________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
SÜLEYMAN
RÜSTƏM
Rüstəmzadə Süleyman Əliabbas oğlu. Onun
qayğısız uşaqlıq illəri öz doğma kəndi
Novxanıda mavi Xəzərin sahilində
keçmişdir. Süleyman Rüstəm – şair,
dramaturq, 1934-cü ildən ildən AYB-nın
üzvü, Azərbaycanın Əməkdar İcnəsənət
xadimi (1943), Azərbaycanın xalq şairi
(1960), SSRİ dövlət Mükafatı Laureatı
(1950), Azərbaycan Dövlət mükafatı laureatı
(1970), Sosialist Əməyi Qəhrəmanı
(1976).1906-cı il martın 12-də Bakıda anadan
olmuşdur. ADU-nun Şərq fakültəsinə daxil olmuşdur, 1929-cu ildə
ADU-nun Şərq fakültəsindən I Moskva Dövlət Universitetinin
ədəbiyyat və icnəsənət fakültəsinə köçürülmüşdür. Zaqafqaziya
Mərkəzi İcraiyyə komitəsinə üzv seçilmişdir (1935). Birinci çağırış
Azərbaycan Ali sovetinə deputat seçilmişdir (1938). Bundan sonra
bütün çağırışlarda xalq elçisi olmuşdur. M.Əzizbəyov adına
Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrının direktoru (1937-
1938), «Ədəbiyyat qəzeti»nin baş redaktoru olmuşdur. Azərbaycan
Yazıçılar İttifaqının İdarə heyətinə, «Azərbaycan», «Kirpi»
jurnallarının və «Sovetski pisatel» nəşriyyatının redaksiya
heyətlərinə üzv seçilmişdir. Xidmətlərinə görə üç dəfə Lenin ordeni,
iki «Qırmızı Əmək Bayrağı» ordeni, Sovet Sülhü Müdafiə
Komitəsinin Fəxri fərmanı və bir sıra medallarla təltif olunmuşdur.
1971-ci ildən Ömrünün axırınadək Azərbaycan SSR Ali Sovetinin
sədri vəzifəsində çalışmışdır. Ələmdən nəşəyə (1927), Addımlar
(1930), Şairin səsi (1934), Ulduzlar (1934), Gecənin romantikası
(1938), Ana ürəyi (1942), Ana və poçtalyon (1943), Gün o gün olsun
ki... (1943), İki sahil (1954), Sülh nəğmələri (1951), Lirik şeirlər
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
(1956), Bahar düşüncələri (1964), Qafurun qəlbi (1970), Günəşli
sahillərdə, (1963), Bir az da məhəbbətdən (1966), Durna
(komediyalar (1963), «Seçilmiş əsərləri» (4 cilddə, 1969-1972),
Könül (1970), Günəşli yollarda (1972), Xəzərimin səhəri (1976),
Ürəyimin gözüylə (1977), Mənim günəşim (1980), Cənub həsrəti
(1982), Ürək döyüntüləri (şerlər) (1984), Təbrizim (şerlər və
poemalar) (1986), Azərbaycana gəlsin (şerlər) (1988) və s. kitabların
müəllifidir.1989-cu il iyunun 10-da vəfat etmişdir.
N.Nərimanov adına Bakı sənaye texnikumunda təhsil almışdır.
«Molla Nəsrəddin» məcmuəsində kiçik xəbərlərlə çıxış etmişdir.
«Unudulmuş gənc» adlı ilk mətbu şeri «Maarif və mədəniyyət»
jurnalında dərc olunur. Həmin vaxtdan dövri mətbuatda müntəzəm
çıxış edir.
1925-ci ildən buranı bitirib «Gənc işçi» qəzeti redaksiyasında
ədəbiyyat şöbəsinin müdiri kimi əmək fəaliyyətinə başlamışdır. Eyni
zamanda Azərbaycan Dövlət Universitetinin şərq fakültəsinə daxil
olmuşdur. Tələbəlik illərində ədəbi mühitlə sıx əlaqə saxlamışdır:
ədəbiyyat və dram dərnəklərində fəal iştirak etmiş, dövri mətbuatda
şer, hekayə və felyetonlarını çapa vermişdir. Azərbaycan Yazıçıları
Proletar Cəmiyyətinin katibi və idarə heyətinə üzv seçilmişdir. 1928-
ci ilin mayında Ümumittifaq Proletar Yazıçıları Cəmiyyəti idarə
heyətinə daxil olmuşdur.
1929-cu ildən I Moskva Dövlət Universitetinin ədəbiyyat və
incəsənət fakültəsində təhsil almışdır. «Qana qan», H.Nəzərli ilə
yazdığı «Yanğın», «Qaçaq Nəbi» (1940) pyesi tamaşaya
qoyulmuşdur. Azərbaycan SSR Xarici Ölkələrlə Dostluq və Mədəni
Əlaqə Cəmiyyəti Sovet - Bolqar dostluğu şöbəsinin idarə heyətinin
sədri, SSRİ Yazıçılar İttifaqı idarə heyətinin üzvü, Azərbaycan KP
MK üzvü kimi fəal ictimai fəaliyyətlə məşğul olmuşdur.
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
O, «Ədəbiyyat qə-
zeti»nin baş redak-
toru olmuş, Azər-
baycan Yazıçılar İtti-
faqının idarə heyə-
tinə, «Azərbaycan»,
«Kirpi» jurnallarının
və «Sovetski pisatel»
nəşriyyatının (şair ki-
tabxanası nəşri) re-
daksiya heyətlərinə
üzv seçilmişdir.
Ələmdən nəşəyə (1927), Addımlar (1930), Şairin səsi (1934),
Gecənin romantikası (1938), Ana ürəyi (1942), Ana və poçtalyon
(1943), Gün o gün olsun ki... (1943), İki sahil (1954), Sülh nəğmələri
(1951), Bahar düşüncələri (1964), Qafurun qəlbi (1970), Günəşli
sahillərdə, (1963), Bir az da məhəbbətdən (1966), Durna
(komediyalar (1963), Könül (1970), Günəşli yollarda (1972),
Xəzərimin səhəri (1976), Ürəyimin gözüylə (1977), Mənim günəşim
(1980), Cənub həsrəti (1982), Ürək döyüntüləri (şerlər) (1984),
Təbrizim (şerlər və poemalar) (1986), Azərbaycana gəlsin (şerlər)
(1988) və s. kitabların müəllifidir.
Könlünü vətənə verən şair
Süleyman Rüstəm ədəbiyyatımızda tərənnüm, vəsf və ithaf
şeirlərinin ən məhsuldar yaradıcılarından biri idi. Süleyman Rüstəm
nədən və hansı mövzudan yazıbsa, sevərəkdən, inanaraq ilhamının
qüdrəti ilə poetik dilə gətirib.
12 mart 1906-cı ildə Bakıda dəmirçi ailəsində anadan olan
Süleyman Rüstəm Azərbaycan ədəbiyyatının çox görkəmli
nümayəndələrindəndir. Ötən əsrdə yaşayıb yaratmış şair bəzi
həmkarları ilə müqayisədə əslində bəxti gətirmiş qələm sahiblərindən
olub. 1937-ci ilin repressiyası millətin say-seçmə oğullarını qara
tufanlara saldı. Ağır və amansız dövrün ölüm qoxulu təqiblərinin
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
hədəfindən qurtararaq yaşamaq, yaratmaq hər kəsə nəsib olmurdu.
Bu, bir tərəfdən Tanrının yazısı, digər tərəfdən də öz başını
qovğalardan salamat çıxarmağı bacarmaq demək idi. Süleyman
Rüstəm məhz qara qüvvələrin gözündən məharətlə yayındığından
təzyiqlərə, həbslərə tuş gəlmədi. Nə yaxşı ki, belə oldu. Yazıb
yaratdıqları ədəbiyyatımızın solmayan səhifələrini təşkil edir. XX əsr
Azərbaycan poeziyasının coşqun ruhlu, novator şairlərindən biri
məhz Süleyman Rüstəm idi.
Süleyman Rüstəm hələ sağlığında tədqiqatçıların daim diqqət
mərkəzində olan söz sahiblərindən olub. Onun ədəbi irsi ilə bağlı
yetərincə araşdırmalar var, müxtəlif fikir və rəylər formalaşıb.
Vaxtilə onu sovet ədəbiyyatının ən ünlü və görkəmli nümayəndəsi
hesab ediblər. Tənqidçi Bəkir Nəbiyev 1983-cü ildə şairin altı
cildliyinə ünvanladığı ön sözdə yazırdı: "Süleyman Rüstəmin
poeziyasını Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının müxtəsər,
poetik ensiklopediyası adlandırsaq, əsla yanılmarıq".
Süleyman Rüstəmin əsərlərini bu günün gözü ilə nəzərdən
keçirəndə maraqlı nəticələrə gəlmək olur. Şairin bütün yaradıcılığı
sovet həyat tərzinin əks-sədasıdır. Amma həqiqətin gözünə dik
baxmaq lazımdır. Hər şeyi öz adı ilə çağırmaq çox vacibdir. Məhz
1937-ci ilin qurbanlarından savayı elə bir qələm sahibi tapmaq
mümkün deyil ki, onlar sovet dövründə yaşaya-yaşaya bu quruluşun
diktəsindən kənarda fəaliyyət göstərsin və dövrünü tərənnüm
etməsin. Bu mənada Süleyman Rüstəm də istisna deyildi. Bu
məsələyə görə də onu qınamaq olmaz. Çünki sovet dövrü bütün
ziddiyyətləri ilə bərabər, həm də Azərbaycana oyanış, intibah gətirdi.
Bu dövrdə təhsilin, elmin, mədəniyyətin inkişafı üçün yeni üfüqlər
açıldı. Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Osman Sarıvəlli, Əhməd Cəmil,
Məmməd Rahim kimi şairlər dövrün çağlayışından vəcdə gələrək
yeni-yeni əsərlər yazıb-yaratdılar. Bu zamandan etibarən Süleyman
Rüstəm də yeni epoxanın şairi kimi qələmə sarılıb.
Ötən əsrin 20-ci illərindən başlayaraq həm şeirləri, həm də məqalə
və çıxışları ilə yeni həyatı tərənnüm edən Süleyman Rüstəmin 1927-
ci ildə çapdan çıxmış "Ələmdən nəşəyə" adlı ilk şeirlər kitabı onun
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
bütün yaradıcılığının leytmotivinə çevrildi. Bəzən gənc ədəbi
qüvvələr Süleyman Rüstəmi "sovet şairi" kimi səciyyələndirərək
onun bütün yaradıcılığının üzərindən qara xətt çəkməyə çalışırlar.
Bu, çox yanlış fikir və insafsızlıqdır. Çünki pioner, komsomol və
kommunist partiyasından yazmaq vaxtilə yaşadığımız dövrün
özünəməxsusluğu idi. Süleyman Rüstəm "bu dəmir çəpərli" rejimin
içində poetik məzmunu və mövzusu son dərəcə dəyərli olan əsərlər
də yaradıb. "Oxuyun, bir qızıl kitabam" - deyən Süleyman Rüstəm
özünü oxucusuna inqilab şairi kimi təqdim etməklə bir daha
təsdiqləyib ki, onun poeziyası mübariz, döyüşkən bir ruhla həyatın
içinə atılıb. O, əslində novator şair idi. Bu səbəbdən də yaşadığı
həyatın yüksəlişini, yeniləşməsini, yaxşıya doğru irəliləyişini
tərənnüm etməkdə, vəcdə gəlməkdə haqlı idi. 70 il içərisində
yaşadığımız bir quruluşda həm bu dövrün ab-havasını qələmə
gətirmək, həm də millətin, vətənin xeyri üçün mükəmməl, poetik
nümunələr yazmaq həqiqətən böyük istedad tələb edirdi. Bu
baxımdan Süleyman Rüstəm Tanrı vergili bir şair idi.
Azərbaycanın elə bir guşəsi yoxdur ki, Süleyman Rüstəm ora şeir
qoşmasın. Xəzər dənizi haqqında ən çox şeir yazan da məhz
Süleyman Rüstəm olub. "Xəzər və durnalar", "Xəzər nəyə bənzəyir",
"Xəzərdə gecə", "Xəzərdə", "Xəzərin səhəri", "Xəzərim olsun" və
başqa şeirlərdə öz xəyalının qanadlarını Xəzərin dalğaları ilə
qovuşduran şair bu mavi gözəli tərənnüm etməkdən doymayıb.
İkinci Dünya müharibəsi Süleyman Rüstəm yaradıcılığından
təsirsiz keçməyib. O, bu mövzuda bir-birindən maraqlı və
mükəmməl əsərlər yaradıb: "Ana ürəyi", "Durnalar", "Ana və
poçtalyon", "Gün o gün olsun ki" kimi kitabları məhz o dövrdə
çapdan çıxıb.
Gün o gün olsun ki, qurtarsın dava,
Dağılsın buludlar, açılsın hava.
Alınsın düşməndən ömürlük qisas,
Torpaq nəfəs alıb dincəlsin bir az.
Silinsin ürəkdən, könüldən ağrı,
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
Bir də tapdanmasın vətənin bağrı.
Bu şeir İkinci Dünya müharibəsi zamanı qələmə alınsa da, bu
günün özündə də aktuallığını itirməyib. Müharibə mövzusunda şeir
yazan şairlər arasında Süleyman Rüstəmin məhz öz yeri vardı. O,
qanlı səngərlərdə və arxa cəbhədə mərdlik nümunəsi göstərən
soydaşlarımızın ovqatını poetik portretləşdirib desək, yanılmarıq. Bu
qəbildən şairin "Ana və poçtalyon" adlı məşhur əsəri həmişə dillər
əzbəri olub. Şair böyük məharət və həssaslıqla cəbhədən - oğlundan
məktub gözləyən ananın iztirabını təbii, təsirli qələmə almışdır.
Süleyman Rüstəmin böyük məhəbbətlə yaratdığı Ana və poçtalyon
obrazları müharibə illərində min bir zillət çəkən vətən övladlarının
unudulmaz surətləridir. Bu surətlərdə çoxunun həyatı var idi.
Süleyman Rüstəmin Azərbaycan poeziyasına bəxş etdiyi poetik
çələnglərdən ən gözəli və təsirlisi məhz Cənub mövzusunda yazdığı
əsərlərdir. Məlumdur ki, İkinci Dünya müharibəsi illərində Süleyman
Rüstəm Cənubi Azərbaycanda olmuş, orada yaşamış soydaşlarımızın
ağır həyatını gözləri ilə görmüş, cənublu şairlərlə görüşmüşdür. Təbii
ki, bütün bunlar da sonralar şairin könlündən poetik şəkildə kağızlara
naxışlanmışdır. Ən müqəddəs arzusunu isə belə qələmə almışdır:
Bir arzum da var dünyada,
Bir gün məni salıb yada,
Kitabımı Arazdakı
körpü üstündə assınlar,
Gənc nəsillər unutmasın
bu şairin şərtini,
Tez köçərsəm bu dünyadan
başdaşıma yazsınlar,
İki yerə parçalanmış ürəyimin dərdini.
"Təbrizim" adlı şeiri isə Süleyman Rüstəmin bu mövzuda
misralarla dilə gətirdiyi ən təsirli poetik həsrətdir:
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
Nədir o mənalı dərin baxışlar?
Nədir gözlərindən yağan yağışlar?
Nədir qəlbindəki payızlar, qışlar?
Yetim tək boynunu burma, Təbrizim!
Məlul-məlul baxıb durma, Təbrizim!
"Könlümə Təbriz düşdü", "Yaralarım", "İşıq", "Şair Səhəndə
cavab", "Yenə Araz qırağında", "Görsəm" kimi şeirlərində Süleyman
Rüstəm vətən həsrəti ilə dərdi başdan aşan soydaşlarımızın
təlaşından, əzablı, cəfalı günlərindən söz açıb. Bir millətin ayrılıq
simvoluna çevrilmiş Arazın sularında həsrətin, niskilin axdığından
danışır. Nə vaxtsa bir müjdənin veriləcəyinə - Təbrizlə əbədi
görüşəcəyinə ümid bəsləyib.
