Sünnəyə münasibətimiz necə olmalıdır?
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Böyük Hədis Subyektləri Ensiklope‐ diyası
- Hədis Mətnləri Ensiklopediyası
- Səhih və “Həsən” Hədislər Ensiklope‐ diyası
- Fəqih və dəvətçilərin bilik mənbəyi – Sünnə
- Sünnəni düzgün başa düşmədə meyar və qaydalar
253 Fotoaparat vә ya video kamera adlandırılan cihazları işlәdәn, şәkil çәkәn fotoqraflar! Görәsәn, kameranı işlәdәnin “tәsvir әhli”, gördüyü işin dә “tәsvir” adlandırılması lüğәvi (hәrfi) adlandırma deyil ki? Heç kәs iddia edә bilmәz ki, әrәblәr fotoaparat vә onu iş- lәdәnlәri xәyallarında canlandırdıqdan sonra “tәsvir” vә “tәsvir әhli (musəvvirun)” sözlәrini yaradıblar. Elә isә bu, lüğәvi adlan- dırma deyil. Hәmçinin, kimsә bunun dini adlandırma olduğunu da iddia etmir. Çünki bu sәnәt növü şәriәtin tәsis edildiyi әsrdә mövcud deyildi. Odur ki, olmayan şeyin – “tәsvir”, şәxsin dә – “tәsvir әhli” adlandırılması mәntiqsizlik olardı. Әgәr belәdirsә, onda “tәsvir әhli” kimlәrdir, “tәsvir” dә nә demәkdir? Şübhәsiz, tәsvir – yeni növ fәaliyyәtdir. Tәsvir әhli dә bi- zik, ya da foto sәnәtinin yarandığı dövrdә yaşayan ata-babala- rımızdır. Halbuki ata-babalarımız bu işi başqa terminlә adlandıra bilәrdilәr. Mәsәlәn, Qatar vә Körfәz әhalisinin dediyi kimi, foto – “әks”dir (surәtin әks olunmasıdır). Bu işi görәn dә “әkkas”dır (әks etdirәndir). Mәsәlәn, bu ölkәlәrin sakinlәrindәn biri “әk- kas”ın (fotoqrafın) yanına gedir vә deyir: “İstәyirәm ki, mәni әks etdirәsәn (şәklimi çәkәsәn – uridu әn tә`kisәni)”. Sonra sö- zünә davam edir: “Sәndәn “әkslә”ri (fotoşәkillәri) nә vaxt götü- rә bilәrәm?” Onların söhbәti bu işin mahiyyәtini daha doğru izah edir. Çünki surәtin güzgüdә әks olunması kimi, foto da müәyyәn texniki vasitәlәrlә surәtin әksinin çıxarılması işindәn başqa bir şey deyil. Vaxtı ilә Misirin baş müftisi, böyük alim Şeyx Mәhәmmәd Büxeyt әl-Mütii dә “Fotoşәkil çәkdirmә barә- dәki suallara qәnaәtbәxş cavab” risalәsindә eyni şeyi söylәmiş- di. Fotoşәkil çәkdirmәyә müasir әrәb dilindә “tәsvir” deyil- diyi kimi, fiziki surәt vermә dә “yonma sәnәti” (heykәltәraşlıq) 254 adlandırılır. Sәlәf alimlәri yonulub düzәldilәn heykәllәri, hey- kәlciklәri... “kölgәsi olan” adlandırmış, uşaq oyuncaqları istisna olmaqla onları yekdilliklә haram saymışlar. Görәsәn, bu cür “tәsvir”in “heykәl yonma” adlandırıl- ması onu tәsvir vә tәsvir әhlinin cәzalandırılacağı haqda deyil- miş hәdislәrin hökmündәn azad edirmi? Qәtiyyәtlә deyirik ki, xeyir! Çünki bu cür tәsvir vermә (heykәl yonma) hәm lüğәvi, hәm dә dini mәnada “tәsvir” sö- zünә daha yaxındır. Axı, bu iş Allahın yaratma sәnәtinә bәn- zәyir. Allahın yaratmağı vә surәt vermәyi dә cismәn yarat- madır. Sәhih qüdsi hәdisdә deyilir: “Mәnim kimi yaratmağa can atanlardan daha zalım kimsә varmı?!” Söz və cümlələrin izahı araşdırma tələb edir Böyük bir әdibin, şairin yazdığı bәlağәtli mәtni (şer, he- kayә...) şәrh edәnlәr hәmin mәtnә elә dәqiqliklә izah vermәli- dirlәr ki, müәllifin nә demәk istәdiyi aydın olsun. Yәni, şәrhlәr müәllifin üslubuna uyğun olmalıdır. Müqәddәs dini mәtnlәrin şәrhi zamanı mәsuliyyәt daha da artır. Ecazkar Quranın ayәlәri, bәşәri bәlağәt vә fәsahәtin zirvәsinә ucalmış hәdislәrin mәtnlәri bu qәbildәndir. Quran әzәmәtli vә ecazkar mәtnlәrin toplusudur. Belә ecazkarlığı izah vә bәyan edәn hәdislәr dә üstün bәlağәtә sahibdir. Çünki Allah Peyğәmbәrә dәrin mәnalı sözlәri, hikmәti, bilmәdiklәrini öyrә- dib. Hәqiqәtәn dә Allahın lütfü böyükdür! Elә sözlәr var ki, hansı mәnaya gәldiyini başa düşmәk üçün araşdırma aparmaq, izahlı lüğәtlәrә, xüsusәn dә “Qәrib әl-Hәdis” 1 kitablarına müraciәt etmәk lazımdır. 