Sumqayıt şəhər Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana sistemi S. Vurğun adına Mərkəzi Kitabxana Metodika – biblioqrafiya şöbəsi
Yüklə 222,85 Kb.
|
Ilyas Əfəndiyev - 100
İlyas Əfəndiyev - nəslin və nəsrin əfəndisi... Zəngin yaradıcılıq yolu keçən, həyatın acılı-şirinli günlərini yaşayan böyük sənətkar 1996-cı il oktyabr ayının 3-də Bakı şəhərində dünyasını dəyişib və Fəxri xiyabanda dəfn olunub. Azərbaycan ədəbiyyatında heç bir dramaturq İlyas Əfəndiyev qədər teatrla uzunmüddətli fəal yaradıcılıq əlaqəsi qurmayıb. Akademik Milli Dram Teatrında yazıçının bütün pyesləri səhnələşdirilib. Ədəbiyyatımızın və teatrımızın inkişafında özünəməxsus yeri olan İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı dövlətimiz tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. Ədibin əsərləri son illər rus dilində, Türkiyə türkcəsində və digər dillərdə dəfələrlə nəşr olunub, yaradıcılığı haqqında monoqrafiyalar, doktorluq, namizədlik dissertasiyaları yazılıb. Biz isə demək istəyirik ki, ustad, ruhun şad olsun! Geriyə baxa bilərsən - burada səni unuda bilməyənlər var, körpüsalanlar var, çiçəklənən Azərbaycan var!
“İntizar”da qalmayın, İlyas müəllim, “İşıqlı yollar”, “Bahar suları” durulur, “Sən həmişə... bizimləsən” - “Bizə inan”! Doğrudur, hələlik “Mahnı dağlarda qalıb”... amma “Bağlardan gələn səs”imiz var, “Bizim qəribə taleyimiz” “Maraqlı hadisə”lərlə süslənib, süslənəcək... “Qoruqlarda” “Yasəmən ağacı” ətir saçır, “Zəmidə bir turac səslənəcək”... “Kənddən məktublar” kəsilməyəcək “Aydınlıq gecələr” gündüz kimi gələcək insanımıza... - çünki “Gözlənilməyən sevgi”lər var... “Görüş”lərimiz var, inşallah! Füzulidə, Qarabağda “Gülaçar”, “Su dəyirmanı” işləyər və biz “Sən, ey böyük yaradan” şükranlığına qapılarıq yenə. Bu, bir “Abidin yuxusu” deyil, ustad, “Həyatın əbədi ahəngi”dir. O günü “Qəhrəmanımın nişanlısı” da, “Balıqçılar” da, “Gül satan”lar da, bir “Cavan yolçu” da, “Yaylaq qonşumuz” da, “Şəhərdən gələn ovçu” da, “Yun şal” salan da, “Daş hasar” çəkənlər də, “Tufandan sonra” yaşananları bilənlər də görəcəklər, inşallah! Çünki “Torpağın sahibi” var! Füzilidə, Qarabağın işğaldan azad edəcəyimiz bütün yaşayış məntəqələrində “Söyüdlü arx”lar çəkiləcək, “Xan çinar”lar əkəcəyik, “Körpüsalanlar” qollarını çırmalayıb yeni-yeni körpülər salacaq, “Dağlar arxasında üç dost” enib gələcək, “Sarıköynəklə Valehin nağılı” oralarda daha şirin olacaq. Bax, o vaxt sizi “... dağlarda axtaracayıq”, “...sizin qəribə taleyiniz”lə yeni nəsilləri tanış edib, deyəcəyik, buyurun, bu bir “Ləyaqət hücrəsi”dir!..
Ilyas Əfəndiyev - 100 Kitabxanalarda təbliği Qeyd etmək lazımdır ki, İlyas Əfəndiyevin çoxşaxəli zəngin irsinin geniş oxucu kütləsinə çatdırılması üçün bütün mədəni-maarif müəssisələri, o cümlədən kitabxanalar qarşısında təxirəsalınmaz vəzifələr durur. Bunun həyata keçirilməsi üçün ilk növbədə geniş və məzmunlu tədbirlər planı işlənib hazırlanmalıdır.
