Sumqayit döVLƏt universiteti elmi İŞ №1 Fənn: Psixologiya Mövzu: Davamlı və davamsız maraqlar



Yüklə 261,1 Kb.
səhifə3/3
tarix26.09.2017
ölçüsü261,1 Kb.
#1983
1   2   3

Şəxsiyyətlərarası münaqişələr - ayrı-ayrı fərdlərin sosial və psixoloji qarşılıqlı təsirinin nəticəsində öz aralarında toqquşması deməkdir. Bu – qarşılıqlı fəaliyyət quran subyektlərin açıq qarşıdurmasıdır; burada ziddiyyətlər, konkret şəraitdə üst-üstə düşməyən əksməqsədlər kimi çıxış edir. Ziddiyyətlər ictimai həyatın müxtəlif sahələrində yarana bilər – məişət, iqtisadi, siyasi və s. Fərdlərarası ziddiyyətlər mülkiyyət üstündə, xasiyyətləri bir-birinə uyğun gəlməyəndə, xırda hərc-mərclik üstündə yaranır. Müxtəlif xasiyyətli, temperamentli insanlar, bir-birilə heç cürə yola gedə bilmirlər. Şəxsiyyətlərarası münaqişələr özünəməxsusluğa malikdir: insanların ziddiyyətləri, şəxsi motilərin toqquşması nəticəsində dərhal, yerindəcə baş verir; burada bütün məlum olan ümumi və xüsusi, obyektiv və subyektiv səbəblər ifadə olunur; burada xasiyyət, temperamentin yoxlanılması meydanıdır, belə demək olar ki, «poliqondur», qabiliyyətlər, intellekt, iradə və digər keyfiyyətlərin ifadə olunması vasitəsidir; yüksək emosionallıq müşahidə edilir; nəinki münaqişədə olan, həm də onlarla birbaşa əlaqəli olan maraqlarına toxunur. Şəxsiyyətlərarası münaqişənin yaranması işində əsas rolu ziddiyyətlər oynayır. Hər hansı bir hadisəyə olan baxışlar, qiymətvermələr üst-üstə düşməyəndə, ziddiyyətlər yaranır, mübahisə doğurur. Əgər belə vəziyyət iştirakçıların birinə təhlükəli görünərsə, onda münaqişəli vəziyyət yaranır. Münaqişəli vəziyyət zamanı tərəflərdə, hər hansı bir obyekti ələ keçirmək işində əksmövqe və məqsədlər yaranır. Məs., tədris qrupunda tələbələr arasında lider olmaq arzusu yaranır. Münaqişənin yaranması üçün burada istənilən bəhanə, yəni hər hansı bir hadisə, hətta üçüncü tərəfin iştirakı da ola bilər. Burada belə bir bəhanə hər hansı bir tələbənin, lider olmaq istəyinin haqqında rəyin yayılması ola bilər. Münaqişəli vzəiyyətdə onun sübyekti və obyekti aşkarlanır. Şəxsiyyətlərarası subyektlər – öz maraqlarını müdafiə edən, məqsədlərinə nail olmağa çalışan iştirakçılardır. Münaqişənin obyekti – onun iştirakçılarının meyl saldıqları bir şeydir. Bu, həmin məqsəddir ki, qarşıdurma iştirakçılarının hər biri ona nail olmağa çalışır. Belə vəziyyətdə münaqişənin predmeti isə – subyektlərin əks maraqlarını ifadə edən ziddiyyətlərdir. Şəxsiyyətlərarası münaqişələrin səbəbləri müxtəlif ola bilər, çünki onlar həyat fəaliyyətinin bütün sahələrində mövcuddur. Məs., təşkilatda münaqişələr ehtiyatların bölünməsi sahəsində, kommunikasiya vasitələrində nasazlıq üzərində məqsədlərdə olan fərqlərdən, fərdi-psixoloji xüsusiyyətlərindən, bir sıra (status, rol, mövqe və s.) sosial-psixoloji hadisələr üzündən baş verə bilər.

Qrup münaqişələri - qarşıdurma tərəflərindən heç olmasa biri kiçik qrup olduğu əqdirdə, qrup münaqişəsi yaranır. Belə qarşıdurma bir-birinə zidd mövqeli qrup motivlərin əsasında yaranır. Qrup münaqişələrin iki əsas növünü göstərmək olar: qrupdaxili («şəxsiyyət-qrup» münaqişəsi); qruplararası («qrup-qrup» münaqişəsi).

