A`debiyatlar.
I.A.Karimov. Ma`naviy yuksalish ywlida. T.Wzbekiston. 1998.
Nazarov U. Qadriyatlar falsafasi. T.Ma`naviyat. 1998
Maxmud Asad Jwshan. «`Tasvvuf va nafs tarbiyasi»`. T.1998
Muxammedxojaev A. Gnoseologiya sufizma»` Dushanbe. 1997
Stepanyants A.». «`Filosofskie aspekti sufizma»`. M. Nauka. 1998
Sufizm v kontekste musulmanskoy kul`turi. M.Nauka. 1998
Trimengem Dj. «`Sufiskie ordena v islame»` M.Nauka. 1999
Yassaviy Axmad. Hikmatlar. Toshkent. 1990
Islam (spravochnik) Toshkent. 1999
Iskandarov B. Tasavvuf falsafasi. T. 1995
Komilov N. Tasavvuf. Toshkent. 1994
5. Xoja Axmad Yassaviy ha`m Yassaviya taryxati
Jobasi
1.
XII a`sirde Orayliq Aziyada Yassaviylik tariyxatinin` payda boliwi ha`m shig`is ellerine taraliwi.
2.
Axmad Yassaviydin` moralliq ha`m ja`miyetlik-siyasiy ko`z-qaraslari.
Xoja Axmad Yassaviy-yassaviya tariyxatinin` tiykarin saliwshi, ataqli shayir, filosof sufiy, islam
ideologlarinan biri bolip, ha`zirgi Qazaqstannin` Chimkent oblasti Chayram awilinda tuwilg`an. Onin` tuwilg`an jili
aniq emes. Oni a`a`0q jili tuwilip a`a`u`u` jili degen pikirler de bar. Biraqta ayirim ra`wyatlarda oni a`q0 jil jasag`an
deydi. Al onin` o`zi shig`armalarinda a`g`o` jil jasag`anin aytip o`tedi.
Odamlardan fayzu futux ololmadim,
Yuz yigirma beshga kirdim, bilolmadim
Usi mag`liwmatlarg`a tiykarlanip Axmad Yassaviy a`g`o` jildan artiq o`mir su`rgen dep juwmaq
shig`ariwimiz mu`mkin.
Axmad Yassaviydin` atasinin` ismi Ibrohim ibn Mahmud ibn Iftixor bolip, onin` ata tegi Payg`ambarimiz
jiyeni ha`m ku`yewi bolg`an ha`ziret Alige barip taqaladi.
Anasinin` ismi Aysha bolip, oni ko`pshilik dereklerde Qarasash ayim dep te atag`an. Aysha Musa shayxtin`
qizi bolg`an.
Xoja Axmad Yassaviy w jasqa tolg`anda a`kesi qaytis boladi. Xoja Axmad Yassaviydin` ata-anasi o`z
da`wirinde-aq ko`zge ko`ringe itibarli insanlar bolg`an. Bunin` ayqin da`liyli sipatinda XI a`sirde Ibrohim ata
mahbarasi, XII-XIII a`sirde Aysha anna mahbarasinin` qurilg`anin aytip o`tiwimizge boladi. Bul jaylardi bu`gingi
ku`nge shekem isanlar ziyarat etedi. Xoja Axmad Yassaviydi ziyarat etiwge kelgen insanlar da`slep usi eki
mahbarani ziyarat etedi.
Ra`wyatlarda aytiliwinsha, Payg`anbarimiz sahabalari menen xurma jep sa`wbetlesip otirg`aninda, olarg`a
qarapU` «`Qay birin`iz mine usi menin` amanatimdi kelejek a`wladlarg`a jetkeresizW»`- dep sorag`an. Bul
waziypani orinlawdi sahabalardan biri bolg`an Arslanbab o`z moynina aladi. Sonda payg`ambar alayhisalam og`an
bir xurma beripti deU` «`Menen keyin Ahmad atli bir bala du`n`yag`a keledi. Siz a`lbette oni izlep tabin` ha`m
og`an bul xurmani berin`, ol islam dininin` quwatlandiriwshi en` jetik insani boladi»` degen eken.
Ha`zireti payg`ambardin` duwasi ja`rdeminde Arslanbob uzaq o`mir ko`ripti ha`m bul amanati iyesine
tapsiriw ushin ko`p ellerdi gezip shig`ipti.