İlyas Əfəndiyevin bütün əsərlərinin və onun haqqında nəşr olunmuş kitabların, eləcə də dövri mətbuat materiallarının çoxsaylı oxuculara çatdırılması üçün bütün kitabxanalar, xüsusən də MKS-lər əyani və şifahi təbliğatın: kitab sərgilərindən, kitabxana plakatlarından, stendlərdən, söhbətlərdən, oxucu konfranslarından, sual-cavablardan, biblioqrafik xülasələrdən, məruzə və mühazirələrdən və s. vasitələrdən məqsədə uyğun şəkildə istifadə etməlidirlər.
Əyani təbliğat daha geniş oxucu kütləsinin sistemli şəkildə əhatə edə bilir və onların mütaliəsinə müsbət təsir göstərir. Kitab sərgiləri və ədəbiyyata açıq baxış 15-20 gündən tez dəyişdirilmir. Kitabxanalarda “İlyas Əfəndiyev -100”, “Xalq yazıçısı”, “Böyük dramaturq” və s. başlıqlar altında kitab sərgiləri, kitabxana plakatları, məruzələr və mühazirələr təşkil etmək olar.
“İlyas Əfəndiyev -100” başlıqlı kitab sərgisinin təxmini sxemi. 1
2
3
5 6
1. Başlıq: “İlyas Əfəndiyev -100”
İlyas əfəndiyevin şəkli.
İlyas Əfəndiyevin seçilmiş əsərləri. Ilyas f ndiyev 100 4. Sərgidə veriləcək sitatlar:
yüksək sənətkarlığına görə fərqlənir, oxucuya böyük estetik təsir bağışlayır.
HEYDƏR ƏLİYEV Ümummilli lider İlyas Əfəndiyev əməkçilərin zəhmət birliyini böyük məhəbbətlə və hərarətlə təsvir edir, onların zəhmətini parlaq və real boyalarla göstərir... . SƏMƏD VURĞUN Xalq şairi İlyas Əfəndiyev bir sənətkar kimi həmişə həyatın işıqlı cəhətlərinə xüsusi diqqət verir və qələmə alır. ƏLİ VƏLİYEV Xalq yazıçısı 5. Haqqında kitablarda 6 . Haqqında dövri mətbuatda
Şairin zəngin yaradıcılığını geniş oxucu kütləsinə çatdırmaq üçün uşaq kitabxanalrında sual – cavab gecəsindən də istifadə etmək məqsədə uygundur: 1. Sual: İ.Əfəndiyev nə vaxt və harada anadan olmuşdur? Cavab: İlyas Məhəmməd oğlu Əfəndiyev 1914-cü il may ayının 28-də Füzuli şəhərində anadan olmuşdur. 2. Sual: İlk əsəri hansıdır və neçənci ildə dərc olunmuşdur? Cavab: İlk mətbu əsəri «Buruqlar arasında» oçerki 1938-ci ilin noyabr ayında dərc olunmuşdur. 3. Sual: İlk tamaşaya qoyulmuş pyesi Cavab: 1964-cü ildə tamaşaya qoyulmuş «Sən həmişə mənimləsən» pyesi ilə Azərbaycan səhnəsində lirik-psixoloi dramın əsasını qoymuşdur.
edilmişdir. Cavab: Azərnəşr 1969-73-cü illərdə yazıçının dörd cilddən ibarət «Seçilmiş əsərləri» kitabını oxuculara təqdim etmişdir. Ilyas Əfəndiyev - 100 5. Sual: Müasir mövzulara daha çox üstünlük verən yazıçı neçənci ildə hansı tarixi pyesini yarattmışdır? Cavab: 1971-ci ildə ilk dəfə tarixi mövzuda «Mahnı dağlarda qaldı» pyesini yazmışdır. 6. Sual: İlyas Əfəndiyevə Azərbaycanın xalq yazıçısı adı neçənci ildə verilmişdir? Cavab: Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 30 iyul 1979-cu il tarixli fərmanı ilə İlyas Əfəndiyevə Azərbaycanın xalq yazıçısı adı verilmişdir. 7. Sual: İlyas Əfəndiyev neçənci ildə Yazıçılar İttifaqına qəbul olunmuşdur? Cavab: İlyas Əfəndiyev 1940-cı il yanvar ayının 10-da Yazıçılar İttifaqına qəbul olunmuşdur. 8. Sual: İlyas Əfəndiyev neçənci ildə dünyasını dəyişmiş və harda dəfn olunmuşdur? Cavab: İlyas Əfəndiyev 1996-cı il oktyabr ayının 3-də Bakı şəhərində dünyasını dəyişmiş və Fəxri xiyabanda dəfn olunmuşdur. Kütləvi – şifahi işin ən təsirli və geniş yayılmış metodlarından söhbəti, mühazirəni, konfransı da göstərmək olar. “Azərbaycan ədəbiyyatında İlyas Əfəndiyev zirvəsi”, “Əsrin poetik nəsri” və s.adlı söhbət, mühazirə keçirmək olar. Söhbətləri qrup ilə və ayrı-ayrı şəxslərlə keçirmək olar. Oxucu konfransı keçirilərkən mövzu tam əhatə olunmalıdır. Kitabxanaçı konfransın keçirilməsi üçün qabaqcadan ayrıca plan tərtib edir. Planda keçiriləcək tədbirin adı, giriş sözü və cıxış edənlərin adları göstərilməlidir.Tədbirdən əvvəl elan və dəvətnamə hazırlanır. Konfransın maraqlı keçməsi üçün ziyalılar cəlb edilməlidir. Ilk növbədə kitabxanaçı tədbirin mövzusu üzrə məlumat verməlidir. “Həmişə müasir yazıçı” adlı oxucu konfransının mövzuları:
Kitabxanalarda həmçinin disput, dəyirmi masa, kitab müzakirələri də keçirmək olar. “Görkəmli nasir” adlı disputun mövzuları: 1. İlyas Əfəndiyev yaradıcılığında mənəvi qəhrəmanlığın tərənnümü 2. İlyas Əfəndiyev yazılarının idrak əhəmiyyəti 3. İlyas Əfəndiyev vətənpərvər bir yazıçı kimi 4. Kitabxanalarda yazıçının “Körpüsalanlar” romanının müzakirəsini keçirmək olar. Hamıya məlumdur ki, İ.Əfəndiyev yeni hissləri təbliğ edən, canlı, romantik obrazlar yaradan, Ilyas Əfəndiyev - 100 təsirli lirik səhnələri qələmə alan, müşahidə edib sevdiyi real həyat hadisələrini ədəbiyyata gətirən orijinal bir sənətkardır. Yazıçının lirik planda yazdığı, obrazların əmək prosesində dəyişməsindən, yeni insani münasibətlərin yaranmasından, «mənəvi körpülərin» salınmasından bəhs edən «Körpüsalanlar» romanı da belə əsərlərdəndir. Burada üç gəncin (Səriyyə, Adil və Qəribcan) həyata baxışı, hiss və həyəcanları, ailə-əxlaq normaları, vəfa, sədaqət və yoldaşlıq münasibətləri bədii şəkildə təsvir edilmişdir. Azərbaycan romanının inkişafında böyük xidməti olan yazıçı «Körpüsalanlar» romanında əvvəllər yaratdığı qadın surətlərindən tamamilə fərqlənən Səriyyə kimi orijinal bir obraz yaratmışdır. «Körpüsalanlar» romanı əmək adamının canlı, yaddaqalan obrazlarını yaratmaq sahəsində yazıçı axtarışlarının yeni uğurlu nəticəsi idi. Romandakı hadisələrin mərkəzində təzəcə ailə qurmuş gənc ər-arvad - Adillə Səriyyə durur. Adillə Səriyyə yenicə evlənmişlər, inandırmağa çalışırlar ki, bir-birlərini sevirlər. Lakin məsələyə dərindən yanaşan müəllif onların qısa həyat yoluna nəzər salmaqla aralarındakı münasibəti aydınlaşdırır... On səkkiz yaşlı Səriyyə təcrübəsizdir, həyat haqqında təsəvvürü sadədir. O, ər evində sanki qeyri-adi bir şəraitə düşür. Şəhərin mərkəzində üçotaqlı geniş mənzil, son üslubda bahalı mebellər, torşerlər, daha nələr, nələr... Bir az əvvəl kinoya getmək üçün pul tapmayan Səriyyə indi ehtiyacın nə olduğunu bilmir. Adil gözəldir, onunla yaxşı rəftar edir, hamı ərini tərifləyərək çox irəli gedəcəyini deyir. Buna baxmayaraq Səriyyə narahatdır, nə isə bir şeyin çatışmadığını dumanlı olsa da hiss edir. Xoşbəxtliyə müxtəlif prizmalardan baxan bu gənclərin məhəbbətlərində sabitlik, bağlılıq hiss olunmur. Adilə görə, xoşbəxt olmaq vəzifə pillələri ilə yuxarı qalxmaqdan ibarətdir. Səriyyənin isə xoşbəxtlik haqqında hələlik tam təsəvvürü yoxdur. İ.Əfəndiyev «Körpüsalanlar» əsəri təzə nəşr olunduğu illərdə, roman haqqında məqalə yazan bəzi tənqidçiləri və «bu necə azərbaycanlı qadındır?» - deyə sual verən oxucuları nəzərdə tutaraq göstərmişdir ki, insan var açılmış yolla gedir, insan var ki, yol aça-aça gedir. Mənim qadın obrazlarımın böyük əksəriyyəti yol aça-aça gedən insanlardır... Yol aça-aça gedən qadın obrazlarımı açılmış yolla gedən qadın obrazlarım kimi təqdim və təsvir etsəydim, onların kədəri də, sevinci də, səadəti də saxta, qeyri-səmimi olardı» Bu kitabın müzakirəsi auditoriyanın marağına səbəb ola bilər.