Süleyman Rüstəmin Cənub mövzusunda yazdığı bütün şeirləri
gözəl və təsirlidir. Ona görə yox ki, bu şeirlərdə paralanmış
torpağımızın harayı eşidilir. Həm də ona görə dəyərlidir ki, şair
böyük ustalıqla vətən gözəlliklərinə poetik abidələr yaradıb. Sərabı,
Ovqanı, Təbrizi, Ərdəbili, Marağanı vəsf edərək vətən torpağı
olduğunu misraları ilə, poetik duyumu ilə poeziya tarixinin
səhifələrinə möhürləyib.
Lirik şeirlərinə onlarca musiqi bəstələnmiş Süleyman Rüstəm həm
də əsl nəğməkar şair kimi sevilməkdədir. Onun nəğmələrini
müğənnilər böyük məmnunluqla ifa edirlər. Bu sahədə xüsusilə xalq
artisti Zeynəb Xanlarovanın repertuarı seçilir. Xalq şairi vaxtilə
Zeynəb xanımın ifasına məftunluğunu belə qələmə almışdır:
İllərdir tanışam sənin səsinlə,
Sevinc paylayırsan ürək sözünlə,
Vəcdə gətirirsən xoş nəfəsinlə,
Könül rübabımın telini, Zeynəb!
Ədəbi fəaliyyətə "Çimnaz xanım yuxudadır" adlı bir pərdəli
komediyası ilə başlayan Süleyman Rüstəm dramaturq kimi də
müəyyən uğurların sahibidir. 1940-cı ildə yazdığı "Qaçaq Nəbi"
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
mənzum dramı, 1948-ci ildə qələmə aldığı "Durna" komediyası
teatrlarımızın vaxtilə repertuarından düşməzdi.
Bədii yaradıcılıqla, tərcümə ilə müntəzəm məşğul olan Süleyman
Rüstəm həm də müxtəlif məsul vəzifələrdə çalışmışdır. Bir neçə
çağırış həm Azərbaycan, həm də keçmiş SSRİ Ali Sovetinin deputatı
olmuşdur. Onun xalq, vətən qarşısındakı xidmətləri layiqincə
qiymətləndirilmişdir. Sinəsini müxtəlif orden və medallar bəzəyirdi.
Dövlət mükafatları laureatı idi. İctimai xadim kimi şöhrət
qazanmışdı. Sosialist Əməyi Qəhərmanı idi. Əsərləri müxtəlif xarici
dillərə tərcümə olunmuşdur. Könlünü vətəninə verən, onun uca
dağlarını, gur çaylarını, yaşıl zəmilərini, geniş düzlərini, zəhmətkeş,
sədaqətli insanlarını məhəbbətlə tərənnüm edən Süleyman Rüstəm
yazırdı:
Ey nazlı vətən,
mən sənə öz könlümü verdim,
Qarşında günahkarsa,
Süleymanı bağışla!
Cürət və qüdrətlə öz doğma yurduna ilhamlı nəğmələr qoşan
şairin bu etirafı çox mətləblərdən xəbər verir.
Xalq
şairi Süleyman Rüstəm
İyirminci əsr ədəbiyyatımızın ən maraqlı hadisələrinin iştirakçısı
olan görkəmli xalq şairimiz Süleyman Rüstəm gördüklərinin və
bildiklərinin çoxunu yazmadı.
Mən indi yaşımın bu yorğun vaxtında özümə borc bilirəm ki,
tanıdığım, dostluq etdiyim, hətta müəllim dediyim, indi dünyasını
dəyişmiş şairlərimiz haqqında ürək sözlərimi yazam.
1935-ci il idi. O zaman mən Bakıda Mustafa Sübhi adına küçədə
Süleyman Sani Axundov adına 19 nömrəli məktəbin 8-ci sinfində
oxuyurdum. Bir gün sinif rəhbərimiz bizə dedi ki, sabah şair
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
Süleyman Rüstəm məktəbimizə gələcək, dərsdən sonra görüş olacaq,
hamınız ağ köynək geyib pioner qalstukunuzu bağlayarsız.
O illər Bakıda məktəb binaları çatışmadığından bir çox böyük
həyətlər də məktəb üçün ayrılmışdı. Bizim məktəb də on sinifi olan
bir binada yerləşirdi. Məktəbin ümumi iclası da otaqların birində
keçirilirdi. Bu dəfə də məktəbin ancaq yuxarı sinif şagirdləri (otaq
tutsun deyə) həmin otağa yığışmışdı.
İclas zalına qabaqda məktəbin müdiri ilə Süleyman Rüstəm, sonra
bir neçə müəllim gəlib rəyasət mizinin arxasında oturdular. İclası
məktəbin müdiri açdı, qonaq haqqında qısa bir məlumat verəndən
sonra müəllimlərdən biri şair haqqında məruzə etdi, şagirdlər
Süleymanın şeirlərindən əzbər söylədilər. Axırda S.Rüstəm çıxış edib
məktəblilərin yaşına uyğun şeirlər oxudu.
Bu görüşdən iki il sonra 1937-ci ildə ölkədə repressiya başladı,
günahkarlar dəstə-dəstə həbs olunub ya Sibirə göndərilir, ya da
ölkədən çıxarılırdı. Həyatın rahat günləri həyəcanlı, ağır günlərlə
əvəz olundu. Bakıda yaşayan Cənubi azərbaycanlılar xarici ölkə
vətəndaşı kimi Bakıdan çıxarılıb öz vətənlərinə göndərildi. Mən də
valideynlərimlə birlikdə Ərdəbil şəhərinə getdim. O zaman İranda
Rza şahın farslaşdırma siyasəti hökm sürürdü, fars dili bütün İranda
dövlət dili, ərəb əlifbası bütün idarə və məktəblərdə rəsmi əlifba idi.
Cənubi azərbaycanlılar bu yad dili və əlifbanı öyrənməyə məhkum
idilər.
Yaxşı yadımdadır, 1942-ci il idi. O zaman mən Ərdəbil şəhərində
yaşayırdım, müharibə illəri idi. Sovet qoşunları alman faşistlərinin
İrandakı yuvasını dağıtsa da, Rza şah ölkəni tərk edib ingilis
ağalarının məsləhəti ilə Afrikaya getsə də, onun diktaturası süqut etsə
də, nə İranda, nə də Cənubi Azərbaycanda vəziyyət dəyişməmişdi.
Çünki bir diktatorun yerinə başqa diktator oğlu Məhəmmədrza
keçmişdi. Yenə Azərbaycan müstəmləkə halında idi. Bütün ölkədə
olduğu kimi, Azərbaycanda da ana dili qadağan olunmuşdu, idarə və
məktəblər fars dilində işləyirdi. Əgər kəndlər və bazarlar olmasaydı,
Azərbaycan dilinin məhv olub aradan getmək qorxusu var idi. Ancaq
təkcə bazar, ticarət Azərbaycan dilini, xüsusən elmi və bədii dili
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
mühafizə və inkişaf etdirə bilməzdi. Bunun üçün məktəb və mətbuat
lazım idi.
Bir gün uşaqların qoltuğunda qəzet dəstəsi Təbrizin baş küçəsində
dükanların qabağında Tazə xəbər, Vətən yolunda ruznamə, ana
dilində ruznamə deyə ucadan qışqırıb satdıqların gördük. Vətən
yolunda qəzeti müharibə zamanı 1942-ci ilin ilk ayında o vaxt
Təbrizdə olan Qızıl ordunun nəşr etdiyi qəzet idi. Yadımdadır,
qəzetin ilk redaktoru yazıçı Mirzə Əjdər oğlu İbrahimov, ondan
sonra Şahgəldiyev, sonra da Rzaquliyev oldu. Qəzet satan uşaqlara
kimi maraqla, kimi təəccüblə durub baxırdı. Çünki o zaman
Azərbaycan dilində qəzetin olduğunu ağlına belə gətirməyən adamlar
çox idi. Bəlkə də elə bu marağa görəydi ki, uşaqlar küçəni başa
çatmamış qəzeti satıb qurtarırdılar.
