Сяадятъялил
Yüklə 1,13 Mb.
|
9
ideya-məzmun, bədii sənətkarlıq baxımından təhlil et - mişdir.
Ədibin irsinin tədqiqində professor Mir Cəlalın xidmətləri də böyükdür. O, «C.Məmmədquluzadənin sənətkarlıq xüsusiyyətləri» (1947) məqaləsində «Cəlil Məmmədquluzadə realizmi haqqında» (1966) kitabında, həmçinin «Azərbaycanda ədəbi məktəblər» adlı dok- torluq dissertasiyasında, iki və üçcildlik ədəbiyyat tarixlərinə yazdığı oçerklərdə və s. tədqiqatlarda ədibin yaradıcılığını mövzu, ideya-bədii sənətkarlıq baxı- mından təhlil edərək yüksək qiymətləndirmişdir. Ədibin irsinin tədqiqi və təbliğində akademik Əziz Mirəhmədovun xidmətləri xüsusi qeyd olunmalıdır. O, Cəlil Məmmədquluzadənin ikicildlik seçilmiş əsərlərini tərtib edib 1954-cü ildə çapdan buraxdırmış, altı cildlik əsərləri külliyyatının tərtibçilərindən biri və redaktoru olmuşdur. Həmin külliyyatda alim «Dahi yazıçının ədəbi irsi» başlıqlı ön sözündə, həmçinin «Azərbaycan «Molla Nəsrəddini» (1980) adlı monoqrafiyasında ədibin həyat və yaradıcılığını, jurnalistlik fəaliyyəti, o cümlədən nəs- rinin ideya-bədii xüsusiyyətlərini geniş təhlil etmişdir. Cəlil Məmmədquluzadənin bədii nəsr yaradıcı- lığına xüsusi dissertasiya həsr etmiş professor Məmməd Məmmədovun xidmətləri də xüsusi vurğulanmalıdır. M.Məmmədov «Cəlil Məmmədquluzadənin bədii nəsri» (1968) monoqrafiyasında Mirzə Cəlil hekayələrinin ideya istiqamətini, bədii sənətkarlıq, dil və üslub xüsu- siyyətlərini tədqiq etmişdir. Bu əsər C.Məmmədquluza- dənin nəsr yaradıcılığı haqqında yazılmış ilk funda- mental monoqrafiya kimi də diqqətə layiqdir. Alimin «Cəlil Məmmədquluzadə hekayələrinin nəşri tarixinə
10
dair» (1957) məqaləsində ədibin əsərlərinin nəşr tarixini və nəsr sahəsindəki fəaliyyətini ardıcıl izləməyə xidmət edən dəyərli elmi məlumatlar verilir. M.Məmmədovun «İdeal qardaşları» (1967) monoq- rafiyasında da ədibin felyetonları ilə yanaşı bəzi heka - yələrinin ideya, üslub xüsusiyyətləri müəyyənləşdiril- miş, bu barədə dəyərli elmi fikirlər söylənmişdir. C.Məmmədquluzadənin bədii irsinin toplanıb, nəşr edilməsi sahəsində də M.Məmmədovun xidmətləri bö- yükdür. C.Məmmədquluzadənin «Dram və nəsr əsərlə- ri»ni (1958) tərtib və şərhlərlə nəşr edərkən alim ədibin əsərlərinin nüsxə fərqlərini də müəyyənləşdirmiş, on- ların üzərində elmi-tənqidi mətnşünaslıq işi də aparmış və bütün bunlar haqqında kitabın izah və şərhlərində məlumat vermişdir. Ədibin nəsr yaradıcılığı ilə bağlı tədqiqatlardan F.Hüseynovun «Adi əhvalatlarda böyük həqiqətlər» (1977) monoqrafiyası da diqqəti cəlb edir. Cəlil Məm- mədquluzadə nəsrinin ideya-bədii xüsusiyyətlərindən bəhs edən bu əsər, ədibin hekayələri, onun dövrü, pub li- sistikası, realizmi ilə vəhdətdə şərh olunur. Yeri gəlmişkən, F.Hüseynov M.Məmmədovun təd- qiqatını C.Məmmədquluzadə əsərlərinin ideya-bədii cəhətdən geniş tədqiq və təhlil olunan monoqrafiya kimi qiymətləndirmişdir (79, 13). Lakin sonra nədənsə onu bəzi mənimsəmələrdə ittiham etmişdir (79, 13-14). Ancaq T.Salamoğlu və Y.Babayevin «Ömrü şərəflə ya- şayanda» kitabında verilən material və sənədlərdən (bax: 162, 103-105) və digər müqayisələrdən aydın olur ki, F.Hüseynov öz mülahizələrini söyləyərkən xeyli hissə qapılaraq elmi, bəzi məlum məsələləri nəzərə almaq əvəzinə, nədənsə obyektivlikdən uzaq düşmüşdür.
11
Cəlil Məmmədquluzadənin zəngin ədəbi irsinin öyrənilməsində görkəmli ədəbiyyatşünas-alim, AMEA- nın müxbir üzvü, professor Y.Qarayevin tədqiqatları mühüm yer tutur. Alimin «Tənqid: problemlər, portret- lər» (1976), «Realizm: sənət və həqiqət» (1980) adlı monoqrafiyalarında Azərbaycan realizminin tarixi, inki- şaf mərhələləri, tipoloji təsnifatı, tənqidi realizmin ma- hiyyəti kimi məsələlər yüksək elmi dəyərini tapmışdır. Professor Ə.Məmmədovun «Azərbaycan bədii nəs- ri (XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəlləri)» (1983) əsəri Azərbaycan bədii nəsrinin inkişaf tarixi, janr xüsusiy- yətləri, eləcə də Cəlil Məmmədquluzadə nəsrinin nəsr sənətkarlığının araşdırılması baxımından qiymətlidir. Cəlil Məmmədquluzadə bədii irsinin öyrənilməsin- də prof.Məsud Əlioğlunun «Cəlil Məmmədquluzadənin dramaturgiyası» (1954), Əhəd Hüseynovun «Sənət yan- ğısı» (1979), prof.Xalid Əlimirzəyevin «Problemlər və xarkterlər dramaturgiyası» (1979), Hidayət Əfəndiyevin «M.F.Axundovun realist-satirik nəsrinin davamçıları» (1974), akad.İsa Həbibbəylinin «C.Məmmədquluzadə: mühiti və müasirləri»(1997), Arif Məmmədovun «Nəsrin poetikası (XIX əsrin II yarısı)» (1990), Tehran Əlişan- oğlunun «Əsrdən doğan nəsr (XX əsr Azərbaycan nəsri- nin təşəkkül poetikası)» (1999), Allahverdi Məmməd li- nin «Cəlil Məmmədquluzadə yaradıcılığında azər- baycançılıq» (2003) monoqrafiyalarını ayrıca qeyd etmək lazımdır. Həmçinin ədəbiyyatşünas alimlərimiz- dən M.C.Cəfərov, A.Zamanov, M.Arif, Ə.Sultanlı, M.Rəfili, xalq yazıçısı M.Hüseyn C.Məmmədquluzadə yaradıcılığı haqqında dəyərli məqalələr yazmışlar. Ədibin dramaturji və publisistik yaradıcılığının sənətkarlıq xüsusiyyətləri geniş araşdırılaraq (H.İsra- Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|