Həmçinin kitabxanalrda “Məhv olmuş gündəliklər” pyesinin də müzakirəsini keçirmək olar. İlyas Əfəndiyev respublikamızın mənəvi, ictimai, iqtisadi və s.daxilində gedən prosesləri, onların əhəmiyyətini və istiqamətini görüb – duyaraq özünün “Məhv olmuş gündəliklər” pyesində orijinal bədii formada təcəssüm etdirib. “Məhv olmuş gündəliklər” pyesinin daxili struktur prinsipi yeni və maraqlıdır. Dramaturq ictimai-sosial və publisist-rəmzi kontekstləri qarşılaşdıraraq onların kəsişmə nöqtəsində sosial təmayüllü lirik –psixoloji kontekst yaradıb. Müəllifin bu əsərində daha sərt, kəskin ovqat, konfliktdə iştirak edən, ayrı-ayrı cəbhələrdə dayanan antoqonist ziddiyyətli mürəkkəb personajları görürük. Uşaq kitabxanalarında yazıçının “Qızbəs xala”, “Qarımış oğlan”, “Gül satan”, “Apardi sellər Saranı” və s. hekayələri üzrə ucadan oxu və hekayə saatı və müzakirə keçirmək olar. Yazıçının ilk kitabında «Kənddən məktublar» povesti ilə yanaşı müxtəlif hekayələri də verilmişdir. Bu hekayələr povestlə eyni dövrdə yazılmasına baxmayaraq, sənətkarlıq cəhətindən ondan zəifdir. Düzdür, ədib hekayələrində «bütün ömrü boyu haradasa qurdalanan», Çexovun «Qılaflı adam» hekayəsinin qəhrəmanı kimi hər şeyə şübhə ilə baxan, «ailə qurmaq halva yemək deyil ki» fikrinə söykənərək evlənməkdən qorxan, sevməkdən vahimələnən 40 yaşlı «cavanları» tənqid ətəşinə tutur /«Qarımış oğlan»/, əyyaşlığı ilə fəxr edib öyünən, yeni-yeni
Ilyas Əfəndiyev - 100 «zirvələri fəth edən» lovğa, yalançı Süleyman kimi tipləri /«Uxajor»/, pambıq tarlasına bəzənib- düzənib, qalstuk taxaraq, gün yandırmasın deyə əlində çətirlə gələn, günlərini küncdə-bucaqda boş lağ-lağı ilə keçirən, arvadı və üç uşağı olmasına baxmayaraq kəndin gözəllərindən olan Saraya iki dəfə elçi göndərən, müəllim işləsə də elm və mədəniyyətdən xəbərsiz kənd «ziyalısını» /«Mirzə İman»/ ifşa edir. Lakin hiss olunur ki, gənc yazıçının bədii palitrasının lirik boyaları satirik və yumoristik rənglərə nisbətən daha parlaqdır. Xalqın minillik zəkasının məhsulu olan folklor nümunələrində əcdadlarmızın istək və arzuları, mübarizə tarixi, vətənə məhəbbəti, düşmənə nifrəti, mərdlik, mübarizlik, əməksevərlik, xeyirxahlıq, dostluq, böyüyə hörmət və bu kimi ən gözəl insani keyfiyyətləri əks olunmuşdur. Burada işıqla qaranlığın, xeyirlə şərin, düzlüklə yalanın mübarizəsi təsvir edilir. Ona görə də şifahi xalq ədəbiyyatı bütün dövrlərdə və bütün yazıçılar üçün tükənməz ilham mənbəyi olmuş, ədiblərə həmişə yeni-yeni mövzular vermiş, onları qiymətli bədii əsərlər yaratmağa ruhlandırmışdır. Bu cəhətdən yazıçının «Qarı dağı», «Qəhrəmanla bülbülün