- də yaşayırdı. Feodalizm buxovlarını möhkəmlədən, Çinin mütərəqqi inkişafına mane olan mancur ağalığı bu zaman bir də ona gö- rə ölkə üçün fəlakətli idi ki, məhz XVII – XVIII əsrlərdə dün- ya nın ən qabaqcıl dövlətlərində kapitalist inkişafı prosesi sü- rətlə getdiyi halda Çinin geriliyi məhz bu əsrlərdə özünü büru
zə verməyə başladı. XVIII əsrin axırı və XIX əsrin əvvəllərində Mancur-Sin sülaləsinin mürtəce fəaliyyəti nəticəsində Çinin tənəzzülü daha da ar
tır və feodalizm cəmiyyətinin dərin böhran keçirdiyini göstərirdi. Xarici kapitalizmin Çin üzərinə sürətlə hücumu da elə bu zaman başlanır. Xalqın nifrət etdiyi Mancur sülaləsi tərəfindən idarə olunan feodal Çini inkişaf etmiş kapitalist dövlətlərin təcavüzünə müqavimət göstərmək üçün hazır deyildi, ölkəni qarət etmək taktikası ilə idarə edən yadellilər Çin xalqının gələcəyini düşünmürdülər. Feodal Çinin böhranı Dünyanın bu nəhəng dövləti dünya tarixinin yeni dövrü- nə feodalizm cəmiyyətinin artmaqda olan böhranı ilə daxil oldu. Uzun müddət ərzində kənd təsərrüfatı məhsulları isteh- sa lı eyni səviyyədə qalmışdı, əhalinin sayı artmırdı. Kəndlilər var-yoxdan ç ıxırdı. Çin kəndlərində aclıq və dilənçilik hökm sürürdü. Misal üçün, 1785- ci ildə Şimali və Mərkəzi Çində son dərəcə böyük ərazini aclıq və səfalət bürüdü ki, bunun da nəticəsində çoxlu adam tələf oldu. Xalqın fəlakətlərinin səbəbi onun amansızcasına istismar edilməsində və onun hüquqları-
21 nın pozulmasında, hakim sülalənin yalnız varlanmaq siyasəti güdməsində idi. Məhz bu səbəbdən ölkədə torpaqsızların, ev- siz-
eşiksizlərin, acların sıraları artırdı. Feodalizm cəmiyyətinin böhranı özünü bir də onda gös- tərirdi ki, natural təsərrüfatın hakim mövqe tutmasına baxma- yaraq
ölkədə kortəbii şəkildə kapitalizm rüşeymləri meydana gəlirdi. Bütün çətinlik və maneələrə baxmayaraq bu yeni mü- na sibətlər tədricən özünə yol açmaqda idi. Ölkənin iqtisadi geriliyinə müvafiq olaraq onun siyasi geriliyi də özünü göstərirdi. Bütün hakimiyyət quruluşu baş- dan- başa çürümüş, deformasiyalaşmış və korrupsiyalaşmışdı. Rüşvətxorluq, tayfabazlıq, proteksionizm adiləşmişdi. Dövlət aparatında satqınlıq və rüşvətxorluq hökm sürürdü. Keçmişdə olduğu kimi yenə də hərbi sistem zəif idi. Qo- şunlar ayrı-ayrı əyalət kontingentlərindən ibarət olub pis tə- lim görmüş və pis silahlanmışdı. Vaxtilə güclü səkkizbayraqlı qoşun indi tüfeyli bir soyğunçu dəstəyə çevrilmişdi. Keçmiş istehkamlar uçub- dağılmış, yeni istehkamlar isə pis tikilirdi. Elə qalalar var idi ki, bunları samandan tikib üstünü kərpic şəklində rəngləyirdilər, qılıncların tərkibi keyfiyyətsiz dəmir- dən ibarət idi. Döyüş silahları primitiv olaraq qalmışdı, or- duda təlimlər keçirilmirdi. Xalqın misilsiz fəlakətlərə məruz qalması Mancur-Sin sü laləsini narahat etmirdi, elə bu səbəbdən imperator başda ol maqla hakim mancur təbəqəsinə və bütün feodal idarə üsu- luna qarşı xalq içərisində nifrət və qəzəb qanunauyğun olaraq artmaqda idi. 1796- cı ildən 1820-ci ilədək Çinin imperatoru olmuş Yun Yan öz hakimiyyət illəri üçün Tszya Tsin ləqəbini götür- müşdü. Bu illərdə feodal hakimiyyətinə qarşı müntəzəm su- rətdə üsyanlar baş verirdi. XVIII əsrin axırları – XIX əsrin əvvəllərində mancur hakimiyyətinə və Çin feodallarına qarşı üsyanlardan ən böyüyü "Ağ zambaq" gizli cəmiyyətinin rəh- bərliyi altında 1796-1804-cü illərdə baş verən üsyan idi. Tarixi sınaqlardan çıxmış bu gizli cəmiyyət əcnəbi Sin sula- ləsini hakimiyyətdən devirmək və Çində milli hakimiyyəti Yüklə 2,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|