Ilyas Əfəndiyev - 100
İlyas Əfəndiyevin təkcə bir teatrın – Akademik Milli Dram Teatrının
səhnəsində 19 pyesi tamaşaya qoyulmuşdur və bu, müasir dünya teatr
tarixində analoqu olmayan bir hadisədir.
Həmin tamaşalar bunlardır:
1.”Intizar” – ilk tamaşası 26 dekabr 1944-cü ildə oynanılıb. Quruluşçu rejissoru Səftər
Turabov, quruluşçu rəssamı Nüsrət
Fətullayev, bəstəkarı Əfrasiyab Bədəlbəyli idi.
2.”Işıqlı yollar” – ilk tamaşası 19 iyul 1947-ci ildə oynanılıb. Quruluşçu rejissoru Adil
Isgəndərov, quruluşçu rəssamı Nüsrət Fətullayev, geyim eskizlərinin müəllifi Bədurə Əfqanlı,
bəstəkarı Fikrət Əmirov idi.
3. “Bahar suları” – ilk tamaşası 11 dekabr 1948-ci ildə oynanılıb. Quruluşçu rejissoru Adil
Isgəndərov, quruluşçu rəssamı Nüsrət Fətullayev, geyim eskizlərinin müəllifi Bədurə Əfqanlı,
bəstəkarı Səid Rüstəmov idi.
4. “Atayevlər ailəsi” – (ilk tamaşası 9 oktyabr 1954-cü ildə oynanılıb). Quruluşçu rejissoru
Tofiq Kazımov, quruluşçu rəssamı Sadıq Şərifzadə, bəstəkarı Niyazi idi. (Həmin tamaşa
yenidən bərpa olundu və 4 dekabr 1960-cı ildə ilk tamaşası göstərildi.)
5. “Sən həmişə mənimləsən” – 14 noyabr 1964-cü ildə oynanıldı. Quruluşçu rejissoru Tofiq
Kazımov, quruluşçu rəssamı Elçin Aslanov, bəstəkarı Fikrət Əmirov idi.
6. “Mənim günahım” – ilk tamaşası 5 may 1967-ci ildə oynanıldı. Quruluşçu rejissoru Əşrəf
Quliyev, quruluşçu rəssamı Böyükağa Mirzəzadə, bəstəkarı Sultan Hacıbəyov idi.
7. “Unuda bilmirəm” – ilk tamaşası 1 noyabr 1968-ci ildə oynanıldı. Quruluşçu rejissoru –
Tofiq Kazımov, quruluşçu rəssamı Sənan Qurbanov, bəstəkarı Emin Sabitoğlu idi.
8. “Məhv olmuş gündəliklər” – ilk tamaşası 29 noyabr 1969-cu ildə oynanıldı. Quruluşçu
rejissoru Tofiq Kazımov, quruluşçu rəssamı Sənan Qurbanov, bəstəkarı Emin Sabitoğlu idi.
9. “Mahnı dağlarda qaldı” – ilk tamaşası 12 fevral 1971-cti ildə oynanılıb. Quruluşçu rejissoru
Əliheydər Ələkbərov, quruluşçu rəssamı Nüsrət Fətullayev, bəstəkarı Süleyman Ələsgərov idi.
10. “Qəribə oğlan” – ilk tamaşası 17 fevral 1973-cü ildə oynanılıb. Quruluşçu rejissoru Ağakişi
Kazımov, quruluşçu rəssamı Nüsrət Fətullayev, bəstəkarı Emin Sabitoğlu idi.
11. “Bağlardan gələn səs” – ilk tamaşası 1 oktyabr 1975-ci ildə oynanılıb. Quruluşçu
rejissoru Tofiq Kazımov, quruluşçu rəssamı Solmaz Haqverdiyeva, bəstəkarı Emin Sabitoğlu idi.
12. “Xurşid banu Natəvan” – ilk tamaşası 11 sentyabr 1981-ci ildə oynanılıb. Quruluşçu
rejissoru Mərahim Fərzəlibəyov, quruluşçu rəssamı Elçin Aslanov, bəstəkarı Arif Məlikov idi.
13. “Büllur sarayda” – ilk tamaşası 17 sentyabr 1983-cü ildə oynanılıb. Quruluşçu rejissoru
Ağakişi Kazımov, quruluşçu rəssamı Tahir Tahirov, bəstəkarı Oqtay Kazımov idi.
14. “Şeyx Məhəmməd Xiyabani” – ilk tamaşası 20 dekabr 1986-cı ildə oynanılıb. Quruluşçu
rejissoru Mərahim Fərzəlibəyov, quruluşçu rəssamı Solmaz Haqverdiyeva, musiqisi isə seçmə
tərtibatlı idi.
Ilyas Əfəndiyev - 100
15. “Bizim qəribə taleyimiz” – ilk tamaşası 9 aprel 1988-ci ildə oynanılıb. Quruluşçu rejissoru
Mərahim Fərzəlibəyov, quruluşçu rəssamı Solmaz Haqverdiyeva, bəstəkarı Emin Sabitoğlu idi
.
16. “Sevgililərin cəhənnəmdə vüsalı” – ilk tamaşası 21 aprel 1989-cu ildə oynanılıb.
Quruluşçu rejissoru Mərahim Fərzəlibəyov, quruluşçu rəssamı Rasim Nəzirov, bəstəkarı
Cavanşir Quliyev idi.