1 “Qәrib hәdis” ifadәsini “qәrib” hәdis anlayışı ilә sәhv salmamaq lazımdır. “Qәrib hәdis” dedikdә hәdislәrin mәtnindә işlәdilmiş, asanlıqla başa düşül- 255 Bәzәn görürük ki, bir sıra sözlәr mәcazi mәna daşıyır, metonimik çalarlıq ifadә edir. İslam dininin terminologiyasında qeyri-әnәnәvi mәna kәsb edәn, әvvәlki mәnasını itirәn sözlәrә dә rast gәlirik. “Tә- harәt” (tәmizlik), “vüzu” (dәstәmaz), “tәyәmmüm” (torpaqla paklanma), “sәlat” (namaz) belә sözlәrdәndir. Şәriәt bu qәbil sözlәrә yeni mәna vermişdir. Bir sıra sözlәrin mәnalarını başa düşmәk üçün onların iş- lәdildiyi konteksti, şәraiti vә nә üçün deyildiyini nәzәrә almaq lazımdır. Biz bu haqda artıq danışmışıq. Burunlarını din elmlәrinә soxan bәzi müasirlәrimiz ayә vә hәdislәrdәki sözlәrә hәr bir ağıllı vә vicdanlı şәxsdә tәәssüf hissi oyadan yozumlar verirlәr. Onların bu yozumları nә dini, nә elmi, nә dә linqvistik mәntiqә әsaslanır. Onlar yalnız vә yal- nız nәfslәrinә aldanmışlar. Nәfsә aldanmaq isә, İbn Abbasın da dediyi kimi, insanın bu dünyada özünә tanrı bildiyi әn şәr ilah- dır! Allah tәala necә dә gözәl buyurur: “(Ya Peyğәmbәr!) Nәfsini özünә tanrı edәn vә Allahın bi- lәrәkdәn (onu hәlә yaratmamışdan gәlәcәkdә kafir olacağını bildiyi üçün) yoldan çıxartdığı, qulağını vә qәlbini möhürlәdiyi, gözünә dә pәrdә çәkdiyi kimsәni gördünmü? Allahdan başqa kim onu doğru yola sala bilәr?! Mәgәr düşünüb ibrәt almır- sınız?” (әl-Casiyә, 23). mәyәn sözlәr başa düşülür. Bu sözlәrin mәnasını izah etmәk üçün әrәb dilini mükәmmәl bilmәk tәlәb olunur – tərcüməçinin qeydi. 256 SON SÖZ Sonda qeyd etmәyimiz vacibdir ki, Peyğәmbәrin sünnәsi XXI әsrin әvvәllәrindә Müsәlman ümmәtinә layiqli xidmәt gös- tәrmәlidir. O Sünnә ki, müsәlmanları haqqa yönәldәn ikinci mәsum qaynaqdır. O Sünnә ki, qanunvericilikdә, mәhkәmәdә, fiqhdә, dәvәt vә tәlim-tәrbiyәdә Qurandan sonra gәlәn ikinci mәnbәdir. Söhbәt bütün elmi islam müәssisәlәrinin birgә fәaliyyәti sayәsindә baş tutacaq xidmәtdәn gedir. Belә olarsa, bütün dün- ya onun sәmәrәsini görәr, dadlı meyvәlәrindәn yeyәr, sәrinlә- dici kölgәlәrindә dincәlәr. Hәr şeydәn әvvәl Böyük Hədis Subyektləri Ensiklope‐ diyası hazırlanmalıdır. Bu ensiklopediyada bütün ravilәr (ya- lançı vә uydurmaçılar da daxil olmaqla) haqqında mәlumat ve- rilmәli, hәr bir ravinin mötәbәr vә ya “zәif” olmağı göstәrilmәli, bir sözlә, barәlәrindә bizә gәlib çatmış hәr bir informasiya top- lanmalıdır. Daha sonra Hədis Mətnləri Ensiklopediyası tәrtib olun- malıdır. Bu ensiklopediyada hәdislәrin bütün istinadları vә rә- vayәt yollarının, Peyğәmbәrdәn nәql olunan vә ona aid edilәn bütün hәdis vә rәvayәtlәrin, hicri V әsrin 60-70-ci illәrinәdәk olan әlyazmalarının toplanması olduqca vacibdir. Nәhayәt, üçüncü bir ensiklopediyaya da ehtiyac vardır. Әslindә, yuxarıdakı iki ensiklopediyanın hazırlanması buna zә- min hazırlayır. Söhbәt Səhih və “Həsən” Hədislər Ensiklope‐ diyasından gedir. Bu hәdislәr ümmәtin keçmiş alimlәrinin qoyduğu, müasir mütәxәssislәrin dә tәsdiqlәmәsi zәruri sayılan dәqiq elmi meyarlar әsasında saf-çürük edilib seçilmәlidir. 257 Belә bir ensiklopediyanı әhatәli fәsillәrә bölmәk, ona ge- niş fehrist yazmaq olduqca zәruridir. Bununla yanaşı, bu ensik- lopediyanın Sünnә ilә bağlı dini, humanitar, sosial vә digәr sa- hәlәrә müvafiq surәtdә tәsnifatını aparmaq uğurlu addım olar- dı. Belә bir tәsnifatın müxtәlif ixtisaslı mütәxәssislәrә faydası şübhәsizdir. Bu böyük layihәni reallaşdırmaq üçün Allahın bu әsrdә insana öyrәtdiyi hәr bir şeydәn, mütәrәqqi texnoloji nailiyyәt- lәrdәn istifadә etmәk tәlәb olunur. Belә nailiyyәtlәrin başında, tәbii ki, Elektron Hesablayıcı Maşınlar – kompüterlәr gәlir. Hәt- ta qardaşlarımızdan biri onu “әsrin hafizi” adlandırmışdı. Hә- qiqәt bundan ibarәtdir ki, kompüter hafizlәrdәn çox iş görür; әgәr ondan lazımınca faydalana bilsәk, bizә çox kömәyi dәyә bilәr; әvvәlki nәsillәrin bacarmadığı, ya da xәyallarına belә gә- tirmәdiklәri bütün dәqiq işlәrin öhdәsindәn gәlәr. Ümid edirәm ki, Qatarın Sünnә vә Peyğәmbәrin Hәyatı Mәrkәzi әlaqәdar elmi müәssisәlәrlә әmәkdaşlıq çәrçivәsindә arzusunda olduğum bu işi görәcәkdir. Hәmçinin, Sünnә ilә bağlı yeni-yeni şәrh kitabları qәlәmә alınmalıdır. Söhbәt hәqiqәtlәri aşkarlayan, qaranlıq mәqamlara aydınlıq gәtirәn, şübhәlәrә son qoyan şәrh kitablarından gedir. Qeyd etmәk vacibdir ki, bu kitablar müasir dövr insanının asanlıqla başa düşdüyü dildә yazılmalı, müasir zehniyyәtlә sәs- lәşmәlidir. Dövrümüzdә Qurani-Kәrim hәqiqi kişilәrin – qüdrәtli alimlәrin şahidi olub (Quran buna layiqdir). Bu alimlәr Quranın tәfsirindә, hәqiqi mahiyyәtinin üzә çıxarılmasında böyük iş görmüşlәr. Onlar öz mәdәni vә elmi sәviyyәlәri sayәsindә döv- rün zehniyyәtinә xitab etmiş, ağıllara vә qәlblәrә daha geniş qa- pılardan daxil olmuşlar. Hәmin müfәssir alimlәrә Mәhәmmәd Rәşid Rzanı, Cә- malәddin Qasimini, Tahir ibn Aşuru, Әbülәla Mövdudini, Sey- 258 yid Qütbü, Mahmud Şәltutu, Mәhәmmәd Qәzalini vә digәrlә- rini göstәrmәk olar. Tәәssüf ki, hәdis kitabları, xüsusәn dә İmam Buxari vә İmam Müslimin “Came әs-Sәhih” mәcmuәsinin nәsibinә belә nәhәng alimlәr düşmәyib. Düzdür, Pakistanlı vә Hindistanlı alim qardaşlarımız Dörd “Sünәn” kitabına 1 tәrifәlayiq şәrhlәr yazmışlar. Ancaq hәmin şәrhlәrә tәqlid-rәvayәt üslubu hakim- dir ki, bu da müasir ziyalı zehniyyәtini qane etmir. Allah tәala böyük dәvәtçi alimlәrini İmam Buxari vә İmam Müslimin eyniadlı “Came әs-Sәhih” kitablarına müasir elmi şәrhlәr yazmaqda müvәffәq etsin. Bununla da onlar islam mәdәniyyәtinә misilsiz xidmәt göstәrmiş olacaqlar. Alәmlәrin rәbbi olan Allaha hәmd olsun! 1 Bu dörd “Sünәn” kitabı hәdis alimlәri İbn Macә, Nәsai, Tirmizi vә Әbu Da- vud tәrәfindәn yazılmışdır – tərcüməçinin qeydi. 259 MÜNDƏRİCAT Tәrcümәçinin ön sözü........................................................................3 İlahi xәzinәdәn incilәr........................................................................7 Peyğәmbәrlik çeşmәsindәn incilәr..................................................8 On dördüncü nәşrә yazılmış ön söz................................................9 Birinci nәşrә yazılmış ön söz..........................................................11 BİRİNCİ FӘSİL İslamda sünnənin yeri; Sünnə qarşısında hansı vəzifələrimiz var; Ona münasibətimiz necə olmalıdır? İslamda Sünnәnin yeri.....................................................................14 - Sünnә universal metoddur...........................................................15 - Sünnә tarazlaşdırıcı