Sufizm etikasi kk



Yüklə 390,49 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/16
tarix07.12.2017
ölçüsü390,49 Kb.
#14332
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   16

derekten ajiralip shiqqan nur u`sh basqish-rux, jan, materialliqti jaratip, so`nip baradi.  

Plotin  o`z  shig`armalarinda  insannin`  quday  da`rejesine  joqarilawin,  yag`niy  insanda  o`z  a`tirapindag`ilardi 

umitip, aqilin jog`altip, ta`sirleniwge tu`siwin, ekstaz halatinda quday menen toliq birlesiwge umtiliwin ta`riypleydi. 

Bunday  «`muxaddes»`  insan  quday  menen  birlesedi.  Neoplotonizmnin`  son`g`i  iri  wa`killerinin`  biri  Prokl  (n`a`0-

n`ho`)  qudaydi  birinshi  sebep  dep  ta`n  aladi  ha`m  a`lemnin`  qudaydan  rawajlaniwin  uliwmaliqtan  jekkelikke, 

a`piwayidan quramaliqqa o`tiw formasinda ta`riypleydi. 

V  a`sirde  neoplatonshi  Pter  Iver  Proklinnin`  «`»eologiya  elementleri»`  miynetin  qisqartip  qayta  islep 

«`Sebepler  haqqinda  kitap»`in  jazadi.  Bul  kitapta  quday  menen  a`lemnin`  birligi  haqqindag`i  ta`liymat  alg`a 

su`riledi.  Joqarida  aytip  o`tilgenindey  bul  shig`arma  VIII-IX  a`sirlerde  arab  tiline  awdariladi.  Na`tiyjede  shig`is 

oyshillari onin` menen tanisiw imkaniyatina iye boladi.  

Meloddin`  baslarinda  payda  bolg`an  emanatsiya  teoriyasi  o`z  evolyutsiyasi  protsessinde  oyaniw  da`wirinde 

ta`biyatti  u`yreniwge  bolg`an  qizig`iwdin`  ku`sheyiwi  haqqinda  ta`biyatshunasliqtin`  azi  kem  rawajlaniwi 

na`tiyjesinde  basqasha  ma`nige  iye  bola  basladi.  Emanatsiya  arqali  qudaydi  ta`biyat  penen  birlestiriw  ideyasi 

jan`asha forma ala basladi. Bul bolsa du`n`yaliq ilimler, aldag`i filosofiyaliq pikirlerdin` rawajlaniwina imkan berdi. 

Neoplatonizmnin`  emanatsiya  taliymatinan  paydalaniw  xristian,  yaxudiy  ha`m  musulman  dinlerinin` 

tiykarg`i  aqidasi-qudaydin`  ta`biyattan  absolyut  uzaqlig`i  ideyasinan  azi  kem  sheginiwge  alip  keldi.  Bul  ideyag`a 

ko`re,  quday  ta`biyattan  absolyut  u`stin  turiwshi  shaxs  sipatinda  analizlendi.  Ta`bit  o`zinshe  hesh  qanday 

nizamliliqlarg`a iye emes, quday  o`zi qanday qa`lese solay jasaydi. Ol neni qa`lese soni isleydiU` qa`lese jaratadi, 

qa`lese joq etip jiberedi. A`lemde jalg`iz quday tala g`ana hu`kimranliq etedi.  

Sufizm a`lemdi, barliq obektiv realliqti ekige bo`lediU`  

Za`ru`riy vujud (vujudi vojib) ha`m imkaniy vujud (vujudi mumkin). Za`ru`riy vujud hesh na`rsege baylanisli 

bolmag`an  bir  pu`tinlikti  quraydi,  ol  en`  bilgir,  erki  bekkem  dana  ta`n`ri  tala.  qalg`an  ha`mme  na`rselerimkaniy 

ta`rizde  bar  bolip,  onnan  yaki,  za`ru`riy  vujud  bolg`an  ta`n`riden  kelip  shig`adi.  Quday  ha`mme  na`rsenin` 

sebepshisiU` 

Butun dun`e uning sanatining natijasidir 

U hamma narsalarning sabapshisi va swngi nuqtasidir. 

Quday  waqit  ha`m  ken`islikten  tisqaridag`i  sap  absolyut  bolmis.  Ol  ma`n`gi  ha`m  o`zgermes,  qalg`an 

na`rseler bolsa o`zgeriwshen` o`tkinshi. Sufizm qudaydi bir tsifrina uqsatadi. Sebebi ha`mme sanlardin` tiykarin bir 

tsifri  quraydi.  Ha`mme  sanlar  birden  kelip  shig`adi,  biraq  birdin`  o`zi  hesh  na`rseden  kelip  shiqpaydi.  Ol  tiykar 

basqa  sanlardin`  sebepshisi.  Quday  da  da`l  usinday.  Olb  du`n`yadag`i  ha`mme  na`rselerdin`  sebepshisi,  absolyut 

mohiyat. 

Sufizm  boyinsha  ilahiy  mohiyat  uliwmaliq  aqildi  keltirip  shig`aradi.  Ol  ilahiy  mohiyatti  sa`wlelendiriwshi 

joqari  baslama  esaplanadi.  Uliwmaliq  aqil  sap  mohiyattan  keyin  quramaliliq  da`rejesinde  en`  joqari  orinda  turadi. 

