Süleyman vəLİyev bir səhəng su
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A Q R O N O M Yazıçının qeyd dəftərindən
- KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR
- Relaktoru Y. Məmmədov Rassamı İ. Piçxadze Bədii redaktoru F. Quliyev Texniki redaktoru V. Avadeyeva
- Bakı, Hüsü Hacıyev küçəsi, № 4. Azərbaycan SSR Mədəniyyət Nazirliyinin
68
Yazıçının qeyd dəftərindən
Ayaz taxılçılıq sovxozundan evә axşamçağı qayıtdı. Yay paltosunu çıxarıb mәtbәxә getdi. Burada arvadı Sәnubәr soğan doğrayırdı, gözlәri yaşarmışdı. Ayaz onun һalına yanaraq dedi: —
gözlәrini yaşardan efir, vәrәm mikrobunun düşmәnidir. Sәnubәr dinmәdi. Ayaz arvadını danışdırıb güldürmәk istәdi. —
Bu sözlәrdәn Sәnubәrin һeç dodağı da qaçmadı, göz yaşlarını yaylıqla silәrәk yavaşca dedi: —
otaqda dincәl. Aqronom diqqәtlә Sәnubәrә baxdı, ona elә gәldi ki, arvadının gözlәrini yaşardan acı soğan deyil, başqa şeydir. Ayaz o biri otağa keçda, stol arxasında әylәşib fikrә getdi. Ayaz iki il idi ki, Sәnubәrlә evlәnmişdi. Bu müddәtdә onlar bir-birinә güldәn ağır söz demәmişdilәr. Sәnubәr iyirmi beş yaşlarında, balaca boylu, sağlam bәdәnli bir qadındı. Onun qara qaşları vә yaraşıqlı qonur gözlәri vardı. Sәnubәrdәn üç yaş böyük olan Ayaz orta boylu, girdәsifәt, qarabuğdayı bir gәnc idi. o, ilk nәzәrdә çox qürurlu görünürdü. Əslindә isә bu, belә deyildi. Ayaz sadә adam idi. Bir gün Ayaz xam torpaqlara getmәk istәdiyini bildirdikdә arvadının һeyrәt etmәdiyini görüb dedi: —
orada işlәmәk asan deyil. Çox şey һәlә öyrәnilmәyib. Sәnubәr onun sözünü kәsdi: —
Ayaz Sәnubәrin bu sözünü eşitdikdә, onu qucaqladı: 69
— Çox saq ol,-dedi.-Sәn mәni yaxşı başa düşürsәn. İndi artıq bir ildir ki, onlar Ural çayının şimal saһillәrindә, xam torpaqlarda işlәyirlәr. Ayaz yeni tәşkil olunmuş tәrәvәzçilik sovxozunun baş aqronomu, arvadı isә uşaq bağçasının müdiridir. İndi Ayaz beş günlük ezamiyyәtdәn qayıtmışdı. Sәnubәr daһa çox şad olmaq әvәzinә, nәdәnsә qanı qara idi. Ayaz ayağa durub otaqda gәzişmәyә başladı. Sonra һavanın qaraldığını görüb işığı yandırdı. Taxta evdә һәlә gözәl avadanlıq yox idi, divarlar rәnglәnmәmişdi. Ancaq otaq һündür vә genişdi. Ayaz һәrdәn mübaliğә ilә deyәrdi: «Belә otaqda adam boy atar, ürәyi geniş olar». Burada һәr şey-döşәmә altındakı tәrәvәz saxlanılan zirzәmi. mәtbәxdә gurһagurla yanan ocaq, evin qarşısındakı dirrik, bu yerlәrin şaxtalı һavası belә onun xoşuna gәlirdi. O, sovxozun ucsuz-bucaqsız taxıl zәmilәrinә baxarkәn, könlü açılır, şair kimi ilһama gәlirdi. —
Bu torpaqlarda «İlk şırım açan adamlar xoşbәxtdirlәr. Burada zәһmәt çәkmәyin vә ömür sürmәyin misli yoxdur. Sәnubәr otağa gәldikdә Ayaz bir dә onu nәzәrdәn keçirdi, qadının sifәtini pәrişan gördükdә daһa tab etmәdi: —
Sәnubәr Ayaza baxmadan cavab verdi: —
Heç... Ayaz başını buladı. —
yaxşı xәbәr eşitmәmisәn. Mәnә demәk istәmirsәn. —
Axı, nә deyim? —
Ürәyindәki sözü. Bәlkә evdәn mәktub almısan? —
Mәktub almamışam. —
Olmaya işlәr pisdir? Ayazın bu sözündәn sonra Sәnubәr daһa susmağı bacarmadı. —
70
Sәnubәr Ayazın bir an içindә necә mәһzun olduğunu görcәk, onun һalına daһa da acıdı vә һiss etdi ki, bu xәbәr ilә kişini sarsıtmışdır. O, A yazı sakitlәşdirmәk istәdi: —
tәqsirin yoxdur. Buranın torpağı belәdir. Əgәr işlәr pis olarsa... Ayaz arvadının sözünü kәsdi: —
Sәnin bacın bu yaxınlarda buraya gәlәcәk. Mәn ona mәktub da göndәrmişәm. Sәn isә...-Aqronom bir an duruxdu, sonra titrәk sәslә davam etdi: -Burada yeni böyük taxılçılıq bazası yaratmalı yıq, adamların sinqa xәstәli yinә tutulmasına yol vermәmәli yik. Mәn bu işi yarımçıq qoyub һara gedә bilәrәm! Tәrәvәzin, meyvәnin bol yerinә? Yox, bu işdәn döndü yoxdur. Bu sözlәr Sәnubәrin xoşuna gәlirdi. Əslindә onun özü dә buradan köçmәk istәmirdi. Bağçada tәrbiyә etdiyi uşaqlara alışmışdı. Özünә yaxşı rәfiqәlәr tapmışdı. Yeni yaranan bu kiçik şәһәrdә Ayazla Sәnubәr çoxunun nәzәrini cәlb etmişdi. Bu cavan әr-arvada qibtә ilә baxanlar az deyildi. Qovrulmuş soğanın xoş iyi otağı doldurdu. Ayaz ayağa qalxıb soğan lәklәrinә getmәk istәdi. Ancaq gec idi. O, pәncәrәni açıb әtrafa baxdı. Hava qaralmışdı. Xәfif yel әsirdi, burada yayın ilk günlәri, Bakının yeni baһar vaxtını xatırladırdı. Burada һәlә yaşıl ağaclar, gözәl bağlar yox idi. Lakin bu yerlәrin dә özünә mәxsus bir gözәlliyi vardır. Uca dağlardan şırıltı ilә axıb Ural çayına tökülәn sular buraya xüsusi gözәllik verirdi. Ancaq һeç bir şey Ayazın qәlbini açmırdı. O, yalnız «çoxmәrtәbәli» soğan һaqqında düşünürdü: «İşlәrim pis gәtirdi, planım pozula bilәr». Ayaz dünәn baldızına yazdığı mәktubu çıxarıb bir daһa gözdәn keçirdi:-«Hörmәtli Sevinc, sizin buraya gәlmәk fikriniz mәni sevindirdi. Tez gәlin, sizin kimi һәkimә böyük eһtiyacımız var. Bizim vәzifәmiz adamları tәrәvәzlә tәmin etmәkdir. Mәn burada, һәtta Bakıdan aldı ğım һövsan soğanı da әkmişәm vә yaxşı nәticә әldә etmişәm. 71
İndi yeni, «çoxmәrtәbәli» soğan növü yetişdiririk. Bu, qeyri-adi bir soğandır, nәinki tәkcә yerin altında, һәmçinin yuxarıda, saplağında da baş verir. Bu soğanda çoxlu vitamin vә şәkәr var. Siz bir һәkim kimi bu soğanın şimal şәraitindә böyük bir müalicә vasitәsi olduğunu şübһәsiz ki, bilirsiniz. O, vәrәm vә yatalaq kimi xәstәliyin müalicәsindә dә tәtbiq edilә bilәr: qışda torpaqda qalır, donmur, qar әriyәn vaxt baş qaldırır, iki dәfә göyәrir. Siz gәlәnә kimi bu qәribә bitkinin mәһsulunu götürәcәyik». Aqronom fikrә getdi. O, soğanı һәddәn artıq tәriflәmәmişdimi? Bәlkә dә һeç bu mәktubu göndәrmәyә dәymәzdi? «Yox, göndәrәcәyәm. Mәn mütlәq arzuma çatmalıyam!» Sәnubәr әrinin qarşısında oturub Bakıdan aldığı «Kirpi» jurnalının sәһifәlәrinә baxırdı. Burada gülmәli şәkil, felyetonlar vardı. Ancaq bunlar Sәnubәri maraqlandırmırdı. Onu düşündürәn başqa mәsәlә idi. O bilmirdi ki, kişisini necә sakit etsin. Sәnubәr bir neçә dәfә әrini naһar etmәyә çağırdısa, o, boyun qaçırdı. —
—
Sәnubәr, iştaһam yoxdur. —
Bәlkә çay içәsәn? Ayaz bir söz demәdi. Sәnubәr Bakıdan gәtirdiklәri armudu stәkana çay süzüb onun qabağına qoydu. Ayaz tünd ç a y içmәyi çox sevirdi. İndi bu da ona kömәk etmәdi. Ayaz sovxozda kartof vә kәlәm mәһsulu almaqda öz bacarığını göstәrmişdi. Onun bu saһәdәki iş tәcrübәsi һaqqında vilayәt qәzetindә dә yazmışdılar. Ancaq «çoxmәrtәbәli» soğan yetişdirmәyә başladıqda böyük çәtinliklәrә rast gәldi. Hәlә keçәn il qonşu sovxozun aqronomu ona demişdi: «A ğrımayan başına niyә buz qoyursan. O soğanı yetişdirә bilmәyәcәksәn. Necә deyәrlәr, onun astarı üzündәn baһa başa gәlәcәk». Doğrudan da, Ayaz, indi çәtinliyi daһa çox һiss edirdi. O, yerindәn qalxıb otaqda gәzindi, sonra gündәliyini götürüb keçәn il yazdığı qeydlәri gözdәn keçirdi: 72
«3 oktyabr. Bu gün «çoxmәrtәbәli» soğan aldıq. Bu, yeni soğan növüdür. Onun qәribә tarixi vardır. Altay vilayәtinin Verxnaya Suyetka kәndinin sakini Kuzma Avksent yeviç Anapko bir dәfә tayqada gәzәrkәn köһnә, uçuq bir daxmaya rast gәlir. Daxmanın sıx mamırla örtülmәsi göstәrirdi ki, saһibi çoxdan onu tәrk edib getmişdir. Anapko daxmanın yaxınlığında soğana oxşar bir bitki tapır, onu götürüb öz tarlasında әkir vә sonra bu qәribә bitkini yayırdı. Bu soğanın aqrotexnikası һәlә öyrәnilmәmişdir... 10 noyabr. Birinci şaxtalar özünü göstәrdi. Bitkilәr solmuş, ancaq әkdiyimiz «çoxmәrtәbәli» soğan әvvәlki kimi inkişaf edir, yaşıllanır... 8 dekabr. Soğanı 20 dәrәcә şaxtada dondurduq, istiyә verdikdә tәkrar cana gәldi.
20 dekabr. Daһa baş sındırmaq lazım deyil. Hәr şey aydındır: o, şaxtaya tab gәtirәn bitkidir. Bu, şimal şәraitindә әn dәyәrli soğandır». Ayaz daһa sonralar öz gündәliyindә belә yazmışdı: «Çoxmәrtәbәli soğan birdәn qalxıb boy atdı...» Belә yaxşı yazıdan sonra, o, bu günkü vәziyyәti qeyd etmәk istәmәdi. O, kitab rәfinә yaxınlaşdı. Burada çoxlu kitab vardı. An caq һeç birindә «çoxmәrtәbәli» soğan һaqqında yazılmamışdı. Ayaz yerinә uzanıb dәrin fikrә getdi. Ona birdәn elә gәldi ki, soğan tarlasındadır. Burada böyük sәs-küy var. İşçilәr mübaһisә edirlәr. Kimi yeni soğanın ümid verdiyindәn, kimi dә zәһmәtin sәmәrәsiz olacağından danışır. Bu zaman bir traktorçu aqronoma yaxınlaşıb deyir: —
Soğan әkilәn yeri şumlamağa gәlmişәm. Hirsindәn aqronomun bütün vücudu әsir. —
—
Axı, direktor... —
Mәn onun әmrini lәğv edirәm! Axırıncı әmr yerinә yetirilmәlidir! —
Yoldaş aqronom, orduda belәdir, cәbһәdә belәdir... —
Bura da әmәk cәbһәsidir, mәn qoymaram ki, bir qarış yeri dә şumlayasan. 73
Traktor gurultu salaraq ona tәrәf irәlilәyәrkәn, o, xәyaldan ayrılır. Daһa uzun müddәt gözünә yuxu getmir. Sәһәr açılırdı. Sәnubәr şirin yuxuda idi. Ayaz onu oyatmamaq üçün pәncәrәni üsulluca açıb qarşıdakı çaya baxdı. Günәşin ilk şüaları uzun müddәt susan çayı һәrәkәtә gәtirmişdi. Böyük buz parçaları sanki әriyib çaya qarışmaqdan qorxaraq, bir-birinin ardınca irәli cumurdu. Böyük һadisәlәr şaһidi qocaman Ural çayı! Əvvәllәr onun kәnarında yalnız seyrәk vә xırda kolluqlar vardı, qışda onları qar örtdüyündәn tәlәf olurdu, yayda isә yarım metrdәn artıq boy atmırdı. Burada ot belә bitmәzdi. O zaman kim tәsәvvür edәrdi ki, burada yeni һәyat dirçәlәcәk, ucsuz-bucaqsız taxıl zәmilәri yaranacaqdır. Ayaz pәncәrәdәn çәkildi, paltosunu çi yninә atdı, şlyapasını başına qoydu vә çölә çıxdı. «Boz dağın» әtrafındakı sovxoz tarlalarında iş yenicә başlayır, traktorun gurultusu әtrafa yayılırdı. Tarlaya bu gün һamıdan tez gәlәnlәrdәn biri dә Ayaz idi. O yerindә donmuş kimi durub, solmuş soğanlara baxır vә düşünürdü: «Bu bitkilәr niyә bu günә düşdü? Bunun sәbәbi nәdir? Bәlkә tәcrübә saһәsini pis yerdә seçmişik?.. Yox, bu, ola bilmәz, һәm dә torpaq yaxşı gübrәlәnib. Bu yer әkinә һәlә payızdan һazırlanmışdı. Kartof mәһsulu yığıldıqdan sonra saһә dәrindәn şumlanmışdı. Qışda burada qarın qalınlığı 80 santimetrdi. Yaz әkininә tez başlamaq üçün üstünә kül sәpmәklә qarı vaxtından әvvәl әritmişdilәr. Bәlkә bitkilәr yaxşı suvarılmayıb?» Ayaz yerdәn bir ovuc torpaq götürüb baxdıqda onun nәm oldu ğunu gördü. «Demәk һәr şey öz qaydasındadır. Bәs soğan niyә solmuşdur?» O, bu suala һeç cür cavab verә bilmirdi. Soyuq Ural torpağı Ayaza yenә sirli vә müәmmalı göründü. Aqronom solmuş bir soğanı dibindәn çıxarıb diqqәtlә gözdәn keçirdikdә, onun kökündәn çürüdüyünü gördü. «Bu nәdir? Buna soğan milçәyi sәbәb 74
olmayıb? Bәlkә dә bu, soğan gәnәsinin işidir?» Ayaz daһa bir neçә solmuş soğanın kögünә baxıb eyni vәziyyәti gördükdә iti addımlarla yaxınlıqdakı şüşәbәnd şitilliyinә getdi. Burada onu alçaq boylu, ancaq cәld һәrәkәtilә seçilәn qoca bir kişi qarşıladı. O, şitilli yin ustası Boyko idi. Ayaz ona dedi: —
Əzizim, deyәsәn ziyankarı tapacağıq. Xaһiş edirәm, zәrrәbini ver, gedib sәninlә birlikdә soğanı yoxlayaq. Boyko zәrrәbini tapıb A yaza verdi vә onunla bәrabәr soğanlığa gәldi. Aqronom burada solmuş bir soğanı kökündәn çıxarıb dәrһal zәrrәbinlә gözdәn keçirdi vә dedi: —
Soğan gәnәsidir. —
Ola bilmәz, -deyә Boyko etiraz etdikdә, Ayaz zәrrәbini ona verdi. —
Bir bax, qәһvәyi rәngli başını, qısa ayaqlarını görürsünüz? —
Elәdir, elәdir,-deyә qoca tez tәslim oldu.-Bunu һeç gözlәmәzdim. Bu bizim tarlada birinci һadisәdir. —
bura çağır, qoy tarlanı bu xәstә soğanlardan tәmizlәsinlәr. Onlar o qәdәr dә çox deyil.
