Sufizm etikasi kk

   

 

Ul sababdan haqqa sig`nib keldim mano 

Dereklerde kelitiriliwinshe, Xoja Axmad Yassaviy n`0 jil piyrinin` xizmetinde bolip, onnan sufizmnin` barliq 

sirlarin teren` u`yrenedi. 

Kamalat  shoqqisina  shiqqan  Axmad  xalifaliq  (orinbasar)  xirqasin  (ton  ma`nisinde)  piri,  mashaixlar  ustazi 

Yusuf  Xamadaniydan  kiyip,  onin`  o`liminen  son`  ber  neshe  jil  Buxarada  turadi,  keyin  xalifaliq  waziypasin 

Adulxoliq «`ijdivoniyg`a tapsirip o`z jurti-Yassige qaytadi. 

Yassaviya  tariyxatinda  bul  du`n`ya  islerine  oppozitsion  ko`z  qaraslar  u`stin  keledi.  Buni  to`mendegi  qosiq 

qatarlari tastiyqlaydiU` 

Jondan keshgan chin oshiqlar Dune demas 

Nafsi wlik, obu taom g`amin emas 

Bu duneda sudu zien bulsa bilmas 

Dune kelib jilva qilsa bokkani ywq 

Sonin` ushin Axmad Yassaviy o`z zamanasindag`i sotsialliq ha`m moralliq illetlerge qarsi shig`adi ha`m o`z 

hikmetlerine qatti kritikalaydi. Bul kritikadan mola iyshanlarda, a`meldarlarda shette qalmaydi.  

Yassaviya  tariyxatinda  bayliq,  bul  du`n`ya  la`zzetleri  inabatqa  alinbaydi,  kerisinshe  qaralanadi.  Sebebi  olar 

insannin`  qudayg`a  umtiliwi  jolinda  artiqsha,  kesent  etiwshi  na`rse  dep  tu`siniledi.  O`tkinshi  bul  du`n`yag`a, 

bayliqqa  ha`wes  qoyiw  alla  taalag`a  ha`wes  qoyiwg`a  kesent  etedi  dep  esaplaydi.  Sol  sebepli  bul  du`n`yanin` 

ta`shwishlerinen waz keshiw kerek. Basqasha aytqanda Yassaviya tariyxatinda qoldi da, kewildi de bul du`n`yadan 

ajiratip alip qudayg`a bag`ish etiw kerek dep esaplaydi. Sol sebepliU` 

Jondin kechub elg`iz Haqni jonga qwshum 

Ondin swngra dare bwlib twlub toshdim 

«`Lamakonni»` sayr etibon maqom oshdim 

Dune wqbin yuz ming taloq qwdim mano 

dep  u`q  jasinda  ilahiet  ashig`i  bolip  jer  astina  kirip  taot-ibidatqa  beriledi.  Yassaviy  pikirinshe  Alla  tala 

jamalina erisiw tek g`ana uzlat-xilvatta, zikru samoda dep esaplaydi.  

Xoja  Axmad  Yassaviy  tek  g`ana  ataqli  ulama  bolip  qalmastan,  jaqsi  shayir  ha`m  ag`artiwshi  filosof  ta 

bolg`an. 

Xoja Axmad Yassaviy ko`p g`ana sha`kirtler jetistirip shig`arg`an. Olardan en` ataqlilari Mansur ata, Sayyid 

ata, Swfi Muxammed donish, Hakim ata (Sulayman Baqirg`aniy) Lar bolg`an. 

Xoja  Axmad  Yassaviydin`  to`rtinshi  sha`kirti  Hakim  ata  Tu`rkistan  mashayxlarinin`  ustazi  bolip  tuwilg`an 

jeri  Xorezm  bolg`an.  Sulayman  Baqirg`aniy  xaliqti  hu`rmet  etiw  ha`m  qa`dirlew,  ha`mde  waqitti  g`a`nimet  biliw 

kerekligi haqqindaU` 

Har kim ko`rsen` Qizir bil 

Ha`r tu`n ko`rsen` Qa`dir bil 

Xoja Axmad Yassaviy tariyxati Orta Aziya ha`m Iranda ken` tarqalg`an.  

 

Bekkemleu  ushin soraular 

q. ßññàâèÿ òàðèéõàòû íåøèíøè 1ñèðäå ïàéäà áîëäû 

w. ßññàâèÿ òàðèéõàòûíäà2û áóë ä6íüÿíû ò1ðèê åòè7 äåãåí ñ5çèíè4 ì1íèñè íå 

e. ßññàâèÿ òàðèéõàòûíäà èíñàíûéëû3 1äàëàòëû3 ìèéíåò ñ6éè7øèëèê ï1çèéëåòëåðè íåëåðäåí èáàðàò 

 

A`debiyatlar. 

I.A.Karimov. Ma`naviy yuksalish ywlida. T.Wzbekiston. 1998. 