Vətən yolunda qəzetinin səhifələrində dünyada və müharibədə baş
verən hadisələr haqqında xəbərlərlə yanaşı, şeir və hekayələr də çap
olunurdu. Biz hörmətli xalq şairimiz S.Rüstəmin Təbrizim, Dilimə
dəymə, Təbriz gözəlinə kimi şeirlərini ilk dəfə həmin qəzetdə
oxuduq, əzbərlədik və sonra şairlərimiz həmin şeirlərə onlarla
nəzirələr yazdılar. S.Rüstəm hələ Təbrizdə ikən onun şeirlərinin
sədası ölkənin bütün kənd və şəhərlərindən gəlirdi.
Süleyman Rüstəm Təbrizə gələn zaman bu həssas qəlbli şairin
nəzərini ilk cəlb edən Cənubda Azərbaycan dilinin İranın rəsmi
dövlət idarələrində qadağan olması idi. Bu ağır milli zərbəni sanki öz
üzərində hiss edən şair Təbrizdə yazdığı ilk şerini Dilimə dəymə
adlandırdı:
Mən sənin dilinə dəymirəm, cəllad,
Gəl sən də bu ana dilimə dəymə!
Sənin də bağın var, gülün var, çəkin,
Bağımda əkdiyim gülümə dəymə!
Həsədlərlə baxdın çəmənimə sən,
Gör bir nələr etdin Vətənimə sən!
Yan deyib, od vurdun bədənimə sən,
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
Altında atəş var, külümə dəymə!
Qardaş deyib, ağır günündə köməyinə gəldiyi ölkədə hələ yad
əllərin əkdiyi toxumların aradan getmədiyini görən şair öz doğma
qan qardaşlarına müraciətlə Təbrizim şerində yazır:
Qoymaram yadları girsin qoynuna,
İzn ver qolumu salım boynuna.
Sənin bayramına, sənin toyuna
Dili bir, qanı bir qardaşın gəlib,
Dərdinə aşina sirdaşın gəlib.
1941-ci ildə Təbrizə gələn, Vətənin bu sahildəki həyatını yaxından
görən Süleyman təkcə tərənnüm etdiyi doğma Bakının şairi deyil,
Vətənin o tayda qalan məhkum ellərinin də unudulmaz şairi oldu.
Bütün cənublular xalqın ürək arzularını deyən şairi sevir və onu
görmək istəyirdi, ancaq hamının Təbrizə gəlməsi qeyri-mümkün idi.
Odur ki, Süleyman öz oxucularının görüşünə gedirdi. Əvvəlcə
ölkənin ən qədim mədəniyyət mərkəzi olan Ərdəbil şəhərinə gəldi.
Səfəvilər dövlətinin paytaxtı şairi böyük məhəbbətlə qarşıladı.
Yadımdadır, o, ilk görüşünü bu şəhərdə böyük Azərbaycan
hökmdarı, əvəzsiz sərkərdə, gözəl şeirlər müəllifi Şah İsmayıl
Xətainin qəbrini ziyarətlə başladı. Onun Ərdəbildə olduğunu eşidən
əhali məqbərənin qabağındakı meydana toplaşdılar.
Süleyman Rüstəm əvvəlcə meydana toplaşanları salamladı, onlara
Bakıdakı qardaşlarından salam gətirdiyini söylədi. O, nitqini belə
başladı: Əziz qardaşlarım, mən neçə illərdi ki, Arazın o sahilində sizi
görmək, sizə can qardaşım, qan qardaşım deyib bağrıma basmaq
arzusu ilə yaşayırdım. Şükür, arzuma çatdım. Şahların və çarların
əkdiyi ayrılıq toxumu indi daha aradan getdi. İmkan verməyin vahid
Vətənimiz bir daha ikiyə bölünsün, yenidən tikanlı məftillər qardaşı-
qardaşdan ayırsın. Bizim şah babamız, şair babamız hər zaman
qılıncı və ondan da kəsərli olan şeirləri ilə xalqımızın azadlığı,
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
Vətənimizin bütövlüyü üçün vuruşub. Biz belə qəhrəmanın nəvələri-
nəticələri gərək bunu heç vaxt yaddan çıxarmayaq...
Süleyman Rüstəm sonra Təbrizə, birlik və azadlığa həsr etdiyi
şeirlərini oxudu. O, bu şeirlərində əsrlərdən bəri şahlar tərəfindən ana
dili qadağan olunmuş qan qardaşlarının arzu və nisgillərini tərənnüm
edirdi. Süleyman bu çıxışında sözünü bu misralarla bitirdi:
Sinəmdə bir dərya sözüm var yenə,
Ölümdən, əcəldən deməyin mənə.
Süleyman Rüstəməm, xalqa, Vətənə
Borcumu verməmiş köçən deyiləm!
Süleyman Ərdəbildən yenidən Təbrizə, oradan da Qaradağ
mahalında onun yolunu gözləyən qardaşlarının görüşünə getdi.
Qaradağda o günlərdə ağalar tərəfindən törədilmiş bir qanlı hadisənin
şahidi olan şair özünün məşhur 12-ci tüfəng poemasını yazdı. Gözü
ilə gördüyü və eşitdiyi hadisələr Süleymanın qəlbində Cənub dərdini
daha da alovlandırdı, bu alov siyasi cəhətdən daha kəskin olan yeni-
yeni əsərlərin meydana çıxmasına səbəb oldu. Cənub şeirləri təkcə
S.Rüstəmin yaradıcılığında deyil, bəlkə Azərbaycan ədəbiyyatında
xüsusi bir mərhələdir, müvəffəqiyyətdir. O taylı-bu taylı xalqımızın
həyatının aynasıdır. Şairin bu şeirlərində həyatın hər iki üzü, kədəri,
möhnəti ilə yanaşı, Təbriz gözəllərinin tərifi, sevgisi və gələcək
arzuları daha aydın görünür. Şair Bir xatirə adlı qəzəlində yazır:
Qəlbində yaran varsa da fəxr eylə, Süleyman,
Bir xatirədir səndə bu, Təbriz gözəlindən.
Bu doğma, bir olan Vətənin dərdi şairin Cənub səfərindən
başlayıb ömrünün axırına qədər şeirlərində bu və ya başqa şəkildə öz
əksini tapdı. Şair qəlbini parçalayan və heç zaman unutmadığı bu
Cənub dərdini demək olar ki, öz şeirlərində gənc oxucularına dönə-
dönə xatırladırdı:
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
Kitabımı Arazdakı körpü üstən assınlar,
Gənc nəsillər unutmasın bu şairin dərdini.
Tez köçərsəm bu dünyadan baş daşıma
yazsınlar
İki yerə parçalanmış ürəyimin dərdini...
1945-ci ildə öz azadlığının ildönümünü qeyd edən Təbriz bir il
sonra şahın və onun amerikalı ağalarının əllərilə qan dəryasına
çevrildi, azadlıq fədailəri gülləbaran edildi, Milli hökumətin başçıları
həbs edildi.
Milli hökumətin baş prokuroru Təbrizdə dara çəkildi. Təbriz
universitetinin qapısı bağlandı, şəhərin Gülüstan bağında qoyulmuş
Səttərxanın heykəli uçuruldu. Minlərlə insan sürgün yollarında həlak
oldu... Bütün bunları eşidən Süleyman Rüstəmin ürəyi dözmədi,
gözləri yaşla doldu:
Təbriz bağlarında soldu gül-çiçək,
Ağla, gülüm, ağla, çiçəyim, ağla.
Yenə də üzümə yollar bağlıdır,
Araz şikayətli küləyim, ağla.
...Mən vüsal gününü görmədim bəlkə,
Ağla, Araz gözlü ürəyim, ağla...
Süleyman Rüstəm hələ Vətən müharibəsi illərindən çox-çox
qabaq yazdığı Nigaranam şerində öz qan qardaşlarının taleyindən
nigaran olduğunu dilə gətirib yazırdı:
İllərdir gözlərim bu yollardadır,
Öz qan qardaşımdan nigaranm mən.
Şair bütün şeirlərində təkrar etdiyi kimi, millətinin ikili taleyindən
nigaran idi. Süleyman bu birliyə qəlbən inansa da, o birlik gününü
şəxsən görəcəyinə şübhəli idi. Çünki insanın taleyi öz əlində deyil,
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
bu, ancaq ulu Yaradana aydındır. Elə buna görədir ki, çox zaman
arzular arzu olaraq qalır.
Böyük şair ötən əsrin 50-ci illərində Cənub şeirlərini toplayıb İki
sahil kitabında çap etdirdi. fəqət dərin hiss, yüksək ilhamla yazılmış
bu şeirlərin bir kitabda toplanması ilə nisgil, intizar, hicran sona
çatmadı... Odur ki, şairin həsrəti, qəzəbi, inamı, ümidi sönmədi, yeni-
yeni həm kövrək, həm də qılınc kimi kəsərli şeirləri meydana çıxdı.
Bu mübariz şeirlər Cənubda çıxan mətbuatda dönə-dönə çap olundu,
nəğməyə çevrilib dillərə düşdü. Bu gün də Süleyman Rüstəm Cənubi
Azərbaycanın azadlıq carçısı, ustad bir şair kimi xalq tərəfindən
sevilə-sevilə oxunmaqdadır. Bunu Süleyman bütün qəlbi ilə hiss
edirdi; istər Təbrizdə, istər Bakıda olsun, o, həmişə xalqının qəlbində
idi:
Təbrizdən uzaqsan, bilirəm, qəm yemə, Rüstəm
Xatırlayacaqdır səni təbrizli gözəllər.
Zaman göstərdi ki, şairin bu sözlərində təkcə inam deyil, böyük
həqiqət vardır. Süleymanın yaşı artdıqca, o, dünya hadisələrinin
insan arzusuna tabe olmadığını daha dərindən dərk etdikcə qəlbində
olan diləklərini şerinin dili ilə oxucularına çatdırdı. Onun şeirlərinin
əsas qəhrəmanlarından olan Təbriz gözəlinə müraciətlə yazırdı:
Deyirəm, bəlkə gözüm bir də səni görməyəcək,
Mən nahaq etmirəm, ey qız, yaşım artdıqca təlaş.
Sakit olsun deyə torpağın altında könül,
Gözəlim, qoy adını qəbrimə yazsın nəqqaş.
Süleyman Rüstəm nikbin şair idi. O, xalqının ən böyük dərdi olan
Vətənin bir gün birliyini görəcəyinə inanırdı və bu inamını da
şeirlərində dönə-dönə tərənnüm edirdi. Ancaq şair onu da yaxşı
bilirdi ki, təbiətin əzəli və əbədi qanunları var, onlar tez-gec həyata
keçməlidir. Odur ki, təbiətən nikbin, deyib-gülən şair bir gün bu fani
dünyada olmayacağını da unutmurdu. Arzuları ürəyində qalmasın
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
deyə şeirlərində oxucularına vəsiyyət edirdi. Onun üçün ağlayıb göz
yaşı tökülməsini istəmirdi. İstəyi isə:
Məni Araz sahilinə aparın,
İllərdir ki, qəlbimdədir bu həsrət.
Məzarımı o torpaqda qazdırın,
Göz yaşımdan yaratmışam bu çayı.
Məni üzü Təbriz sarı basdırın,
Qibləm olsun Arazımın o tayı.
Sonra yazır: Gözlərimi qapamayın, üfüqlərdən çəkiləndə çən-
duman bəlkə vüsal günü görüm qardaşımı. Birdə arzum budur:
Tutsun tabutumdan o taylı əllər,
Yasin əvəzinə qəbrimin üstə
Bir vüsal mahnısı oxusun ellər?...
Süleyman Rüstəmin Cənub şeirləri vüsal və birlik mahnılarıdır.
Onun həsrət üzərində köklənmiş hər misrasında ümid var, inam var,
arzusunda olduğu xoşbəxt günlərin tərənnümü var. Onun şeirlərində
ikiyə bölünmüş Vətənin birliyə çağıran harayı var. Süleymanın
poeziyası elə bir ümmandır ki, onun səsi Azərbaycanın hər iki
sahilində eşidilir. O, ancaq yazıb-yaratdığı günlərin deyil, həm bu
günümüzün, həm də gələcəyin böyük şairidir.
Mən bu yazımda o böyük şairimiz haqqında geniş elmi-təhlili
məqalə yazmaq fikrində olmadım. Bu qeydlərim Süleymanın
yaradıcılığına və şəxsiyyətinə olan məhəbbətimin əks-sədasıdır. Mən
inanıram ki, nə qədər onun mənsub olduğu Azərbaycan milləti
yaşayacaq, o, öz şairini də yaşadacaq.
AZƏROĞLU
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
Süleyman Rüstəm
Piyaləm
Mədinə Gülgünə
Ayrılıqdan odlanan bağrımda laləm var mənim,
Titrəyən kirpiklərimdə qanlı jaləm var mənim.
Getməyir bir an xəyalımdan Cənubun həsrəti,
Qəlbimin hər guşəsində bir şəlaləm var mənim.
Həm uzaqdır, həm yaxındır məncə, bu vəslin yolu,
Təbrizin hər daxmasında odlu naləm var mənim.
Arzulardan doğmadır hər nəğməmin hər kəlməsi,
Hər sözü dildən-dilə düşmüş risaləm var mənim.
Qoy vüsal gəlsin, gözəl, mənalı bir sağlıq deyim,
Qardaşam! Göy-göl kimi əlvan piyaləm var mənim.
Könlümə Təbriz düşdü
Mədinə Gülgünə
Gəldi min dilli bahar, könlümə Təbriz düşdü,
Güllü-bülbüllü bahar, könlümə Təbriz düşdü.
Təbrizin dərdi mənim dərdim olub illərdir,
Ordadır nazlı nigar, könlümə Təbriz düşdü.
Çox da dünyada gözəl, adlı şəhər min-mindir,
Hər yerin öz yeri var, könlümə Təbriz düşdü.
Bacımı, sevgilimi, qardaşımı görməliyəm,
Yox, dəyişməz bu qərar, könlümə Təbriz düşdü.
Mən Süleyman, Kür-Araz nəğməli şair babayam,
Çəkirəm aləmə car, könlümə Təbriz düşdü.
Azəroğlu
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
Süleyman Rüstəmə
Səni hər görəndə uçur xəyalım,
Yadıma ən gözəl bir dövran gəlir.
Elə bil ömrümün Xəzan çağında
Gah günəş görünür, gah duman gəlir.
Yenə xatirimdə qalmısan elə,
Şinelli, çəkməli o heykəlinlə.
Eşitdim gəlirsən, çıxdım sahilə
Dedim, qardaşımdır, bu mehman, gəlir,
Yoluna gül səpdi el tabaq-tabaq,
Neçə dost evində sən qaldın qonaq.
Nə vaxt o günlərdən söz düşür, ancaq
Yadıma Kəpəzlə Savalan gəlir.
Təbriz qızlarına qəzəllər dedin,
Məni unutmayın, gözəllər dedin.
Bu bağlar, çəmənlər, bu güllər dedin
Mənə doğma gəlir, mehriban gəlir.
İndi o günlərdən neçə yaz keçir,
Bilirəm qəlbindən hansı söz keçir.
Hicranın qoynunda ömrümüz keçir,
Ancaq çoxlarına bu asan gəlir.
Nələr çəkdirmədi zəmanə bizə,
Dağ-dağa qovuşdu, dəniz-dənizə.
Gün o gün olsun ki... qoca Təbrizə
Deyəm, aç qoynunu, Süleyman gəlir...
Mədinə Gülgün
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
Süleyman Rüstəmə
Heç yadımdan çıxmaz, bir ilk baharda
Sən qonaq gəlmişdin Təbrizə, qardaş.
Ellər duz-çörəklə çıxıb qarşına
Demişdi: Xoş gəldin sən bizə, qardaş.
Təbriz gözəlləri sevinib o gün,
Gül-çiçək səpmişdi sən gələn yola.
Aşıq sinəsinə basıb sazını
Nəğmə oxumuşdu bu xoş vüsala.
Sən dost ellərində qonaq qaldıqca
Bəzən tutulmuşdun, bəzən gülmüşdün.
Şerimdə, sözümdə, mahnılarımda
Heç vaxt unutmaram sizi demişdin.
Könül dəftərini açıb həvəslə
Nəğmə oxumuşdun qıza, gəlinə.
Baharın carçısı qaranquş kimi
Müjdə gətirmişdin Cənub elinə...
İndi aylar keçib, illər dolanmış,
Yurdumun sinəsi od tutub yanır.
Alovlar içində, odlar içində
Xalqımız vüsala yenə inanır...