Qrupdaxili münaqişənin «şəxsiyyət-qrup» növündə durur. Münaqişənin bu növü şəxsiyyətlərarası münaqişədən əsaslı şəkildə fərqlənmir, burada fərq onun çoxölçülülü olmasındadır. Qrupa bir çox münasibətlər daxildir, o, müəyyən şəkildə təşkili olunub, burada formal və/yaxud qeyriformal lider var və s. Münaqişənin şəxsiyyətdaxili və şəxsiyyətlərarası səbəblərinə qrup təşkilatı ilə müəyyən edilən səbəblər də əlavə olunur. Şəxsiyyət və qrup arasında münaqişələr qrupunun daxilidə mövcud olan qarşılıqlı münasibətlərin inkişafı nəticəsində yaranır; bəzən burada özünəməxsus xüsusiyyətlər də yaranır. Birinci xüsusiyyət münaqişənin strukturu ilə bağlıdır; münaqişə ilə bağlı fəaliyyət şəxsi və qrup motivlərinin toqquşması əsasında aparılır. İkinci xüsusiyyət – nəzərdə tutulan munaqişənin səbəblərinin mahiyyətini özündə əks etdirir. Səbəblər isə bilavasitə fərdin qrupda mövqeyi ilə bağlıdır; bu mövqeyi «vəziyyət», «status»*, «daxili ustanovka»*, «rol», «qrup normaları» kimi anlayışlar xarakterizə edir. şəxsiyyət və qrup arasında yaranan münaqişələrin səbəbləri birbaşa rol gözlmələri ilə bağlıdır; şəxsiyyətin statusuna daxili ustanovka («gözləmə») uyğun gəlməyəndə, rol gözdəmələri pozulanda münaqişə baş verir. Üçüncü xüsusiyyət – öz əksini hər hansı bir münaqişənin ifadəolunması formalarında tapır; məs., qrup tərəfindən sanksiyalar (cəza tədbirləri) tədbiq olunur, qrupun üzvləri münaqişədə olanla qeyriformal ünsiyyəti kəsirlər; münaqişə edəni kəskin şəkildə tənqid edirlər, bəzən onda eyforiya (yüksək əhval-ruhiyyə) yaranır və s.

Qruplararası münaqişə əks mövqeli qrup motivlərin, maraqların, dəyərlər və məqsədlərin toqquşması nəticəsində yaranır. Belə münaqişələrin səciyyəvi cəhəti məhz qeyd edilən xüsusiyytədir. Münaqişələrin belə növü müxtəlif ölçüdə (kiçik, orta, iri) qruplar arasında ola bilər. Kiçik sosial qrup (KSQ) – bilavasitə ünsiyytdə olan, ümumi məqsəd və vəzifələri həyata keçirən (ailə, briqada, qrup) insan birliyidir. Orta sosial qrup (OSQ) – nisbətən müstəqil, ictimai əmək bölgüsü sistemində öz statusuna və funksiyalarına malik olan təşkilatdır (müəssisə, tədris ocağın, hərbi hissənin kollektivi). Böyük sosial qrup (BSQ) – bütün üzvləri üçün ümumi olan iqtisadi, siyasi, dini və s. əlamətlər əsasında formalaşan insan qrupudur (sosial sinif, siyasi partiya, laylar, etnik birliklər, milli qurumlar, iri dini birləşmələr). Sosial qrupların müxtəlif səviyyələri münaqişələrin yarışması və həllolunma üsullarında öz xüsusiyyətlərinə malikdir. Məs., kiçik qrup səviyyələrində qruplararası münaqişələrin yaranmasında qrupların sosial identifikasiyası amili böyük rol oynayır. O, qrupa aidolma duyğusunun formalaşdırılmasında, özünü digər üzvləri ilə eyniləşdirilməsində «onlar» və yaxud «bizimki olmayanlar» mövcudluğundan fərqli olan «biz» mövhumunun yaradılmasında istifadə olunur.
___________________________________________________________________________