Uliwmaliq  aqil  jalg`iz  qudaydan  nurlaniw  arqali  kelip  shiqqaninday,  onnan  tap  usi  jol  arqali  uliwmaliq  jol  kelip 

shig`adi. Emanatsiyadan keyingi basqishta «`sap materiya»` turadi. Ol ilahiy mohiyatti jerdegi ma`vjudatlar menen 

baylanistiriwshi  qural  esaplanadi.  Ol  quday  menen  du`n`ya,  jan  menen  dene  arasindag`i  qanday  da  bir  zat.  Saf 

materiya  ilahiy  emanatsiyada  aqirg`i  yaki  to`rtinshi  basqish  bolip,  oni  sezimler  ja`rdeminde  biliw  mu`mkin  emes. 

Onin`  sezimlik  aniqlig`i  formag`a  baylanisli.  Sof  materiyanin`  forma  menen  qosiliwi  na`tiyjesinde  «`ta`biy 

materiya»`-ot, hawa, suw ha`m topiraq kelip shig`adi. Olardin` ha`r-qiyli o`z-ara qosiliwi na`tiyjesinde ta`biyattag`i 

tu`r  o`zgerisleri  kelip  shig`adi.Du`n`yaliq  ta`rtip  ha`m  go`zzalliq  materialliq  bo`leklerdin`  o`z-ara  qosiliwina 

baylanisli.  Quday  tek  g`ana  jaqsiliq,  go`zzalliqti  jaratadi,  jamanliq  bolsa  to`rt  materialliqtin`  naduris  o`z-ara 

ta`sirinin` na`tiyjesinde payda boladi. Sof materiyadan emanatsiya arqali kelip shig`ip atirg`an materiyanin` ja`ne bir 

formasi-bul juldizlar ha`m sog`an usag`an basqa aspan denelerin quraytug`in materiyalar. Aspan deneleri de forma 

menen  materiyanin`  qosiliwi  na`tiyjesinde  payda  boladi.  En`  joqari  forma  esaplanatug`in  quday  bul  absolyut 

mukammal  dep  esaplanadi.  Absolyut  mukammallik  tek  g`ana  materiyag`a  forma  beriwshi  baslang`ish  bolip  g`ana 

qalmastan, ba`lki materialliq jaratilistin` son`g`i tochkasi bolip ta esaplanadi.  Sebebi barliq materialliq protsesslerge 

formani  jetilistiriwge  ha`reket  etiw  ta`biy  qubilis  bolip  esaplanadi.  Sonin`  ushin  materialliq  protsesslerdegi  teris 

ha`reket,  yag`niy  anig`iraq  aytqanda  materiyadan  formag`a  qaray  intiliw  (emanatsiya)  ju`z  beredi.  Bunnan 

son`g`ilig`inda ha`mme na`rse qudayg`a qaytadi degen na`tiyje kelip shig`adi.  

Sufizmde  barliq  aspan  ha`m  jer  denelerin  to`mendegishe  bo`leklerge  bo`ledi.  Birinshisi  «`sof  shakl»`  ha`m 

«`sof materiyadan»` turiwshi aspan deneleri bolip, olarg`a o`zgeris ha`m jemirilip joq boliw jat halat bolip tabiladi. 

Ekinshisi  jerdegi  bar  mavjudodlar.  U`shinshisi  aspan  ha`m  jer  mavjudotlari  arasinda  baylanistiriwshi  qural 

waziypasin  atqariwshi  insan  bolip  tabiladi.  Insan  «`so`ylewshi  jan»`  ha`m  «`shirik  dene»`  den  ibarat.  Bul  eki 

kategoriyanin`  birinshi  ilahiy  bolsap  ekinshisi  duneviy  esaplanadi.  Bul  insannin`  qarama-qarsi  ta`replerden 

quralg`aninan derek beredi. 

Sufizm ta`liymatina go`re, ta`biy materiyadan quralg`an barliq zatlar u`sh na`rsege mu`ta`jU` bular ken`islik, 

waqit  ha`m ha`reket. Ta`biy  materiya bul u`sh zatsiz jasay almaydi,  yag`niy sufizm  sof  materiyadan kelip shiqqan 

ta`biy  materiyag`a  ken`islik  ha`m  waqitta  ha`reket  ha`m  o`zgeris  ta`n  ekenligin  atap  o`tedi.  Uliwma  alg`anda 

sufizmnin` bolmis haqqindag`i ta`liymatlarinda biz dialektikanin` ko`p g`ana elementlerin ushiratiwimizg`a boladi.  

Ma`selen sufiy Abulmajid Sanoi bilay deydiU` 

Du`n`ya bir ag`ip turg`an da`r`yag`a megzes. Planetelar bolsa, onda ju`zip ju`rgen kemelerdi esletedi.  

Sanoiydin`  pikirinshe,  du`n`ya  barliq  waqitta  o`zgeris  ha`m  ha`rekette,  ol  turg`inliq  ne  ekenligin  bilmeydi. 

Sonin` ushin insan tiri eken turg`inliqtin` ne ekenligin bilmesligi kerek. Sanoiydin` bul joqarida keltirilgen pikirleri 



Yüklə 390,49 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   16




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə