Sufizm etikasi kk

11.

 

Vuqufi qalbiy-dilni Alla zikiri menen sergek etiw. 

    Naqishbandiyliktin`  tiykarg`i  ma`nisi  «`Dilin`  Allahta,  qolin`  miynette  bolsin»`  urani  esaplanadi.  Bunin` 

menen  ulli babamiz  ha`mmeni  miynet etiwge  shaqirg`an. O`z  waqtinda  mongol ziliminan azat boliw ushin  xizmet 

qilg`an  bul  uran  bu`gingi  ku`n  ushin  da  og`ada  g`hmiyetli.  a`99q  jili  Bahowatdin  Naqishbandtin` u`wo`  jilliq 

yubileyi nishanlandi. 

Xoja  Bahowatdin  tapqan-tutqanlarinin`  ha`mmesin  jetim-jesirlerge,  qa`ste-biysharalarg`a  inam  etti. 

Hu`kimdarlardi insapqa shaqirdi. 

 

Bekkemleu ushin soraular 

q. Íàõøáàíäèÿ òàðèéõàòû íåøèíøè 1ñèðäå ïàéäà áîë2àí 

w. Íàõøáàíäèÿ òàðèéõàòûíû4 ñóôèçìäå òóò3àí îðíû 3àíäàé 

e. Íàõøáàíòû4 

«¹îëû4 èñòå, 31ëáè4 àëëàäà» äåãåí ñ5çèíè4 ì1íèñè 3àíäàé 

 

A`debiyatlar. 

I.A.Karimov. Ma`naviy yuksalish ywlida. T.Wzbekiston. 1998. 

Nazarov U. Qadriyatlar falsafasi. T.Ma`naviyat. 1998 

Maxmud Asad Jwshan. «`Tasvvuf va nafs tarbiyasi»`. T.1998  

Muxammedxojaev A. Gnoseologiya sufizma»` Dushanbe. 1997 

Stepanyants A.». «`Filosofskie aspekti sufizma»`. M. Nauka. 1998  

Sufizm v kontekste musulmanskoy kul`turi. M.Nauka. 1998  

Trimengem Dj. «`Sufiskie ordena v islame»` M.Nauka. 1999 

Yassaviy Axmad. Hikmatlar. Toshkent. 1990 

Islam (spravochnik) Toshkent. 1999 

 Iskandarov B. Tasavvuf falsafasi. T. 1995 

 Komilov N. Tasavvuf. Toshkent. 1994  

 

 

 

 

---

7. Sufizm bolmis haqqinda 

Jobasi 

4.

 

Panteistlik xarakterge iye sufizmdegi bolmis ma`selesi. 

5.

 

Sufizmde materialliq du`n`ya haqqinda tu`sinikler. 

6.

 

Neoplatonizm ag`iminin` sufizmnin` rawajlaniwina ta`siri. 

7.

 

Sufizmde dialektika ma`selelerinin` ushirasiwi. 

 

Sufizmnin`  bolmis  haqqindag`i  ta`liymati  panteistlik  xarakterge  iye.  Panteizm  so`zi  latin  tilinen  aling`an 

bolip  «`pan»`-ha`mme,  «`teizm»`-quday  degendi  an`latadi.  Usinnan  kelip  shiqqan  halda    filosofiyada  panteizm 

filosofiyada ta`biyat penen qudaydi birlestirip jiberiwshi ta`liymat sipatinda isletiledi. 

Soni da aytip o`tiw kerek, filosofiya tariyxinda, anig`iraq aytqanda Shig`is filosofiyasinda panteizmnin` eki 

formasi  qa`liplesken.  Birinshisi  «`vahdat  al-vujud»`-yaki  a`lem  birligi  dep  atalip,  bunda  ta`biyattin`  barliq 

elementleri a`ste aqirinliq penen qudadan ajiralip shiqqan degen pikir u`stemlik etedi. Quday jaratiwshi sol sebepli 

ol  ta`biyattag`i  ha`mme  na`rselerde  o`z  ko`rinisin  tabadi.  «`Vahdat  al-vujud»`-ta`reptarlari  qudaydi  misli  bir 

o`rmekshige  uqsatadi.  Olar  o`rmekshi  o`zinen  jip  shig`arip  tor  toqig`ani  siyaqli,  quday  da  o`zinen  barliq  bolmisti 

shig`arip turadi, bir-birden real` na`rse ha`m haqiyqatliq bul quday tala, al qalg`an barliq zat ha`m ha`diyseler onin` 

nuri yaki sa`wlesi esaplanadi.  

Panteizmnin`  ekinshi  formasi  «`vaxdati  mavjud»`-bolip,  «`bolmis  (mavjudod)  birligi»`  dep  ataladi.  Onin` 

ta`reptarlari  materialliq  du`n`yani,  ta`biyattin`  ob`ektiv  bar  ekenligin  ayta  otirip,  oni  quday  dep  ataydi.  Olardin` 

pikirinshe,  quday  materialliq  du`n`g`a  sin`ip  ketken  bolip,  usi  biz  ko`rip  bilip  turg`an  materialliq  du`n`yanin`  o`zi 

birden-bir jaratiwshi. 

Panteistlik du`n`yag`a  ko`z-qarastin` birinshi  formasi,  vahdati vujud Shig`ista  ken` tarqalg`an bolip, sufizm 

filosofiyasi  da  du`n`yani  tu`siniw  ha`m  tu`sindiriwde  sog`an  tiykarlanadi.  Buni  biz  nemets  klassik  filosofiyasinin` 

ko`rnekli  wa`killerinin`  biri  «egeldin`  «`Shig`is  shayirlarinin`  derlik  barlig`i  da  panteist,  bul  olardin`  ha`r  bir 

predmetti tu`sinip an`lawinda panteist`lik pozisiyada boliwinan an`lawimizg`a boladi. Sol sebepli panteizm ko`birek 

Shig`isqa ta`n qubilis»` degen pikirinen bilip aliwimizg`a boladi.  

