halda...»
(«ə
l-Hicr», 13)
17
. Bu da yalan saydıqlarına görə, Uca Allahın həmin
xalqları həlak etməklə sünnə halına gətirdiyi yol mənasındadır.
2. “Sünən” kəlməsi keçmiş xalqların qarşı-qarşıya gəldikləri dəfələrlə təkrar
edilən hadisələr və olaylar mənasında da işlədilmişdir. Uca Allahın bu sözü də
həmin mənadadır: «Sizdən əvvəl bir çox sünnələr (vaqiələr) olub keçmişdir.
i
ndi yer üzünü dolaşıb haqqı təkzib edənlərin aqibətinin necə olduğunu
görün!»
(«Ali-j
mran», 137)
.
Yəni Uca Allahın peyğəmbərləri təkzib edən xalqlar
haqqında sünnə olaraq baş verən bəzi hadisələri sizdən əvvəl olub keçmişdir.
3. “Sünnətullah” kəlməsi “Onun hökmü heç vaxt gecikməyən, dəyişməyən”
mənasında da işlədilmişdir. Uca Allahın Qurandakı bu ifadəsini misal kimi
göstərə bilərik:
«Allahın (onlardan) ə
vvə
l gə
lib-getmiş
(münafiqlə
r) haqqında qayda
qanunu (sünnə
si) belə
dir. Sə
n Allahın qoyduğ
u qayda-qanunda (sünnə
də
)
ə
sla dəyişiklik görməzsən!»
(«ə
l-Ə
hzab», 62);
«Allahın ə
vvə
ldə
n qoyduğ
u qayda-qanun (sünnə
) belə
dir. Sə
n Allahın
qayda-qanununda (sünnə
sində
) heç vaxt bir də
yiş
iklik görə
bilmə
zsə
n!»
(«ə
l
Fə
th», 23);
«Sə
ndə
n ə
vvə
l göndə
rdiyimiz peyğə
mbə
rlə
r barə
sində
ki qayda-qanuna
(sünnə
yə
)
müvafiq olaraq. Sə
n Bizim qayda-qanunumuzda (sünnə
mizdə
) bir
də
yiş
iklik tapa bilmə
zsə
n!»
(«ə
l-j
sra», 77).
Elə isə burada sünnə Uca Allahın hökm etdiyi və qəti olaraq qoyduğu qayda
qanun, dəyişməz adət mənasındadır
18
. Axırıncı iki məna bir-birinə yaxındır.
4. Qurani-Kərimdə ibrahimin
–aleyhisə
lam-
etdiyi bu dua bir neçə dəfə təkrar
edilmişdir: «Ey Tanrımız! Onların içərisindən özlərinə elə bir peyğəmbər
göndər ki, Sənin ayələrini onlara oxusun, Kitabı və hikməti onlara
öyrətsin...»
(«əl-Bəqərə», 129)
Uca Allah Hz.Məhəmmədə
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
belə buyurur:
«…Çünki Allah sə
nə
Quranı və
hikmə
ti nazil edə
rə
k bilmə
diklə
rini
öyrə
tdi…»
(«ə
n-Nisa», 113)
Başqa bir ayədə də Uca Allah belə buyurur: «(Əksgriyyəti yazıb oxumaq
bilmə
yə
nlə
rə
)
ümmi ərəblərə özlərindən peyğəmbər göndərən Odur. (Bu
Peyğə
mbə
r) ə
vvə
llə
r haqq yoldan açıq-aş
kar azsalar da onlara (Allahın)
ayə
lə
rini oxuyar, onları tə
mizlə
yə
r, onlara Kitabı və
hikmə
ti öyrə
də
r»
(«ə
l
Cumuə
», 2).
Beləliklə bu ayələrdə bəhs edilən “Kitab” Qurani-Kərimdir, “Hikmət” isə
sünnədir.
19
“
Hikmə
t” ilə bildirilən sünnə burada Peyğəmbərin
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m
hidayəti, sözü, davranışları və həyat tərzi mənasındadır.