nağılı», «Apardı sellər Saranı» və s. hekayələri daha xarakterikdir. «Apardı sellər Saranı» hekayəsində isə ədib başqa bir əfsanəni qələmə almışdı: Soltanın arvadı ölərkən dönə-dönə ərindən xahiş edir ki, yeganə körpəsi Saradan muğayat olsun. Soltan arvadının xahişinə canla-başla əməl edir, qızını tərbiyə edib böyüdür. El-obanın ən gözəl qızı olan Sara Xançobana könül verir, onlar evlənirlər. Ər arvadını Muğanda qoyub özü qoyun sürüsü ilə yaylağa gedir. Bu zaman yadelli işğalçılar doğma yurda hücum edir. Qaniçən Fateh Saranı özünə arvad eləmək istəyir, əvəzində Soltana çoxlu var-dövlət və`d edir. El ağsaqqalı ata yeganə qızını yad nəfəsdən qoruyur, onun düşmən əlinə keçməsinə razı olmur. Qızını kükrəyib daşan çaya atıb həlak edir. Yazıçının uşaq əsərləri arasında «Yasəmən ağacı», «Almurad baba», «Ceyran ovu»,
hekayələri daha çox diqqəti cəlb edir. Yazıçı «Yasəmən ağacı» hekayəsində məktəblilərin mühüm vəzifələrindən olan yaşıllıqların salınması, ağac və gül kollarına qulluq edilməsi, quşların mühafizəsi məsələlərinə toxunmuşdur. Təbiət gözəlliklərinə qarşı qayğıkeş və diqqətli olmaq ideyasını təlqin edən İ.Əfən- diyev, yasəmən ağacının budağını sındıraraq bülbülün yuvasını dağıdan Cəfər və Nadir kimi nadinc, dəcəl uşaqları tənqid edir. Həmin xoşagəlməz hadisəni görən Aslan müəllim uşaqlara deyir: «Biz dünyaya, onu daha da gözəlləşdirmək üçün gəlmişik, biz onun gözəlliklərini məhv etmək üçün doğulmamışıq!». Bu sözlər hekayənin əsas ideyasını təşkil edir.
Ilyas Əfəndiyev - 100 İstifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısı: Əsərləri 1. Seçilmiş əsərləri. Yeddi cilddə. 1-ci cild. Hekayələr. Baş redaktor Elçin. Redaktor Dilsuz. Bakı: Çinar-Çap, 2002. 447s. 2. Seçilmiş əsərləri. Yeddi cilddə. 2-ci cild. Pyeslər. Baş redaktor Elçin. Redaktor Dilsuz. - Bakı: Çinar-Çap, 2002. 472 s. 3. Seçilmiş əsərləri. Yeddi cilddə. 3-cü cild. Pyeslər. Baş red. Elçin. Red. Dilsuz. -Bakı: Çinar-Çap, 2002. 624 s. 1500 nüsxə. 4. Seçilmiş əsərləri. Yeddi cilddə. 4-cü cild. Baş red. Elçin. Red. Dilsuz. Xatirələr. Povestlər. Romanlar. Bakı: Çinar-Çap, 2002, 568s. 5. Seçilmiş əsərləri. Yeddi cilddə. 5-ci cild. Romanlar. Baş red. Elçin. Red. Dilsuz. Bakı: Çinar-Çap, 2002. 616 s. 6. Seçilmiş əsərləri. Yeddi cilddə. 6-cı cild. Romanlar. Baş red. Elçin, Red. Dilsuz. Bakı: Çinar-Çap, 2002. 424 s.
Azərnəşr, 1975. - 235 s.
http://ilyasafandiyev.musigi-dunya.az
Redaktor: MKS-in direktoru Yeganə Əhmədova Tərtib edən: S.Vurgun adına Mərkəzi Kitabxananın MBŞ-nin müdiri Təranə Mirzəyeva
Document Outline
Yüklə 222,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|