Araz qırağında durub arabir
Bir el bayatısı oxuyur nənəm.
Səsindən, sözündən tüğyana gəlib
Az qala od tutub yanacaq sinəm.
Şairsən, can qardaş, demirəm sənə
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
Hansı bayatını oxuyur qarı.
İki qəlb bir vura, birgə döyünə
O özü hiss edər bu duyğuları...
İstər yaxında ol, istər uzaqda,
Bilirəm, ürəyin bağlıdır bizə.
Gün olsun həsrətdən nişan qalmasın,
Sən bir də gələsən ana Təbrizə.
Bakı, 1952
İNSANI TANIMAQ OLMUR.
Ha getdim, yüyürdüm, uçdum
Özümdən qaça bilmədim,
Dünyanın sirlərin açdım,
İnsanı aça bilmədim…
İnsan bir sirli dünyadır,
Ha tanı tanımaq olmur…
Başdan başa müəmmadır,
İnsanı tanımaq olmur…
İnsanı tanımaq olmur
…
HƏMİŞƏTƏZƏ, HƏMİŞƏCAVAN
Şerimizin ağsaqqalı Süleyman Rüstəm görkəmli bir şair ömrü,
böyük bir vətəndaş, həqiqi kommunist ömrüdür. Bu gərgin, çətin,
şərəfli və məhsuldar yaradıcılıq illəri Süleyman Rüstəmi dövrün,
poeziyanın, həyatın ağır sınaqlarından ləyaqətlə çıxarmış, onu bütün
aləmdə, ölkədə, nəhəng Vətənimizin hüdudlarından da çox-çox
uzaqlarda Azərbaycan sovet şerinin yaradıcısı, böyük sovet şairi kimi
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
tanımış, sevdirmiş və məşhurlaşdırmışdır. Amma ötüb keçən
onilliklər bizim qocaman sənətkarımızı zahirən də xeyli dəyişdirmiş,
sənələrin aramsız karvan gedişi onun üzündəki qırışlarda yurd
salmış, çevikliyinə, iti yerişinə təsir göstərmiş, üzünə, gözünə
öz
möhürlərini vurub getmişdir. Bir də bu, həyatın dialektik, əbədi, əzəli
qanunudur. Bu belə olmuş, belədir və milyon illər bundan sonra da belə
olacaqdır. Amma o da həqiqətdir ki, əsl sənətkarlar zaman hüdudlarından
yalnız zahirən yaşlı görünürlər. Hərçən ki, poeziyada bəzən əksinə də olur.
Baxırsan zahirən cavan görünən şair daxilən qısa bir müddətdə tükənir,
qocalır, quruyub, tökülüb gedir. Amma təkrar edirəm ki, həqiqi
sənətkarların qəlbində həmişəcavanlıq fəsli hökm sürməkdədir. Bizim
Süleyman müəllim də
poeziyada qocalıq
bilməyən
sənətkarlardandır.
Onun daxili aləmi
həmişəbahar,
həmişəaçar,
həmişətəzədir.
Yazıçılar
İttifaqında,
eləcə də kənar yerlərdə
onu tez-tez gənclərlə
oturub-duran, deyib-
gülən olmuşdur. Ən
əsası isə onun ilhamlı
sətirləri qocalmır.
Misraları odlu, fikirləri sərrast, poeziya dili cavanlıq dövrlərində yazdığı
əsərlərinin də dilindən saf-axıcı… Qocaman sənətkarımızın ürəyi,
mənəviyyatı, həyata baxışı, məhəbbəti, sevgisi, cavanlıq eşqi dolu
olmuşdur. Onun kövrək yazılarından olan «Anam Xırdaxanımın xatirəsinə»
şerindən bəzi misralar:
Ana, köçdünsə də öpüşlərinin,
Yeri xatirətək üzümdə qaldı.
Bizi ana-oğul məhəbbətimiz
Xoşbəxtəm ki, mənim özümdə qaldı.
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
Ana! Gör nə deyir bu şair balan,
Sən mənim qalamdın, mən sənin qalan.
Səkkiz baş övlada çaldığını laylan,
Şerli, nəğməli sözümdə qaldı və s.
Süleyman Rüstəm deyəndə həm də ədəbi gənclik sözü yada düşür.
Süleyman Rüstəm deyəndə uzun illər bir-birindən ayrılmış iki qardaş,
ikiyə parçalanmış bir el, bir torpaq yada düşür. Bu sövq-təbii həsrəti həm
də bizdə Süleyman Rüstəm poeziyası, Süleyman Rüstəm sətirləri
yaratmışdır. Cənub mövzusunda Süleyman Rüstəm kimi ardıcıl, çox, özü
də əla yazan ikinci bir şair yoxdur desək, yalnız həqiqəti söyləmiş olarıq.
Onun Cənub şerləri çoxdandır həm bu tayın, həm o tayın, bütövlükdə iki
taleli bir xalqın məhəbbət vəsiqəsini almışdır. Kimə məlum deyil ki,
Azərbaycanın – bizim qəlbimizin böyük bir parçasının böyük yarası uzun
illərdir ki, sağalmır. Süleyman Rüstəmin Cənub şerlərini düşünəndə onlarca
köhnə (lakin köhnəlməyən), təzə (həm hə gözəl) misraları yada düşür.
Şairin hələ uşaqlıq illərindən Cənub şerləri yaddaşımda yurd salmışdır.
Hansını deyim?
Mən sənin dilinə dəymirəm, cəllad,
Gəl sən də bu ana dilimə dəymə.
Sənin də bağın var, gülün var, çəkin,
Bağımda əkdiyin gülümə dəymə. ..
Məinm o sahilsiz həyatım yoxdur,
Vüsalından başqa muradım yoxdur.
Qəlbində yaran varsa, fəxr eylə, Süleyman,
Bir xatirədir səndə bu Təbriz gözəlidən.
Yad gül dərə bilməz çəmənimdən
Süleyman, qafil olma, yaxşı bax ətrafa, şairsən.
Cinayət aşdı həddidən, haray sal ki, vətən yandı.
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
Daha hansını əzbər deyim? O qədər bildiyim misralar var ki. Mən bu
qeydlərimi şairin son vaxtlar Cənub mövzusunda yazdığı bir şerin bəzi
misraları ilə bitirmək istəyirəm.
Gəldi min güllü bahar, könlümə Təbriz düşdü,
Güllü-bülbüllü bahar, könlümə Təbriz düşdü.
Təbrizin dərdi mənim dərdim olub illərdir,
Ordadır nazlı nigar, könlümə Təbriz düşdü.
Çoxdu dünyada gözəl adlı şəhərlər min-min,
Hər yerin öz yerin var, könlümə Təbriz düşdü.
Cabir Novruz
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin
Azərbaycanın xalq şairi, görkəmli ictimai xadim
Süleyman Rüstəmin anadan olmasının 90 illiyi münasibətilə
təntənəli yubiley gecəsində nitqi
Respublika sarayı, 26 mart 1998-ci il
Hörmətli xanımlar, cənablar, dostlar!
Biz bu gün bu möhtəşəm saraya şer, ədəbiyyat, mədəniyyət bayramına -
ölməz şairimiz Süleyman Rüstəmin yubiley bayramına toplaşmışıq. Bu
bayram münasibətilə sizi ürəkdən təbrik edirəm və hamınıza cansağlığı,
səadət arzulayıram.
Süleyman Rüstəm Azərbaycan tarixinə, Azərbaycan mədəniyyəti,
ədəbiyyatı tarixinə daxil olmuş görkəmli simalardan biridir. Sona çatan XX
əsr ədəbiyyatının, mədəniyyətinin 60 ildən çox bir hissəsini əhatə edən
Süleyman Rüstəm yaradıcılığı xalqımızın milli sərvətidir.
Süleyman Rüstəm 16 yaşında ilk bədii əsərini cəmiyyətimizə təqdim
edibdir, ömrünün sonuna qədər Azərbaycan şerinin, ədəbiyyatının,
mədəniyyətinin inkişaf etməsinə sədaqətlə xidmət göstərərək böyük, şərəfli
bir ömür yaşayıbdır.
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
Süleyman Rüstəm kimi insanlar nadir insanlardır. Belə insanlar Tanrının
onlara verdiyi fitri istedadı fədakarlıqla xalqına, millətinə sədaqətlə
birləşdirib belə zirvələrə qalxa biliblər. Biz Süleyman Rüstəm kimi böyük
şairimizlə fəxr edirik və güman edirəm ki, gələcək nəsillər də Süleyman
Rüstəmin xidmətlərini və onun yaradıcılığını heç vaxt unutmayacaqlar.
Xalqımız şeri, ədəbiyyatı sevən xalqdır. Eyni zamanda şerin,
ədəbiyyatın hər bir insanın həyatında və xalqımızın, cəmiyyətimizin,
millətimizin həyatında daim böyük rolu olmuşdur. Məhz buna görədir ki,
Azərbaycanda şairlər, yazıçılar, mədəniyyət, incəsənət xadimləri həmişə
hörmətli olublar, bu gün də biz onların hörmətini daim saxlayırıq və
yüksəltməyə çalışırıq. Bu, tək onlar, onların şəxsiyyəti üçün deyil. Bu,
bizim xalqımız, cəmiyyətimiz, millətimiz üçün çox vacibdir.
Süleyman Rüstəmin şerləri, bədii yaradıcılığı çox rəngarəngdir və bir
çox nəsillərin təhsilinə, mənəviyyatına, formalaşmasına böyük təsir
etmişdir. Bu, böyük həqiqətdir. Mənim nəslim 30-cu illərdə Süleyman
Rüstəmin və Süleyman Rüstəmlə eyni yaşda olan, Azərbaycan ədəbiyyatına
onunla bir zamanda gələn böyük yazıçılarımızın, şairlərimizin əsərlərinin
təsiri altında təhsil almış, böyümüş, vətənpərvər olmuş, vətənini, millətini
dərk edə bilmişdir.
Burada Süleyman Rüstəmin yaradıcılığı barədə gözəl sözlər deyildi.
Mən isə onu qeyd etmək istəyirəm ki, Süleyman Rüstəmin şerləri, əsərləri,
bütün yaradıcılığı xalqımızda birinci növbədə vətəni sevmək, vətənə sadiq
olmaq, vətənpərvər olmaq, millətimizlə, xalqımızla fəxr etmək hissləri,
duyğuları yaradıb, inkişaf etdirib. Adamları insan, vətəndaş edən, insanları
yüksək mənəviyyata qaldıran amillərdən biri də bizim mədəniyyətimizdir,
ədəbiyyatımızdır, şerimizdir. Süleyman Rüstəmin şerləri, əsərləri bizim
ədəbiyyatımızı, mədəniyyətimizi zənginləşdirərək XX əsrdə keçdiyi böyük,
mürəkkəb, çətin yolda xalqımıza dayaq olmuş, xalqımızı irəliyə aparmış,
yüksəltmişdir.
XX əsr bütün dünya üçün çox mürəkkəb bir dövrdür. Azərbaycan da
bunda istisna deyil və xüsusən ona görə ki, biz keçmişdə Rusiyanın bir
hissəsi olaraq, sovet hakimiyyəti qurulandan sonra o quruluşu,
ideologiyanı, ictimai sistemi qəbul edib onun çərçivəsində yaşamışıq, həyat
sürmüşük. Tarix tarixdir. Onun hər bir mərhələsinin, hər bir səhifəsinin
özünəməxsus mənası, müsbət və mənfi cəhətləri vardır. O illərdə yaşamış,
yazmış-yaratmış yazıçılarımız, şairlərimiz, mədəniyyət xadimlərimiz
şübhəsiz ki, o illərin çərçivəsində olmalı idilər. İndi kimsə istəyir desin ki,
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
belə olmamalı idi, - o, sadəcə, həqiqətdən kənardır. Əlbəttə, biz bu gün o
illərdən çox uzaqlaşdığımız bir zaman belə "qəhrəmanlar" meydana çıxır.
Ancaq bunların hər birinin öz xüsusiyyətinə aid olan proseslər
çərçivəsində təhlili və qiyməti verilməlidir.
Akademik Bəkir Nəbiyev Süleyman Rüstəmin yaradıcılığı haqqında
danışarkən Süleyman Rüstəmin partiya, komsomol, sovet hakimiyyəti,
sovet ideologiyası haqqında yazmasına müəyyən qədər bəraət
qazandırmağa çalışırdı. Bilirsiniz, mən bunu keçmişdə də demişəm, bu gün
də təkrar etməyim yerinə düşərdi: Hansı dövrdə hansı şair padşahları vəsf
etməyibdir? Hansı dövrdə hansı şair, hansı yazıçı yaşadığı dövrü tərənnüm
etməyibdir? Belələrini tapmaq mümkün deyil. Əgər bəziləri varsa, onları
bayraq edib, bütün qalanlarına qara yaxılması düzgün deyildir.
Bəli, xüsusən 1920-1930-cu illər ağır repressiya illəri olubdur. Bizim
xalqımız çox itkilər veribdir. Biz bu repressiya illərini ürək ağrısı ilə
xatırlayırıq. İtirdiyimizi itirmişik, ancaq şükür etməliyik ki, qalanlar, bu
xatadan qurtaranlar, repressiyalardan xilas olanlar bizim həyatımızı,
mədəniyyətimizi, ədəbiyyatımızı, təhsilimizi, həyatımızın başqa sahələrini
yaradıblar.
Bəli, biz Hüseyn Cavidin, Mikayıl Müşfiqin və bizim başqa görkəmli
şəxslərin repressiya qurbanları olması haqqında on illərdir ki, böyük ürək
ağrısı ilə danışırıq. Onlar əlimizdən getdi. Əgər hamısı getsəydi, onda
bizim bu ədəbiyyatımızı, elmimizi, mədəniyyətimizi kim yaradacaqdı?
İndi kimsə hesab edir ki, o vaxtlar gərək Səməd Vurğunu da həbs edib
öldürəydilər, Rəsul Rzanı, Süleyman Rüstəmi də öldürəydilər. Onda
deyərdilər ki, bunlar qəhrəman idi və biz oturub onları da on illərlə
ağlayacaqdıq. Yenə də deyirəm, biz Allaha şükür etməliyik ki, belə insanlar
o ağır dövrdə o xatalardan qurtara bildilər. Əgər 30-cu illərdə o
itirdiklərimizlə yanaşı, Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Süleyman Rüstəm və
bizim o nəsildən olan görkəmli başqa şairlərimiz olmasaydı, onlar yazıb-
yaratmasaydılar, o əsərlərimiz olmasaydı, indi bizim o dövr tariximizin
ədəbiyyatı, mənəviyyatı, mədəniyyəti nədən ibarət olardı? Mən bizim
ədəbiyyatımızı Səməd Vurğunsuz da, Rəsul Rzasız da, Süleyman
Rüstəmsiz də təsəvvür edə bilmirəm. Ancaq, eyni zamanda, böyük
şairlərimiz, yazıçılarımız bizim xalqımıza, millətimizə, cəmiyyətimizə nə
qədər böyük xidmətlər göstərmişlər, bir daha deyirəm ki, mədəniyyətimizi
zənginləşdirmişlər.
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
Süleyman Rüstəmin şerlərini, başqa əsərlərini oxuyarkən, dinləyərkən
insan hər dəfə heyran olur ki, bu insanda nə qədər yüksək şer sənəti, dil
zənginliyi vardır. Bunu hər adam edə bilməz və bu, hər adama məxsus
deyildir. Süleyman Rüstəmin əsərlərinin ana xətti vətənpərvərlik, vətənə,
millətimizə, xalqımıza sədaqətdir. Biz bu gün müstəqil Azərbaycan
Respublikasında iftixar hissi ilə deyirik ki, bizim dövlət dilimiz, gözəl ana
dilimiz, Azərbaycan dilimiz vardır və bu, müstəqilliyimizin rəmzidir.
Dilimizi yaşadan, zənginləşdirən, gözəlləşdirən bizim yazıçılarımız,
şairlərimiz, mədəniyyət xadimlərimiz olubdur.