17
Бундан башга бах: Шювкани, «Фятhул-Гадир»,1/452, бу айянин тяфсири.
18
Ибн Кясир, «Тяфсир», 3/49, «Исра», 77-жи айянин тяфсири.
19
Бах: Ибн Кясир, «Тяфсир», 1/475 вя 1/162; Бундан башга бах: Шювкани, «Фятhул-Гадир»,
5/225, бу айянин тяфсири; Ибн Теймиййя, «Мяжмуя ял-Фятава», 3/363.
8
SÜNNƏ
DƏ
(PEYĞƏ
MBƏ
Ri
N HƏ
Di
SLƏ
Ri
NDƏ
) “SÜNNƏ
”Ni
N BƏ
Zi
MƏ
NALARI, Ə
SHABƏ
LƏ
RƏ
VƏ
KEÇMiŞ Ə
MƏ
Li
SALEHLƏ
RƏ
GÖRƏ
SÜNNƏ i
FADƏ
Si
Hz.Peyğəmbərdən
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
varid olan və sələfin başa düşdüyü
şəkildə sünnənin mənalarını incələyib qeyd etmək uzun müddət davam edəcək
bir tədqiqat işidir. Ancaq burada bəzi məsələləri xülasə şəkildə qeyd edəcəyəm:
a) “Sünnə
”nin Qurani-Kə
rimdə
n sonra mə
nbə
mə
nasında iş
lə
dilmə
si
Peyğəmbərdən
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
gələn rəvayətlərdə Qurani-Kərimdən
sonrakı mənbə mənasında “sünnə”nin istifadə edildiyi haqqında rəvayətlər
gəlmişdir. Bu, vəhyin ikinci növü mənasına gəlir. Bununla Qurani-Kərimdən
başqa Hz.Peyğəmbərdən
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
gələn rəvayətlər nəzərdə
tutulur. Bu yöndən Allahın Kitabı və Allah elçisinin sünnəsi deyilir. Bu
səbəbdən də burada sünnə din və şəriətin mənbələrindən ikinci mənbə mənasına
gəlir. Həmçinin Qurani-Kərimdə Uca Allahın bu ayəsində “sünnə” sözü həmin
mənada işlədilmişdir:
«Allahın evlə
rinizdə
oxunan ayə
lə
rini (Quranı) və
hikmə
ti (sünnə
ni)
xatırlayın…»
(«ə
l-Ə
hzab», 34);
«…Sə
nin ayə
lə
rini onlara oxusun Kitabı və
hikmə
ti onlara öyrə
tsin…»
(«ə
l-Bə
qə
rə
», 129);
«…Çünki Allah sə
nə
Quranı və
hikmə
ti nazil edə
rə
k bilmə
diklə
rini
öyrə
tdi»
(«ə
n-Nisa», 113);
«…onlara kitabı və
hikmə
ti öyrə
də
r»
(«ə
l-Cumuə
», 2).
Bu ayələrdə və başqalarında “kitab”dan məqsəd Qurani-Kərim, “hikmət”dən
məqsəd isə sünnədir
20
. Əvvəl də qeyd etdiyimiz kimi bu ayələrdə sünnə Qurani
Kərimdən sonra başqa bir mənbədir.
Həmçinin Hz.Peyğəmbərdən
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
gələn rəvayətlərdə də bu
iki mənbə bir-birindən fərqli iki ayrı mənbə kimi ifadə edilmişdir. imam
Malikin «Muvatta» əsərində rəvayət etdiyi hədis bunlardan biridir. imam
Malikin bildirdiyinə görə, Allah elçisinin
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
belə buyurduğu
bildirilib: “Mən sizə iki şey qoyub gedirəm. O ikisinə möhkəm bağlandığınız
20
Щикмятин сцння олараг ачыгландыьына даир сяляфдян эялян рявайятляр цчцн бах: ял
Лалакаи, «Шярhу усули етигади яhл яс-Сцнняти вял-Жямая», 1/71. Тяhгиг: Др.Яhмяд Сяд
Щямдан вя Ибн Теймиййя, «Мяжмуя ял-Фятава», 3/366.
9