Sufizm ta`reptarlari, materialliq du`n`ya ha`m ondag`i ha`r qiyli zat ha`m ha`diyseler quday nurinin` taraliwi 

menen jaraladi dep tu`sinedi. Ma`selen, sufizmnin` ko`rnekli wa`killerinen biri Farididdin Attor bilay dep jazadiU` 

«`Bizin`  ko`zimiz  ko`retug`in  janimiz  sezetug`in  zatlardin`  barlig`i  haqiyqat  bar.  Olar  o`z  atamasin  ilahiy  nurdan 

aladi.  Bul  nurdin`  haqiyqiy  ismi-jandur.  Ol  arqali  eki  a`lem  payda  bolg`an.  Demek,  du`n`ya  ilahiy  nurdin` 

sa`wlesinen ibarat»`. 

Ja`ne  de,  shayir  Abulmajid  Sanoiy  minaday  dep  jazadiU`  «`  Sen  quyashsan`,  biz  mayda  bo`lekshelermiz. 

Senin` nurin`siz biz jasay almaymiz.  

Materialliq  du`n`yadag`i  zatlardi  qudaydin`  nurinan  jaralg`an,  sonin`  aqibeti  dep  qaraw  barliq  sufizm 

ta`reptarlari ushin xarakterli. Mutasavvuf Abdurahmon Jomiy buni ja`ne bir ma`rte tastiyqlaydiU` 

Sen nursang, ikki du`n`ya esa uning soyasi, 

Sen soyaning payda bwlishiga asossan, 

Sen ma`nisan, u va bu esa uning surati, 

Surat esa, sensiz mavjud bwlmaydi. 

Demek, Jomiydin` pikirinshe de, a`lemdegi barliq zatlar qudaydin` sayasinan ibarat. 

Sufizm  barliq  zat  ha`m  predmetlerdi,  insanlardi  ilahiy  nurdi  sa`wlelendiriwshi  ayna  dep  atawi  menen 

birgelikte, quday da ha`r-qiyli abstrakt na`rselerdi payda etip turiwshi ayna dep uqtiradi. Sufizm ta`liymatina ko`re, 

quday ha`m ol jaratqan na`rseler bir-biri menen baylanisqan, o`z-ara sa`wleleniwshi birlikti payda etedi. Bul birlikti, 

yag`niy sufizmnin`  «`vahdati vujudga»` tiykarlang`an panteistlik pozitsiyasin ja`nede Jomiyge mu`ra`ja`t etip onin` 

so`zlerinen  da`rriw-aq  bilip  aliwimiz  mu`mkin.  Ol  o`zinin`  «`Lavoix»`(Lavhalar-u`zindiler)  shig`armasinda  bilay 

dep jazadi. 

Tangrini olamdan ajralgan dep hisoblama 

Zero, barcha olam tangridadir, tangri esa olamda. 

Sufizm panteizmi o`z tamirlari menen a`yemgi Orta ha`m Jaqin shig`ista, Hindistan, Orta Aziya, Iran, Misir 

xaliqlarinin` ideyaliq-filosofiyaliq ko`z-qaraslarina (Buddizm, zarastrizm h.t.b) barip taqaladi. 

 Quday ha`m bolmistin`, yag`niy ta`biyattin` birligi haqqindag`i sufizmnin` panteistlik ta`liymati quday ha`m 

ta`biyatti  bir-birine  qarama-qarsi  qoyiwshi,  birinshisin  ekinshisinen  absolyut  u`stin  qoyiwshi  islamnin` 

ta`liymatlarina salistirg`anda bir qansha progressiv ha`diyse edi. Vahdati vujud, ati menen ma`lim bolg`an panteizm 

Jaqin  ha`m  Orta  shig`is  oyaniw  da`wiri  turmisinda  u`lken  rol`  oynag`an  aldag`i  filosofiyaliq  pikirlerdi  ha`mde 

insarparvarliq ideyalardi su`wretlewshi o`zine ta`n formasi boldi. 

Sufizmning  vahdati  vujud  taliymatinin`  qa`liplesiwinde  sol  da`wirde  ken`  tarqalg`an  ag`im  neoplatonizm 

u`lken  a`hmiyetke  iye  boldi.  Tiykarin  saliwshi  Plotin  (g`0n`-g`u`9)  bolg`an  neoplatonizm  a`sirimizdin`  baslarinda 

antik quldarliq ja`miyettin` krizisinin` na`tiyjesi sipatinda ju`zege keldi.  

Neoplatonizm  rawajlaniwdin`  u`sh  basqishin-aleksandriya  (Plotin),  Siriya  (Yamblix)  ha`m  Afina  (Prokl) 

da`wirlerin  basip  o`tti.  Plotin  ta`liymatina  ko`re,  Adam  qudaydan  emanatsiya  (zuhd)  boliw  na`tiyjesinde  payda 

boladi. Absolyut birlik, ha`mmeni birlestiriwshi ilahiyat quyashtan nur tarqatqanday, o`zinen Rux ajiratip shig`aradi, 

bul rux bolsa o`z na`wbetinde «`du`n`ya»` ruwxin payda etedi. Emanatsiyada baslang`ish derek-ilahiyat, so`niwdin` 

son`g`i basqishi bolsa materialliq. Plotin oni «`jawizliq»`, «`joqliq»`, «`jahalat»` dep ta`riypleydi. Solay eken, ilahiy 

---