SSRİ tərkibində bir respublika kimi bizim öz dilimizdə danışmağa,
yazmağa, oxumağa ixtiyarımız var idi və biz də bundan çox səmərəli
istifadə etmişik. Ancaq bütün dövlət işləri o vaxt hakim olan rus dilində
gedirdi. Əgər bizim ədəbiyyatımız inkişaf etməsəydi, əgər yazıçılarımız,
şairlərimiz yeni-yeni əsərlər yaratmasaydılar, onu yaymasaydılar və
xalqımız bu ədəbiyyat nümunələrindən istifadə etməsəydi, bizim dilimiz bu
cür yaşaya bilməzdi. Mən hesab edirəm ki, Azərbaycan dilinin bütün o
çətin dövrlərdən keçib yaşamasında, inkişaf etməsində, bugünkü yüksək
səviyyəyə çatmasında Süleyman Rüstəmin də böyük bir xidməti, payı
vardır.
Süleyman Rüstəm öz şerlərində Azərbaycan gənclərini vətənpərvərliyə,
mərdliyə, igidliyə dəvət edirdi.
İkinci dünya müharibəsi, alman faşizminə qarşı gedən müharibə zamanı
Süleyman Rüstəmin əsərləri Azərbaycan gənclərində, azərbaycanlılarda
vətənpərvərlik hisslərinin inkişaf etməsində, qəhrəmanlıq nümunələrinin
yayılmasında, genişlənməsində çox böyük rol oynamışdır. Vətən deyəndə
bunun nə demək olduğunu hər kəs anlayır. Vətən hər bir adam üçün onun
evidir, kəndidir, torpağıdır, ölkəsidir.
Azərbaycan hansı ideologiya, hansı dövlət quruluşu çərçivəsində
olmasına baxmayaraq, doğma vətənimizdir, min il bundan öncə də
vətənimiz olubdur, 1930-1940-1950-1960-1970-ci illərdə də vətənimizdir,
bu gün də bizim vətənimizdir.
Süleyman Rüstəm öz şerləri, əsərləri ilə insanları vətənpərvər edərkən
Azərbaycan xalqını daim bu hisslərlə yaşatmağa çalışıbdır. Bu, böyük
xidmətdir. Biz onu yüksək qiymətləndirməliyik.
Vətənə, Azərbaycana bağlılıq Süleyman Rüstəmin Təbrizlə əlaqədar
şerlərində də və böyük Azərbaycan, İran şairi Şəhriyarla yazışmalarında da
özünü göstərir. Yalnız vətənini, millətini hədsiz sevən və ona sadiq olan bir
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
insan, şair Süleyman Rüstəmin yazdığı şerləri yaza bilərdi. Əgər o hisslər
olmasaydı, o, belə şerləri yazmazdı, o hisslər olmasaydı Şəhriyarla
yazışmazdı, ona şerlər ithaf etməzdi və ondan şerlər almazdı. Bunlar bizim
ədəbiyyat, mədəniyyət tariximizin qızıl səhifələridir. Biz bunları
qiymətləndirməliyik. Süleyman Rüstəm çox fəal ictimai-siyasi xadim
olubdur. Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti 1938-ci ildə yaranıbdır. O
yaranan zamandan Süleyman Rüstəm ömrünün axırına qədər, demək, 50 il
Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin deputatı olubdur. Bu, sadə bir şey
deyildir. Süleyman Rüstəm o çərçivədə, o dövrdə, o mühitdə öz xalqına
xidmət edibdir.
Mən xatırlayıram, həqiqətən, 1971-ci ildə respublikaya rəhbərlik edən
zaman mənim təklifimlə Süleyman Rüstəm Ali Sovetin sədri vəzifəsinə
seçildi və o, bu vəzifəni ömrünün axırına qədər şərəflə yerinə yetirdi.
Süleyman Rüstəmin yazdığı şerlərə, qəzəllərə çox mahnılar qoşulubdur,
bəstələnibdir və hər bir mahnı bizdə, azərbaycanlılarda böyük ruh
yüksəkliyi, xoş əhval-ruhiyyə yaradır, bizə ilham verir. Süleyman Rüstəm
öz xasiyyəti, yaradıcılığı ilə çox hərarətli bir insan olubdur. Mənim
xatirimdədir, ona "alovlu şair" deyirdilər. Bu, həqiqətən də belə idi.
Həyatda da belə idi. Çox mərd insan idi. Mən onun şerlərini orta məktəbdə
sevə-sevə oxumuşam. Süleyman Rüstəmin əsərlərini gənc vaxtlarımda
oxuyaraq onlardan böyük mənəvi qida almışam.
70-80-ci illərdə Süleyman Rüstəmlə bir yerdə işlədiyimiz zaman da mən
həmişə onu böyük bir insan kimi görmüşəm. Xalqımız ona hörmət edibdir.
O da həmişə xalqına, millətinə sadiq olubdur, böyük hörmət və ehtiramla
yaşayıbdır. Mən onu şəxsən yaxından tanıdığıma görə onu sənət ustası
olmağından əlavə, bir insan kimi də yüksək qiymətləndirirəm. Burada Elçin
də, Anar da onun gözəl insani xüsusiyyətləri haqqında xatirələrini
söylədilər. Məndə də belə xatirələr çoxdur.
Süleyman Rüstəm xoşbəxt bir insandır. Bu dünyaya gələn hər bir adam
bu dünyadan gedəcəkdir. Ancaq xoşbəxt o kəsdir ki, dünyada böyük iz
qoyur. Süleyman Rüstəm bizim ölkəmizdə, Azərbaycan xalqının həyatında
böyük iz qoyub dünyasını dəyişmiş görkəmli şəxsiyyətlərdən biridir. Ona
görə də Süleyman Rüstəmin yubileyini keçirmək sadəcə, bizim
tərəfimizdən onun xidmətlərinə, şəxsiyyətinə, onun Azərbaycan xalqına
qoyub getdiyi irsə göstərdiyimiz hörmətdir. Burada qeyri-adi heç bir şey
yoxdur.
________________Azərbaycan Milli Kitabxanası____________________
Burada səsləndi və mən bunu bilirəm, əgər kimsə 80-ci illərin
axırlarında, 90-cı illərin əvvəllərində tariximizin böyük bir hissəsini cırıb
atmaq istəyirdisə və bəzən onlar buna nail olurdusa, özləri - heç bir xidmət
etməmiş adamlar xalqa sədaqətlə xidmət etmiş insanları aradan çıxarmağa
çalışırdılarsa, bunlar keçici bir şeydir. Gördünüz ki, onlar keçdilər, getdilər.
Bu gün onu deyə bilərəm ki, Süleyman Rüstəm, Səməd Vurğun, Rəsul Rza
kimi böyük şairlərə, onların yaradıcılığında bugünkü günə uyğun olmayan
hansısa nüansları tapıb irad tutmaq, hesab edirəm ki, mənəviyyatsızlıqdır.
Belə adamların özləri xalq, millət, ölkə üçün heç bir şey etməyiblər. Əgər
bizim xalq dili ilə desək, onlar nə Səməd Vurğunun, nə Rəsul Rzanın, nə
Süleyman Rüstəmin dırnağı qədər də ola bilməzlər.
Biz tariximizi, keçmişimizi unutmamalıyıq. Onsuz da bizim tariximizi
təhrif edənlər, düşmənlər çox olubdur. Biz içimizdən buna imkan
verməməliyik. Yenə də deyirəm, çünki bizim düşmənlərimiz çoxdur.
Bəziləri hesab edirlər ki, biz bir millət, xalq deyilik, hansısa bir
tərəkəmədən, köçəridən doğulmuş insanlarıq. Bizim içimizdə belə
nadürüstlər, nankorlar və xalqımıza xəyanət edənlər də vardır. Biz
tariximizi, millətimizi, xalqımızı belə adamlardan qorumalıyıq.
Biz Süleyman Rüstəmin yubileyini iki ildir ki, - 1996-cı ilin mart
ayından 1998-ci ilin mart ayına qədər respublikamızda sevə-sevə qeyd
etməklə bir daha həmin bədxahlara, Azərbaycan xalqına xəyanət edənlərə
tutarlı cavablar veririk. Süleyman Rüstəmin parlaq yaradıcılığı, onun
əsərləri, onun böyük siması bizim qəlbimizdə əbədi yaşayacaqdır.
Eşq olsun şerə!
Eşq olsun ədəbiyyata!
Eşq olsun Süleyman Rüstəm yaradıcılığına!
Dostları ilə paylaş: |