Bir neçә dәqiqә çәkmәdi ki, Boykonun briqada üzvlәri buraya gәlib solmuş soğanları kökündәn çıxartmağa başladılar. Aqronom çox tәlәbkardı: «Bir sarı yarpaq, bir xәstә bitki belә tarlada qalmamalıdır»,-deyә o, işçilәrә tapşırıq verirdi. Boyko işin qurtarmasını xәbәr verdikdә, aqronom bir daһa әkini yoxladı. Ayazın üstündәn elә bil böyük bir yük götürüldü. O, Boykoya vә işçilәrә müraciәt edib dedi: —
Hamınıza tәşәkkür edirәm. Siz mәnә ağır gündә kömәk etdiniz. Mәn daһa әminәm ki, soğan bir dә solmayacaq. Bu әkin bir daһa bizi qüssәlәndirmәyәcәkdir! Bu әһvalatdan üç ay keçdi. Gözәl, günәşli günlәrdәn biri idi. «Çoxmәrtәbәli» soğan tarlasına iki qadın gәldi. Onlardan biri qucağında uşaq tutan Sәnubәr,
75
digәri isә Sevincdi. Ayaz baldızını yerişindәn tanıdı vә onu qarşılayıb sәmimiyyәtlә görüşdü. Sevinc bacısının qucağındakı uşağa işarә edәrәk dedi: —
Oğlunuz Sabiri tәbrik edirәm. Ayaz ona tәbәssümlә cavab verdi. —
sizi qorxudub. Demә yox. Sevinci görmәk aqronomu elә sevindirdi ki, onun bura ya necә gәlib çıxdığını vә istiraһәt edib-etmәdiyini belә soruşmadan dedi: —
Budur, tәcrübә saһәsi, baxın! Sevinc böyük maraqla bu әcayib bitki yә nәzәr saldı. Bura sözün әsli mәnasında tarla idi. Yaşıl soğan tarlası. Bitkinin qәşәn g yarpaqları, saplaqdan asılmış qırmızı-çәһrayı rәngli soğanlar onu valeһ etdi. Sevinc tarlanın içindә gәzindi, bitkinin bәzilәri onun çi yninәdәk yüksәlirdi. Aqronom gülümsünüb dedi: —
da yetişdi. —
Doğrudan da bu qәribә soğandır. Xәfif külәk әsdi, soğanlar titrәşdi. Sevinc bacısına baxıb gülümsәdi. —
—
Bizim işçilәr bu soğanı yetişdirmәk üçün az әzab çәkmәyiblәr,-deyә Ayaz әlavә etdi.-İndi bizim bu tarla rayonun gözәl bir guşәsinә çevrilib. Buraya һәr gün çoxlu ekskursant gәlir. Hamı xam torpaqlarda görünmәyәn bu bitkiyә tamaşa etmәk istәyir. Çox yerdәn bizә mәktub yazır, soğan toxumu göndәrmәyi xaһiş edirlәr. —
Ayaz soğan tarlasına baxaraq dedi: —
Arzunun sonu yoxdur. İnsan tәbiәti elә yaranıb ki, һeç bir zaman öz işi ilә kifayәtlәnmir. Bizim sovxoz xam torpaqda yaşayan adamları soğanla tәmin edib. İndi isә bizim yoldaşlar istәyirlәr ki, tәcrübәlәrini Şimalda, lap Buzlu okean әtrafındakı torpaqda da tәtbiq etsinlәr. 76
Sәnubәr bacısına baxıb xoş bir ifad ә ilә gülümsәdi vә bununla sanki dedi: « Bizim kişini görürsәn?» 77
KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR Bir salxım üzüm (һekayә) .................... 5 Hәdiyyә
.............................................. 17 Bir sәhәng su ................................ 22 Cәsarәt ................................ 26 Türk qızı (povest) ................................ 33 Yarım milyonçu (һekayә) ..................... 62 Zәng sәsi ...........................................70 “D” vә “T” ...........................................72 Ana vә uşaq .................................... . . 74 Yanıq iyi ...........................................76 İki görüş ...........................................78 Aqronom ...........................................81
78
Rassamı İ. Piçxadze Bədii redaktoru F. Quliyev Texniki redaktoru V. Avadeyeva Korrektorları B. Məşədiyeva, R. Bağırlı Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı, Hüsü Hacıyev küçəsi, № 4. Azərbaycan SSR Mədəniyyət Nazirliyinin ”Qızıl Şərq" mətbəəsi, Bakı, Həzi Aslanov küçəsi, 80. Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|