metoddur.....................................................16 - Sünnә bütöv metoddur.................................................................18 - Sünnә real metoddur.....................................................................20 - Sünnә asanlaşdırıcı metoddur.....................................................23 Sünnә qarşısında müsәlmanın vәzifәlәri......................................27 Tәhlükәli üç bәla...............................................................................29 - İfratçıların tәhrifi............................................................................30 - Batil әhlinin uydurmaları..............................................................31 - Nadanların yozumları...................................................................33 Sünnәyә münasibәtin әsas prinsiplәri...........................................37 1. Sünnәnin (hәdislәrin) mötәbәrliyindәn әminlik......................37 2. Sünnәni doğru-dürüst başa düşmәk.........................................39 3. Hәdisin әleyhinә daha güclü әks arqumentin (hәdis, quran ayәsi vә s.) olub-olmamağı mәsәlәsi.....................40 Qanunvericilik vә tәşviqatda Sünnә..............................................40 Uydurma hәdislәri müdafiә etmәk yolverilmәzdir....................43 260 Sәhih hәdislәri rәdd etmәk – uydurma hәdislәri mәqbul bilmәk demәkdir................................................................45 Köhnә düşmәnlәrin Sünnә haqda şübhәlәri................................46 Yeni düşmәnlәri Sünnә barәdә şübhәlәri.....................................49 “Quranın yolgöstәrәnliyi bizә bәsdir” iddiası.............................50 Hәdislәrin sәhv fәhm sәbәbi ilә rәdd edilmәsi............................51 - Sәhv fәhm vә sәhih hәdislәrin rәdd edilmәsi............................52 1. Hәzrәti Aişәnin “Mәn aybaşı ikәn Allahın rәsulu mәnә әmr edir, mәn dә önlüyümü bağlayır, o da mәnә toxunurdu” hәdisi.........................................................52 2. “Allahım, mәni miskin yaşat” hәdisi........................................53 3. Hәr yüz ildәn bir dini yenilәmә hәdisi.....................................55 4. “İslam beş әsas üzәrindә bina edilib” hәdisi............................57 Mәnası aydın olmayan sәhih hәdislәri tәlәsik rәdd etmәk böyük riskdir...................................................60 Bәzi hәdislәrә Hәzrәti Aişәnin baxışı............................................61 İKİNCİ FӘSİL Fəqih və dəvətçilərin bilik mənbəyi – Sünnə Fiqh vә qanunvericilikdә Sünnә....................................................65 Bütün fәqihlәr Sünnәdәn mәnbә kimi istifadә etmişlәr.............69 Hәdislәri fiqhlә vәhdәtdә nәzәrdәn keçirmәk lazımdır.............70 Fiqh mirasından istifadәnin zәruriliyi..........................................77 - Qeyri-müsәlmanların qanbahası.................................................77 - Qadınların qanbahası....................................................................80 İslamın mövqeyi...............................................................................81 Dәvәt vә tәşviqatda Sünnә..............................................................82 Dәlil göstәrilәcәk hәdisin sәhihliyinin araşdırılması..................92 Әksәr moizәçinin sәhvi...................................................................94 Hәdislәri sәhv salan xәtiblәrin vәzifәlәrindәn