17. “Tənha iydə ağacı” – Akademik Milli Dram Teatrı təmirdə olduğu üçün, ilk tamaşa 6 mart
1991-ci ildə Respublika Sarayında oynanılıb. Quruluşçu rejissoru Mərahim Fərzəlibəyov,
quruluşçu rəssamı Rafiz Ismayılov, bəstəkarı Cavanşir Quliyev.
18. “Dəlilər və ağıllılar” – Akademik Milli Dram Teatrının təmiri uzandığı üçün, ilk tamaşa 9
noyabr 1992-ci ildə Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrının səhnəsində oynanılıb. Quruluşçu
rejissoru Mərahim Fərzəlibəyov, quruluşçu rəssamı Rafiq Abdullayev, bəstəkarı Vasif
Adıgözəlov idi. Bu tamaşa İlyas Əfəndiyevin özünün gördüyü sonuncu premyera idi.
19. “Hökmdar və qızı” – altı il çəkən təmirdən sonra Akademik Milli Dram Teatrı 1996-1997-ci
il teatr mövsümünü ilk tamaşası 17 noyabr 1996-cı ildə oynanılan bu əsərlə açdı. Quruluşçu
rejissoru Mərahim Fərzəlibəyov, quruluşçu rəssamı Ismayıl Məmmədov, musiqisinin tərtibatında
isə Vasif Adıgözəlovun və Polad Bülbüloğlunun əsərlərindən istifadə olunmuşdu.
Ilyas Əfəndiyev - 100
Elm və mədəniyyət xadimləri
İlyas Əfəndiyev haqqında
İlyas Əfəndiyevin əsərləri həm səlis, gözəl bədii dilinə, həm dərin məzmununa görə, həm də
yüksək sənətkarlığına görə fərqlənir, oxucuya böyük estetik təsir bağışlayır. Onun kitablarında
həm körpüsalanların çətin işi, həm neftçilərin qəhrəman əməyi, həm müasir kəndin həyatı, həm
də Azərbaycan ziyalıları arasında mənəvi-psixoloji proseslər inandırıcı şəkildə və dərindən əks
edilmişdir. Öz yaradıcılığında yazıçı cəmiyyətimizin mənəvi təşəkkülünü və inkişafını diqqətlə
izləyir, onun mənasını açıb göstərir, bugünkü həyatımız üçün də, gələcək həyat üçün də
nümunə olan adamların parlaq obrazlarını yaradır. O öz sənətkarlığı ilə zəhmətkeşlərin mənəvi
tərbiyəsində fəal iştirak edir.
HEYDƏR ƏLİYEV
Ümummilli lider
İlyas Əfəndiyev əməkçilərin zəhmət birliyini böyük məhəbbətlə və hərarətlə təsvir edir, onların
zəhmətini parlaq və real boyalarla göstərir...
Biz «Bahar suları» əsərini onun şeriyyətinə görə sevirik, bir daha inanırıq ki, həyatımızda yalnız
maddi nəhənglər deyil, eyni zamanda yeni, zəngin, həm də gözəl bir insan mənəviyyatı
yaradılır. SƏMƏD VURĞUN
Xalq şairi
Azərbaycan sovet şeirinin təməlini qoymuş Süleyman Rüstəmlə Səməd Vurğunun, Rəsul
Rzanın arasında kökü dərinliklərə yayılması, gövdənin birliyi, yekparəliyi nöqteyi-nəzərindən bir
birlik, vahidlik, budaqların eyni göy üzünə ayrı-ayrı tərəflərdən uzanması nöqteyi-nəzərindən isə
ayrılıq vardır. Bir-birinə həm oxşayırlar, həm oxşamırlar. Mirzə İbrahimovla Hüseyn Mehdinin
nəsri haqqında da, ustad Cəfər Cabbarlının və İlyas Əfəndiyevin dramaturgiyası haqqında da
eyni şeyi söyləmək mümkündür.
NAZİM HİKMƏT
Türk şairi
İlyas Əfəndiyev yenə də öz yaradıcılıq xüsusiyyətlərinə sadiq qalaraq, təbii insan psixologiyasını
təbii və sadə boyalarla göstərdiyi üçün «Atayevlər ailəsi» pyesi də bizim realist
dramaturgiyamızın sevindirici nailiyyətlərindən biridir.
MEHDİ HÜSEYN
Xalq yazıçısı
Azərbaycan ədəbiyyatı mənim nəzərimdə böyük və rəngarəng gülüstan isə, İlyas Əfəndiyevin
yaradıcılığı bu gülüstanda öz gözəlliyi, ətri və təravəti ilə dərhal diqqəti cəlb edən cazibədar
toplu və dolğun bir çiçəklikdir.
İlyas Əfəndiyev yaradıcılıqda gözəlliyə, incəliyə, estetik zərifliyə meyl edən yazıçıdır. O, bədii
əsər üçün vacib xüsusiyyətlərə dilin ifadəli və obrazlı olmasına, xarakterlərin canlı və dolğun
çıxmasına, süjet və kompozisiya bütövlüyünə ciddi diqqət yetirir, böyük əmək sərf edir, bu da
nəticəsiz qalmır, onun əsərlərinin maraqlı, oxunaqlı olmasına kömək edir. Bu əmək və səyin
mükafatı isə oxucuların məhəbbətidir ki, İlyas onun azlığından şikayət edə bilməz.
MİRZƏ İBRAHİMOV
Xalq yazıçısı,akademik