Сяадятъялил
Yüklə 1,13 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kulminasiya
46
Finaldan sonra müəllif öz fikrini belə yekunlaşdırır: «Bu hekayəni indi qələmə götürməkdən mənim məqsədim budur: Mən istəyirəm bunu qeyd edəm ki, bir belə işlər, yəni kişilər tərəfindən övrətə üç dəfə talaq verəndən sonra o övrəti qeyri bir kişiyə nikah etmək məcburiyyəti təzə bir söhbət deyil. Məlumdur ki, dindar müsəlmanlar arasında belə əhvalatlar həmişə ittifaq düşübdür və buna keçmiş vaxtlarda bir kəs nə təəccüb və nə də etiraz edərdilər. Amma hal-hazırda əgər bu sətirlərin indiki oxu- yucuları burada yazılan keyfiyyəti və bu hekayədə adları çəkilən molla və məşədiləri gülünc hesab etsələr, bu ondan ötrüdür ki, biz indi Oktyabr inqilabının onuncu ilinə gəlib çatmışıq. Və bu da məlumdur ki, indiki əsrimiz elə bir əsrdir ki, ərlə arvad tez-tez dalaşır da və tez-tez barışır da. Nə şəriətin nikah ı, talağı və nə Kəblə İmaməlinin vəsatəti onlara lazım olmur: səbəb budur ki, indi daha insanlar azad yaşamaq üçün özlərinə azad bir yol tapıbdırlar» (111, 594). «Dini fanatizmin insanı nə hala gətirib çıxardığını, əslində əxlaqsızlığı qanuniləşdirdiyi, qeyrət və namus hisslərini belə kütləşdirdiyini Cəlil Məmmədquluzadə «İk ər» hekayəsində məharətlə təsvir etmişdir. «İki ər» Cəlil Məmmədquluzadənin fanatiklərə, şəriət ehkamla rı- na və qaydalarına vurduğu ağır satirik zərbələrdən biridir» (88, 76-77). Ədibin «Qəza müxbiri» («Sünnət toyu») hekayəsinə də eyni poetik struktur modelini vermək olar. Bu əsər
47
ədibin hekayələri sırasına «Sünnət toyu» sərlövhəsi ilə, felyetonlarına isə «Qəza müxbiri» adı ilə daxil edil- mişdir. Əsər ilk dəfə «Kəndli» qəzetinin 10 may 1926-cı il tarixli nömrəsində «Gülübəy» imzası, «Qəza müxbiri» adı ilə çap olunmuşdur. Hadisələr olmuş əhvalatlar, faktik həyat materialı ilə bağlıdır. Lakin ədibin güclü bədii ümumiləşdirməsi, müəyyən süjet, kompozisiya, təhkiyə və nəql etmə üsulu, digər hekayələrinə yaxınlıq bu əsəri felyeton deyil, hekayə adlandırmağa haqq ve- rir» (79, 158). Cəlil Məmmədquluzadə tərəfindən hekayə kimi təq- dim olunan «Qəza müxbiri» əsəri müəllif münasibəti ilə qələmə alınaraq, ziyalıların bir qrupunu təmsil edən qələm sahiblərinin təmənnasız, əqidə və xarakter bütöv - lüyünün vacibliyindən söhbət açır. Tək bir qəzet müxbirinin, obyektiv olmayan yazı- sının bütün mühərrir və mətbuatı hörmətdən salması ədibin qəzəb və hiddətinin təzahürüdür. «Belə olan su- rətdə bu cür vicdansız müxbirlərin belə bir layiqsiz hərəkəti həqiqi və doğru-düzgün müxbirlərin də adını xarab edir; «yaşlar da qurunun oduna yanır». Bundan sonra qəzetə idarəsi özü də məəttəl qalır ki, kimə inansın və kimə inanmasın» (111, 535). Göründüyü kimi burada (əsərin başlanğıcında) müəllif fikri əsasdır. Söylənilən fikrə əsaslanaraq real hadisə qələmə alınır: «Növbahar» qəzetəsinin 16 fevral tarixli və 33 nömrəli bir nüsxəsində «Kazımın sünnət toyu» sərlövhəsilə bir məqalə dərc olunmuşdur» (111,
48
536). Əhvalatın ekspozisiyası bu qərar ilədir. Qəza müxbirinin və kənd şüra sədrinin varlanmaq ehtirası, zəhmətsiz qazanc yolu mərhələlərlə tamamlanaraq finaldan sonra müəllif fikri ilə yenidən yekunlaşır: «Hər halda iş-işdən keçib: məqalə yazılıb və məqalə sahibi məlumdurmu, Qəzidirmi, bizim üçün əhəmiyyəti yoxdur. Ancaq bizim sözümüz o yerdədir ki, hər bir müxbir ki, qələmi alır əlinə və kənd məişətindən yazmaq istədikdə, heç vaxt iki şərti unutmasın: Birinci budur ki, böhtan-böhtan yazmasın; ikinci də budur ki, böyüklərə sataşmasın və Kazımın sünnət toyuna gəldikdə biz güman edirik ki, belə bir fəqərənin təfsilatını qəzetlərə yazıb çap etməyin mənası yoxdur. Buna da iki səbəb var: Birisi budur ki, ispalkom kimi və Kazım Məhəmməd oğlu kimi hörmətli şəxslərə toxunur; ikincisi də budur ki, həmin toy əhvalatı doğru da olmuş olsa, burada məzəmmət olunası bir şey yoxdur. O səbəbə ki, hər bir kəsdən beş manat, on manat yığmaq ilə ki, bir adam dövlət sahibi olacaq, nə eybi var – bu da iqtisadi qanunların bir növüdür» (111, 539). Mərhələləri qrafik şəkildə nəzərdən keçirək:
49
Kulminasiya
Zavyazka
Razvyazka
Final
Final
Müəllif fikri
Müəllif fikri
Cəlil Məmmədquluzadə qələmə aldığı hadisənin təfsilatlı təsvirində müəllif fikrini bəzən təkcə əsərin əvvəlində verir. Lakonik, nağılvari təfsilat onun «Saq- qallı uşaq» hekayəsində izahedici və tamamlayıcı funk- siyaya malikdir. «Bu hekayəni nağıl eləməmişdən qabaq bunu istəyi- rəm deyəm ki, bir para uşaqlarda belə bir pis xasiyyət olur ki, əllərinə karandaş düşən kimi başlayırlar evin divarlarını yazmağa. Hələ çoxusu kömürnən də, təba- şirnən də yazır. Hələ sən kömürü və təbaşiri deyirsən, Казымын йени доьулан ушаьынын пул йыьылмасы цчцн васитяйя чеврилмяси вя Гурбановун Казымын оьлуна сцннят тойу тяклифи Кянд шура сядри Якбяр Гурбанов вя кянд сакини Казым Мящяммяд оьлунун достлуьу Той вя йыьылан пулун мябляьинин гязетдя дяръ олунмасы щадисянин башланьыъы «Нювбащар» гязетинин нюмрясиндя дяръ олунан «Казымын сцннят тойу» сярлювщяли мягаля
Испалком вя ряфиги Казым Мящяммяд оьлунун мягаля сащиби иля баьлы шцбщяси щадисянин сону Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|