cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
və raşidi xəlifələrin etiqadlarına, əməl və sözlərinə
möhkəm sarılmağı əhatə edər. Kamil sünnə budur. Buna görə sələf əvvəllər
sünnə adını ancaq, bütün bunları ehtiva edən şeylər haqqında işlədərdilər. Bu
mənadakı sözlər əl-Həsən, əl-Auzai və Fudayl bin iyaddan rəvayət
edilmişdir.”
47
Şeyxülislam ibn Teymiyyə
-rahmatullahi aleyhi-
isə belə demişdir: “Sünnə
şəriətin özüdür. Sünnə Allah və Allah elçisinin din olaraq hökm verdikləridir.”
48
Adi bin Müsafir
-rahmatullahi aleyhi-
onun ardınca gedənlərə yazdığı «əl
Vasiyətu əl-Kübra» adlı risaləsində bunları bildirir: “Siz
-Allah sizi islah etsin
bilirsiniz ki, tabe olunmalı olan, sahibləri təriflənən və onlara müxalifət
edənlərin qınandığı sünnə, Allah elçisinin
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
etiqadi,
ibadətlə bağlı və dinlə əlaqəli başqa məsələlərdəki sünnəsidir. Bu isə ancaq
Peyğəmbərdən
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
gələn söz və fellərini, tərk etdiyi söz və
əməllərini bildirən hədisləri, bundan başqa, öndə gedənlərin (“əs-sabiqun”) və
onlara düzgün tabe olanların təqib etdikləri yolları bilməklə mümkündür.”
49
Belə isə, onlara görə sünnə hədis haqqında işlədilən mənasından daha
genişdir.
imam Abdürrəhman bin Mehdi də
-rahmatullahi aleyhi-
(v.h. 198) belə deyir:
“insanlar müxtəlifdir. Bəziləri sünnədə də, hədisdə də imamdır. Bəzisi isə təkcə
hədisdə imamdır. Sünnədə və hədisdə imam olan şəxs isə Süfyan əs
Sauridir...”
50
O bu sözləri ilə hədisdən daha geniş mənası olan sünnəni nəzərdə tutmuşdur.
c) Peyğə
mbə
rin
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
hökm verdiyi, yaxud tə
qrir etdiyi,
dində
sonradan uydurulma ş
eylə
rin ziddi mə
nasına gə
lə
n “sünnə
”
kə
lmə
si
Sünnə
Rəsulullahın
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
şəriətə uygun bildiyi və dindəki
bidətlərin ziddi mənası ilə varid oldugu kimi, onun iqrar etdiyi əməl mənasını da
verir. Yəni ondan sonra yox, onun dövründə ortaya çıxarılan şey mənasına gəlir.
Çünki ondan sonra ortaya çıxarılan şeylərə “bidət” (dində yenilik) deyilir. Bu da
Peyğəmbərin
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
: “jşlərin ən pisləri sonradan ortaya
çıxarılan ş
eylə
rdir. Sonradan ortaya çıxarılan hə
r bir ş
ey isə
bidə
tdir
”
51
hədisindən alınmışdır. əl-Buxari ilə Müslim Peyğəmbərimizin
–cə
llalahu aleyhi
47
«Жамиу ял-Улуми вя ял-Щикям», 203.
48
«Мяжмуя ял-Фятава», 4/436.
49
«Мяжмуя ял-Фятава», 3/378.
50
«ял-Жярhу вя ят-Тадил», 1/118 -Мцгяддимя-; ял-Лалакаи, 1/63.
51
Ибн Яби Асым, «яс-Сцння» 24, I, 16-да рявайят етмишдир. ял-Ялбани сяhиh олдуьуну
сюйлямишдир.
14
və
ssə
llə
m-
belə buyurduğunu qeyd etmişlər: “jşlərin ən pisləri sonradan ortaya
çıxarılanlardır
”. Müslimdə bu əlavə var: “Hər bidət də zəlalətdir.”