Nazarov U. Qadriyatlar falsafasi. T.Ma`naviyat. 1998 

Maxmud Asad Jwshan. «`Tasvvuf va nafs tarbiyasi»`. T.1998  

Muxammedxojaev A. Gnoseologiya sufizma»` Dushanbe. 1997 

Stepanyants A.». «`Filosofskie aspekti sufizma»`. M. Nauka. 1998  

Sufizm v kontekste musulmanskoy kul`turi. M.Nauka. 1998  

Trimengem Dj. «`Sufiskie ordena v islame»` M.Nauka. 1999 

Yassaviy Axmad. Hikmatlar. Toshkent. 1990 

Islam (spravochnik) Toshkent. 1999 

 Iskandarov B. Tasavvuf falsafasi. T. 1995 

 Komilov N. Tasavvuf. Toshkent. 1994  

 

---

6. Bahawatdin Naqshband ha`m onin` Naqshbandiya tariqati 

Jobasi 

1. Naqishbandiya tariyxatinin` o`zinen aldin`g`i sufistlik ta`liymatlardan o`zgesheligi. 

2. Naqishbandiya tariyxati ha`r-ta`repleme jetilisken diniy, filosofiyaliq ta`liymat sipatinda. 

 

Bahawatdin  Naqshband  (Saiyd  Muhammad  ibn  Jololiddin,  a`qa`h-a`qh9) 

–

ulli  shayx,  o`z  ati  menen 

naqishbandiylik  ag`imi,  yag`niy  tariqatinin`  tiykarin  saliwshi.  Buxara  janindag`i  Kasri  Hijduvan  awilinda 

tuwwilg`an ha`m usi jerde qaytis bolg`an. 

Naqishband jasliq gezlerinen baslap aq sufizm jolina kirgen, yag`niy «`insan quday menen»`, «`insan quday 

ushin»`,  «`insan  qudayg`a»`  degen  aqiydalarg`a  (dogmalarg`a)  tiykarlang`an  ha`m  tasauuif  dep  atalatug`in  diniy-

filosofiyaliq  ag`img`a  o`zin  bag`ishlag`an.  Ol  tasauuif  sirlarin  u`yrene  baslag`an,  Qurani  Karim,  tafsir,  hadislerdi 

puxta iyelegen. 

Naqishband  tariqati  orayinda  moral`diq  ha`m  a`dep-ikramliq  qag`iydalarina  izbe-iz  a`mel  etiw  ideyasi 

turadi. Ol insanlardi hadal, pa`k boliwg`a, o`z miyneti menen ku`n ko`riwge, mu`ta`j adamlarg`a ja`rdem beriwge, 

kemtar ha`m aq kewil boliwg`a shaqiradi. Ol islamdi tazalaw, buring`i taza halina qaytariw ideyasin alg`a su`rgen, 

insanlardi faqrlikke, kambag`alliqqa shaqiradi, lekin qayir soraw esabinan emes, al tek te o`z miyneti menen jasawdi 

jaqlaydi.  «`Dilin`  allahda,  qolin`  miynette  bolsin»`  deydi.  Usi  qag`iydag`a  a`mel  qilg`an  Naqishband  diyxanshiliq 

penen  shug`illanadi,  sonnan  alg`an  o`nimler  na`tiyjesinde  ku`n  keshiredi.  Keyin  bolsa  shayi  gezlemelerdi  ren`li 

gu`ller  menen  bezegen,  atasi  menen  birlikte  temir  ha`m  mis  buyimlarqa  tu`rli  nag`islar  salg`an.  «`Naqishband»` 

laqabi sonliqtan onin` ka`sibi-ka`rin de bildiredi. 

Naqishband  tasauuifti  ken`  na`siyatlap,  Arabstan,  Iran  ha`m  Orayliq  Aziyanin`  ko`p  qalalarinda  bolg`an.  O 

lbu  du`n`ya  islerinen  ju`z  burmasliqti,  joqari  iyman  ha`m  iqtiqatqa  iye  boliwdi,  mudami  dilinde  qukdaydi  oylap 

miynet etiwdi, haram-iplas islerden o`zin tiyiwdi na`siyat etedi, urliq, o`tirik so`ylewshilik, da`mego`ylik, bayliqqa 

qizig`iw kibi illetlerdi qaralaydi, adamlardi birlikke ha`m dosliqqa, mudami sa`wbette boliwg`a shaqiradi. 

Bahowatdin  Naqishband  ha`m  onin`  ta`liymati  Orayliq  Aziya  ja`miyetlik  filosofiyaliq,  diniy-etikaliq  ha`m 

ko`rkem  pikir  rawajlaniwina  a`sirler  dawaminda  unamli  ta`sir  ko`rsetip  keldi,  mustaqil  Uzbekiston  ha`m  o`zbek 

milletinin` o`tmishi, filosofiyaliq ha`m ma`na`wiy mirasin u`yreniwge ha`m milliy tikleniwimizge xizmet etti. 

Naqishband  do`retiwshiligin  u`yreniw  ha`zirgi  O`zbekstan  ushin  ja`da`  a`hmiyetli  ma`selelerdin`  biri.  «a`p 

sonda,  o`tmish  ajdadlarimiz  oy-pikiri,  shig`armalari,  o`sir  qag`iydalari,  ta`liymatlarin  u`yrenbey  turip  jan`a 

O`zbekstannin` na`wbettegi  waziypalarin, strategiyaliq rawajlanih jo`nelisi ha`m onin` basqishlarin belgilew qiyin. 

Sol ta`repten ulli ajdadlarimiz o`miri ha`m ta`liymatlarin u`yreniw aktual  waziypalardin`  biri ekenligin ba`rshemiz 

jaqsi bilemiz. 

Lekin bunday oqiw u`yreniw ma`selenin` bir tamani. Ma`selenin` ja`ne de a`hmiyetlirek ekinshi ta`repi bar. 

Biz  ha`zirgi  ku`nge  shekem  tiykarinan  ulli  oyshil  ajdadlarimiz  o`miri,  xizmeti  ha`m  ta`liymatlarinin`  tavsifi  ha`m 

ta`ripin  beriw  menen  sheklenbektemiz.  Bunday  is  te  a`hmiyetli  ha`m  za`ru`r.  Biz  o`zimizge  jan`a  du`n`ya 

ashpaqtamiz. 

Ma`selenin`  ekinshi  ja`ne  de  a`hmiyetlirek  tamani  sonnan  ibarat,  biz  o`tmishimizdegi  oyshillar  qanday 

sebeplerdin`  ta`sirinde  zohidlikti,  tarkidu`n`yaliqti  (o  du`n`yaliqti)  na`siyatlawdi  o`z  ta`liymatlarinin`  tiykari  ha`m 

omirtqa su`yegi etip alg`an, ne ushin Evropa alimlari pu`tkilley basqa ideyalardi alg`a su`rgen, bizin` oyshillarimiz 

bolsa  du`n`yanin`  ta`shu`ishlerinen,  turmis  la`zzetlerinen  waz  keshiwdi  uqitrg`an-mine  usinday  sorawlarg`a  juwap 

bermek lazim. Bunday izertlew ha`rbir talimattin` ha`m filosofiyaliq ko`z qarastin` usi territoriyada, usi xaliqta bar 

shart-sharayatlarg`a, tariyxqa baylanisli ekenligin aniqlap beredi. 

Bunday  juwmaqtan  logikaliq  kelip  shig`atug`in  jan`a  pikir  sonnan  ibarat,  zaman  o`zgeriwi  menen  o`mirge 

bolg`an talap ha`i iqtiyalar da o`zgermegi lazim. Belgili tariyxiy sha`rt-sharayatlar xaliqtin` pikir-zikirin sipatlawshi 

oyshillarimizdan  zohidlikti,  tarkidu`n`yaliqti  na`siyat  etiwdi  da`wir  waziypasi,  dep  olardi  sol  jo`neliske  shaqirg`an 

bolsa  ha`s  bul  na`rse  o`zbek  xalqinin`  milliy  xarakteri,  turmis  ta`rizi  ha`m  mentalitetine  unamli  ta`sir  ko`rsetip 

kelgen  bolsa,  endi  bul  tarawda  tu`pten  o`zgeris  jasaw  ushin  ba`rshe  tiykar  bar.  Bunday  tu`p  o`zgerislersiz  biz 

aldin`g`i millet ha`m rawajlang`an ma`mleket bola almaymiz. 

Tariyxiy dereklerdin` ko`rsetiwinshe Xoja Bahowatdin Naqishbandtin` shig`isi ata ta`repinen Haziret Aliyge, 

anna ta`repinen bolsa Abu Bakr Sidiqqa barip taqaladi. 

Bbdul Xolik «ijduvaniy ha`mde Bahowatdin Naqishband ta`repinen jaratilg`an, keyin ala «`naqishbandiya»` 

tariqati de pat alg`an printsipler a`a` attan ibarat bolip esaplanadi. 

1.

 

Xush dar dam-ha`rbir na`pesti xushyarliq penen aliw. 

2.

 

Nazar bar qadam-ha`rbir qa`demdi abaylap basiw. 

3.

 

Safar dar vatan-o`z wataninda, u`yinde bola turip pikiri zikri menen oy juwirtiw. 

4.

 

Xilvat dar anjuman-o`zi xaliq ishinde a`nju`manda bola turip, xiluette (jer astinda) otirg`an siyaqli 

Allanin` zikirinde boliw. 

5.

 

Ed kard-til ha`m dil menen zikir etiw. 

6.

 

Bozgasht-zikir payitinda ha`mme na`rseni yadtan shig`arip, Allanin` yadinda boliw. 

7.

 

Nigoh dosht-bir na`peste «`Kalimai tayiyba»`ni dil arqali tilde takirar etiw. 

8.

 

El dosht-Allani mudam yad etip, g`a`pletten saqlaniw. 

9.

 

Vuqufi zamoniy-o`z halinan sergek bolip, shekir etip jasaw. 

10.

 

Vuqufi adatiy-zikirlerde belgili a`detke bag`iniw. 

---