Arsanbab aqiri Axmadtin` atasi qaytis bolg`an jili Tu`rkistang`a kelip, Payg`ambarimiz ta`riyplegendey bir
w jasar bala mektepke ketip baratirg`anin ko`ripti ha`m og`an sa`lem beripti bala sa`lemge a`lik alg`annan keyin,
Arslanbabqa qarap «`Baba amanatimdi berin`»` dep sorag`an. Arslanbab bul sorawdan albirap qalip «`Ey, valiy sen
buni qaydan bilesen`»` dep sorapti. «`Alla bildirdi»` dep juwap beripti bala. Arslanbob onnan ismin` kim dep
sorag`anda, ol Ismim Axmad degen juwapti esitkennen keyin Payg`ambarimiz amanatin iyesine tapsirg`an eken.
Ra`wyatlarda qarag`anda sol waqitta Arslanbab q00 jasqa kirgen eken.
Ja`ne bir ra`wyatlarg`a qarag`anda Axmadtin` ne ushin Yassaviy dep ataliwi so`z etiledi. Aytiwlarinsha,
Axmad jasag`an da`wirde Samarqandta Yassaviy atli bir hu`kimran bolg`an eken. Ol barqulla qisti Samarqandta, al
jazi Tu`rkistan taw janbawirlarinda o`tkizedi eken. Ol ah awlawdi ju`da` jaqsi ko`redi eken. Bir ku`ni
Tu`rkistandag`i Qarochiq tawi a`tirapinda an`g`a shiqsa awi hesh ju`rispepti. Bunnan ashiwi kelgen patshaU`
«`Qarochiq tawi jer betinen pu`tkilley joq etilip jiberilsin»` dep pa`rman beripti.
Patshanin` a`mirin ba`rjay etiw ushin pu`tkil Tu`rkistan elati Jiynalipti, mollalar duwaxanlar o`zinin`
ka`ramatin ko`rsetiw ushin ha`r qiyli duwalar oqiy baslapti. Olar jeti ku`n, jeti tu`n duwa oqipti, biraq taw o`z
orninda tura beripti. Sonda patsha jiynalg`anlarg`a qarata, ne ushin tawdi sho`ktirip jibermeysizler dep sorag`anda
alamannin` ishinen birew shig`ip «`Patshayim biz qolimizdan klegeninshe duwalar oqip atirmiz, biraqta kimdur
bizin` duwalarimizdi o`zinin` issi demi menen qirqip taslap atir, bolmasa taw a`lle qashan sho`kken bolar edi»` dep
juwap beripti. Patsha «`jurtin`izja ka`ramatli kisilerden ja`ne kimler qaldi»` dep sorag`anda, og`an «`Sayramli
Ibrohim shayxtin` uli Axmad jaqinda atasinan ayirilip, aza tutip otir, sol ushin oni bul jerge alip kelmedik»` depti.
Aradan ko`p o`tpey patsha xizmetkerleri Axmadti alip kelipti. Jas Axmed duwag`a qolin ko`tergennen-aq
taw a`ste sho`ge baslapti, dua tamam bolip ha`mme qolin tu`sirip qarasa tawdan nam nishan qalmag`an eken. Taw
orninda bolsa tegislik payda bolipti. Jas Axmedtin` karamatina qayil qalg`an patsha, bunnan keyin Balani Axmad
Yassaviy dep atawdi buyiripti.
Axmad Yassaviydin` ustazlarina keletug`in bolsaq, ol da`slepki ta`limdi o`z atasi shayx Ibrohim atadan
ha`m medresedegi ustazi Shaxobuddin Isfijobiydan alg`an.
Axmad Yassaviy jasi g`0 jetkenshe Tu`rkistannin` Sayram u`lkesinde jasap da`slepki ilimlerin iyeleydi.
Sonnan son` Yassige ko`ship o`tedi. Ha`m ilim ha`m piyr izlep kelgen Axmad keyinshelik bul jerde jasap qaladi.
Tu`rkistandag`i bar barliq ilimlerde iyelep bolg`annan keyin, Axmad Yassaviy g`w jasinda sol da`wirdin`
en` joqari ilim oraylarinan esaplang`an Buxorai sharifke keledi ha`m Yusuf Xamadaniy menen ushirasip og`an qol
beredi.
Men yigirma etti eshda piyrni topdim
Harna kwrdim, parda Bilan sirni epdim
Ostonasi estanibon izin wpdim