52
Peyğəmbərin
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
: “Kim jslamda gözəl bir sünnə ortaya
qoyarsa, hə
min adama hə
m onun mükafatı, hə
m də
ondan sonra onunla ə
mə
l
edə
nlə
rin mükafatı verilir və
onlardan heç birinin mükafatından heç bir ş
ey də
azalmır. Kim isə j
slamda pis bir sünnə
ortaya qoyarsa, hə
m onun günahı, hə
m
də
ondan sonra onunla ə
mə
l edə
nlə
rin günahı hə
min adamın üzə
rinə
olur və
onlardan heç birinin günahından hə
r hansı bir ş
ey də
azaldılmır
”
53
– buyurduğu
da belə şərh olunur:
Bəzi bidətçilər bu cür hədislərə əsaslanaraq həmin hədislərin onların “gözəl”
deyə adlandırdıqları bidətləri təsdiq etdiyini iddia edirlər. Mövlud, qəndillər,
sufilərin uca səslə qrup halında zikr etmələri və buna oxşar bidətləri misal kimi
göstərmək olar. Ancaq bu hədis bu cür bidətlərin doğruluğunu ortaya qoyan
dəlil olaraq göstərilə bilməz. Çünki Peyğəmbər
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
sonradan
ortaya çıxarılan şeyləri və bidətləri qadağan etmiş, bunların qeyd-şərtsiz zəlalət
yolu, zəlalət olduğunu açıqlamışdır. Digər tərəfdən bu hədis Peyğəmbər
–
cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
sağ olanda əshabələrin ictihadları ilə ortaya çıxardıqları
bəzi əməlləri adlandırmaq və həmin əməlləri qəbul etdiyini ifadə etmək üçün
söylənmişdir. Dolayısı ilə bunlar onun bir şəriətlə əlaqəli hökmləri olur. Bundan
sonra da əshabələr bidətlərə (sonradan uydurulanlara) qarşı mübarizə
aparmışlar, bununla bağlı sözlər söyləmişlər və bu əməldən çəkindirmişlər.
Hz.Peyğəmbərin
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
bu sözləri də həmin mənaya dəlalət
edir: “Muaz sizə bunu belə sünnə etdi. Artıq siz də onu edin.”
54
Bu, camaatla birlikdə namaz qılarkən imamın arxası ilə çata bilməyən və
sonradan qılınan namazın qəzası ilə əlaqəlidir. Bu da, Peyğəmbərin
–cə
llalahu
aleyhi və
ssə
llə
m-
bunu qəbul etdiyi üçün düzgün və gözəl sünnəsi kimidir.
Sünnə
dən bəzən əvvəlki ümmətlərin dində ortaya çıxardıqları pis davranış və
zəlalətləri başa salmaq üçün də istifadə edilmişdir. Peyğəmbərin
–cəllalahu aleyhi
vəssəlləm-
bu sözü bununla bağlıdır: “And olsun ki, özünüzdən əvvəlkilərin
sünnə
sinə
tabe olacaqsınız...
”
55
Bu da “dində bidətlər gətirməklə bağlı məsələlərdə onların təqib etdikləri
yollara və onların etdiklərinə tabe olacaqsınız” deməkdir. Bu ifadə lüğət
mənasına uyğun olaraq işlədilmişdir.
Sünnə
Peyğəmbərin
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
hədislərində yaşayış və gedilən
yol mənasında çox istifadə edilmişdir. ibn əl-Əsir belə deyir: “Hədisdə sünnə və
sünnənin kökündən törəyən kəlmələr çox təkrar olunmuşdur. Bunların əsl
52
ял-Бухари вя Мцслим рявайят етмишдир. Бах: ял-Бухари «Фятh ял-Бари» иля бирликдя,
13/249; Мцслим, 2/592.
53
Мцслим, 15, Щядис: 1017, 4/2059-2060.
54
Яhмяд, «ял-Мцсняд», 5/246.
55
ял-Бухари, “Итисам”, 14; «Фятh ял-Бари», 13/300; Мцслим, Щядис: 2669.
15