uzaqlaşdırılması haqda İbn Hәcәr әl-Heysәminin fitvası..........96 Hәvәslәndirmә vә çәkindirmә mövzulu “zәif” hәdislәrin rәvayәti mәsәlәsi................................................97 261 Nәyә diqqәt yetirmәliyik?.............................................................102 1. Bәzi alimlәr hәvәslәndirmә vә çәkindirmә mövzulu “zәif” hәdislәri belә rәdd etmişlәr...............................................103 2. Cümhurun qoyduğu şәrtlәrin göz-ardı edilmәsi..................105 3. “Zәif” hәdislәrin qәti ifadәlәrlә rәvayәti yolverilmәzdir………………………………………....105 4. Sәhih vә “hәsәn” hәdislәr kifayәt qәdәrdir............................106 5. Әmәllәrin nisbәtini pozmamaq lazımdır................................107 6. Әmәllәrin fәzilәti haqda “zәif” hәdislәrin rәvayәti bu hәdislәr әsasında hökmün çıxarılması demәk deyildir................................................................................108 7. “Zәif” hәdislәri rәvayәt etmәnin iki mükәmmәl şәrti..........113 a) “Zəif” hədis ağla, dinə, linqvistik qaydalara zidd şişirtmələrdən, mübaliğələrdən uzaq olmalıdır..........................................................113 b) “Zəif” hədis daha tutarlı dini dəlillərə zidd olmamalıdır.............116 Müdrik dәvәtçi insanlara başa düşülmәyәcәk şeylәri danışmamalıdır.......................................117 “Hәr növbәti zaman әvvәlkindәn daha pisdir” hәdisi.............121 1. Hədisin doğurduğu təhlükə...........................................................121 2. Keçmiş dövr alimləri bu hədis barədə............................................122 a) Hәsәn әl-Bәsrinin yozumu.......................................................122 b) İbn Mәsudun yozumu...............................................................123 3. Bizim rəyimiz................................................................................124 ÜÇÜNCÜ FӘSİL Sünnəni düzgün başa düşmədə meyar və qaydalar Sünnәnin Qurani-Kәrim әsasında öyrәnilmәsi..........................128 - Qurana zidd olduğu üçün “qәraniq” hәdisinin rәdd edilmәsi.............................................129 - “Qadınlarla mәslәhәtlәşin, amma dediklәrini etmәyin” hәdisi..........................................................130 Әn doğru görüş Quranla üst-üstә düşәn görüşdür..................130 262 - “Qız uşağını diri-diri basdıran qadın da, basdırılan qız da cәhәnnәmlikdir” hәdisi...................................133 - “Atam da, atan da cәhәnnәmdәdir” hәdisi..............................134 Hәdislәrin Qurana әksliyi iddiası haqda....................................138 Bir mövzu ilә bağlı bütün hәdislәrin öyrәnilmәsi.....................144 - “Paltarın әtәyinin (vә ya şalvarın balağının) uzadılması (isbal)” hәdisi...........................................144 “Paltarının ətəyini uzadanlar” dedikdə kimlər nəzərdə tutulur?.......................................................145 - “Kotan (xış)” hәdisi.....................................................................152 Zahirәn bir-birinә zidd hәdislәrin uyğunlaşdırılması vә münasib variantın seçilmәsi....................................................157 Әvvәlcә uyğunlaşdırmaq (cəm`), sonra seçmәk (tərcih) lazımdır......................................................157 - Qadınların qәbir ziyarәti ilә bağlı hәdislәr..............................161 - “Әzl” hәdislәri..............................................................................164 Hәdislәrin “nәsx”i problemi.........................................................170 Deyilmә sәbәblәri, şәraiti vә mәqsәdlәri baxımından hәdislәri öyrәnmә...........................................................................173 - “Siz dünyanıza daha yaxşı bәlәdsiniz” hәdisi.........................175 - “Müşriklәrin arasında qalıb-yaşayan hәr bir müsәlmandan uzağam” hәdisi........................................177 - Qadının mәhrәm şәxslә sәfәrә çıxmağı hәdisi........................180 - “İmamlar Qüreyşdәn olmalıdır” hәdisi....................................182 Sәhabәlәr vә tabein nәslinin hәdislәrin deyildiyi şәraiti vә sәbәblәri nәzәrә almaları.............................183 1. Sahibi bilinmәyәn dәvәlәr haqda Hәzrәti Osmanın görüşü...............................................................184 2. Dәyişkәn ürf-adәt vә hәdislәr..................................................185 2.1. İmam Әbu Yusif ölçü vә çәki haqqında...............................186 2.2. Nağd pulun iki “nisab”ı.........................................................187 3. Hәzrәti Ömәrin zamanında “aqilә”nin dәyişmәsi................188 4. Fitrә zәkatı (sәdәqәsi)................................................................190 263 Sünnәdә mәzmun (mәqsәd) vә forma (zahir)............................191 Fitrәnin pulla verilmәsinә qәtiyyәtlә qarşı çıxanların dәlillәri..............................................191 Hәdislәrdәki sabit mәqsәdlәrin dәyişkәn vasitәlәrdәn fәrqlәndirilmәsi.......................................194 - Mәkkә çәkisi vә Mәdinә ölçüsü ................................................201 - Ayın görünmәsi vә Ramazanın başlanması problemi haqda.....................................203 Hәdislәri başa düşmәdә müstәqim vә mәcazi mәnaların fәrqlәndirilmәsi.........................................214 Ehkam hәdislәrindә mәcaz...........................................................225 Mәcazi mәnadan imtinanın müasir dövrdә doğurduğu problemlәr....................................................229 - “Qara daş cәnnәtdәndir” hәdisi................................................231 - “Nil, Fәrat... cәnnәt çaylarındandır” hәdisi.............................232 İfrat mәcazi yozumların yolverilmәzliyi....................................234 Qeyri-mәqbul yozumlar................................................................235 İbn Teymiyyә vә mәcaz.................................................................237 Qeyb alәminin reallıqdan fәrqlәndirilmәsi................................238 Hәdislәrdәki sözlәrin mәnalarına dәrindәn bәlәd olmaq........245 Dini mәtnlәri qeyri-әnәnәvi terminlәrlә izahı etmәyin yolverilmәzliyi.......................................................246 “Tәsvir” vә “yonma” sözlәri.........................................................247 Söz vә cümlәlәrin izahı araşdırma tәlәb edir.............................249 Son söz.............................................................................................251 “İDRAK” İctimai Birliyi Vidadi küç. 53 İnternet ünvanı: www.idrak.org.az Yığılmağa verilib 11.06.2011. Çapa imzalanıb 11.07.2011. Format: 60х90 1/16. Çap vərəqi: 16,5 Sifariş № 059. Тiraj 1000 nüsxə. mətbəəsində çap olunub Document Outline
Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|