*status – vəziyyət

*daxili ustanovka – daxili quruculuq

*intihar – özünə qəsd

* qeyri-adekvat - uyğun olmayan

* konstruktiv - funksional, səmərəli

*nevrotik - əsəb sistemi ilə bağlı olan

* destruktiv - dağıdıcı, səmərəsiz

Nəticə
Kurs işinin gedişindən də bizə məlum oldu ki, maraq intelektual emosiya olub insan psixikasında, insan təkamülündə böyük əhəmiyyətə malikdir. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bu maraqlar yeniyetmələrdə ehtiraslı vurğunluq, həvəs formasında təzahür etsədə qısa müddətli olur. Fəaliyyət proseslərində maraqların rolu müstəsna dərəcədə böyükdür. Maraqlar şəxsiyyəti onda əmələ gəlmiş bilmək və başa düşmək cəhdini təmin etdiyi üçün fəal surətdə yollar və vasitələr axtarmağa məcbur edir. Maraqlar insanın idrak təlabatlarının emosional təzahürləridir. Onalrın təmin olunması biliklərdəki çatışmamazlıqları aradan qaldırmağa, onları anlamağa, onlarla tanış olmağa kömək edir. Maraqlar subyektiv olaraq – insanın özü üçün – idrak prosesinin kəsb etdiyi müsbət, emosional tonda, onun haqqında daha çox bilmək, onu başa düşmək arzusunda təzahür edir.

Kurs işinin gedişində maraqların nə olduğunu, necə formalaşdığını, təsnifatını, növlərini, qarşılıqlı ziddiyəti zamanı meydana çıxan münaqişələrin tipologiyasını və növlərini araşdırıb, aydınlaşdırdıq. Maraqlar insan idrakının təhrikedici qıcıqlandırıcısı olmaqla, intelektual emosiya növüdür. Maraqlar insan idrakının, insan psixikasının formalaşmasında çox böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Psixika - insanın daxili aləmidir, insanın beynində müvcud olan və ona məxsus daxili aləmin məzmunudur. Heyvanlardan fərqli olaraq insan nəinki bioloji, həm də sosioloji varlıqdır. Insan normal həyat faliyyətinə fizioloji və psixoloji funksiyaların köməyi ilə nail olur. Psixi funksiya-insana xarici mühitlə arasıkəsilməyən qarşılıqlı əlaqə yaratmağa və öz davranışı ilə onu idarə etməyə kömək edir. Şəxsiyyət - insanın təkrar olunmayan fiziki, bioloji, psixoloji keyfiyyətlərinin xassəsidir. İnsan şəxsiyyəti onunla birlikdə doğulmur, bu onun tərəfindən qazanılan yeni keyfiyyətdir. Şəxsiyyətin daxili keyfiyyəti və ya insanın özü, onu əhatə edən insanlarla əlaqə prosesində formalaşır. Şəxsiyyətin əsas əlamətlərindən biri onun sabitliyidir. Əgər insan şəxsiyyətdirsə, o, həqiqətən, yolundan dönməz, ən çətin həyat sınaqlarından öz inamını əsas tutar, onu müdafiə edər, qoruyar. Eyni zamanda nəyə meyl göstərmək şəxsiyyətin elə bir xüsusiyyətidir ki, bunun nəticəsində bilik, bacarıq, nəyə qadir olmaq və nəyi istəmək qabiliyyəti üzə çıxır. Yəni insanı əhatə edən cəmiyyət uşağa düz, mədəni, xeyirxah olmağı öyrədibsə, o da gələcəkdə gələcək nəsilə onu verməlidir.

Sırf elmi işimin mövzusu ilə bağlı bu və ya digər məsələlər ilə bağlı ölkəmizdə psixoloji araşdırmalar aparılmayıb. Məhz elmi işimin tam şəkildə işlənilməsində əsas çətinlik bundan ibarət olmuşdur. Belə araşdırmaların və elmi işimin mövzusu ilə bağlı psixoloji-elmi ədəbiyyatın çox az tapılması elmi işin yazılışı gedişində müəyyən metodoloji və praktiki çətinliklər yaratmışdır. Bu səbəbdən elmi işimi yazmaq üçün öz dahi psixoloqlarımızın əsərləri ilə yanaşı rus və ingilis dilli psixoloji-elmi ədəbiyyatdan da istifadə etmişəm.




İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT:

  1. Ə.S. Bayramov, Ə.Ə. Əlizadə. “Psixologiya”. Bakı 2006

  2. Ə.Ə. Əlizadə. “Məhəbbət aləmi”. Bakı 1995.

  3. Ə.Ə. Əlizadə, A. Abbasov. “Ailə”. Bakı 1989.

  4. Ümumi psixologiya. Petrovskinin redaktəsi ilə.

  5. Bayramov Ə.S. “Hisslərin xüsusiyyətləri və növləri” // V.İ.Lenin adına APİ-nin elmi əsərləri - 1969

  6. Ə.Ə. Əlizadə, A.N. Abbasov. “Ailə həyatının etika və psixologiyası”. Bakı 1988.

  7. Seyidov Ə.Y. Azərbaycan pedaqoji fikrin inkişaf tarixindən. B., “Maarif”, 1987

  8. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. – B., 2003

  9. Cavadov R.Ə., Tağıyeva G.B. “Ekstremal şəraitlərdə psixoloji xidmət”. Bakı 2006.

  10. Abdullayev A.K., Ağayev Ş.S., Zəkuyev Ə.K., Mustafayeva

  11. Qaragözov R.R., Qədirova R.H. “Psixoloji stress: özünü və uşağını xilas et!”. Bakı 1997.

  12. Селье Ганс «Стресс без болезней». Москва 1994.

  13. «Стресс жизни: сборник». Составители Попова Л.М., Соколов И.В.

  14. Аболин Л.М. «Психологические механизмы эмоциональной устойчивости человека» - Казань, 1987

  15. Вилюнас В.К. «Основные проблемы психологической теории эмоций» // Психология эмоций. Тексты – под ред. В.К. Вилюнаса, Ю.Б. Гиппенрейтер – МГУ, 1984

  16. Вилюнас В.К. «Психология эмоциональных явлений» - МГУ, 1976

  17. Ильин Е.П. «Эмоции и чувства» - С-П, Питер, 2002

  18. Изард К.Э. «Психология эмоций» - С-П, Питер, 2000

  19. Пиз А. «Язык телодвижений» - С.-П., 1998 Рейковский Я. «Экспериментальная психология эмоций» - М., 1979

  20. Мельник В.А. Политология. Учеб. 2-е изд. – Минск, 1997

  21. Конфликтология / Под ред. В.П.Ратникова. – М., 2001

  22. Робер М.-А., Тильман Ф. Психология индивида и группы. – М., 1988

  23. Анцупов А.Я., Шипилов А.И. Конфликтология. – М., 1999

  24. Майерс Д. Социальная психология. – СПб., 1997

  25. Хрестоматия к курсу «Основы гендерных исследований» / Отв.ред. О.А.Воронина и др. – М., 2000

  26. Андреева Г.М. и др. Зарубежная социальная психология XX столетия. Теорет. подходы: учеб.пособ. для вузов. – М., 2001

  27. Клецина И.С. Гендерный подход и внутриличностные конфликты / Женщина. Образование.Демократия. Материлаы второй международной междисциплинарной научно-практической конференции. - Минск, М., 2000

  28. 10. Нахичеванлы А.Г. Этика и политика: история и современность. – Б., 2000

  29. Мария Земска “Семья и личность”. Москва 1986.

  30. Wade C. Psychology. 1995

  31. Maccoby E.E. Psychology and gender differences. Stanford University, 1995

  32. Mussen P. Child Development; University of Colifornia, 1990

  33. 15 Zimbardo P. Psychology and your life. 1999



MÜNDƏRİCAT
GİRİŞ-------------------------------------------------------------------------------1

  1. Psixologiyada şəxsiyyət anlayışı. Şəxsiyyət ictimai münasibətlərin

subyekti və obyekti kimi--------------------------------------------------2

  1. Maraq nədir?----------------------------------------------------------------5

  2. Maraqlar necə formalaşır?------------------------------------------------6

  3. Maraqların təsnifatı--------------------------------------------------------7

  4. Davamlı və davamsız maraqlar------------------------------------------8

  5. Psixoloji münaqişələrin tipologiyası, onların xüsusiyyətləri---------9

NƏTİCƏ---------------------------------------------------------------------------16

İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT-------------------------------------17



Yüklə 261,1 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə