T a n I t I m t a h L i L e L e ş t I r I d e r g I s I y önetim y eri Gazi m ustafa Kemal Bulvarı, 133 06570 Maltepe / ankara t elefonlar Santral: 312) 232 22 57-231 23 48 Yazı
Yüklə 1,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
K azak felsefesinin m enşei çok eski çağlarda y aşam ış olan p ro to -K a z a k la rın (M .Ö . I-II.y y .) mitolojisine dayanm aktadır. Kazak halkının, birçok etnosun etkileşimleri neticesinde onlann özelliklerini alarak - oluştuğu bilinmektedir. “Kültürü, yeni oluşan
Doğu felsefesi, iktidarın dayandığı ilkeden ortaya çıkan ve Batı yönünü belirleyen “süje-obje” şemasına göre hareket etmez. Tabiatın bir obje değil, canlı ve Tanrısal çevre olduğu “insan ve dünya” manasını teşkil eden kavramların alanına doğru hareket eder. İşte bunun gibi ontolojik tutum, felsefî" kategorilerin varoluşsallığını, onların varoluşlara veya gerekirse m ana-şekillere dönüşmesini sağlar. Bu felsefî kategoriler ile kültürün evrenselliklerinin kesin ayniliği demek değildir. Felsefî k ateg o riler, k ü ltürden hayat alarak ex istan slara (varoluşlara) dönüşür; felsefe, kültür evrenselliklerinin bilincini taşım a, heyecanını duym a ve bunların anlamlarını kavram a, yaşatm a ve değerlendirmedir. Geleneksel kültürün bütünlüğü, ilk önce özel yaşam tarzı ile belirlenir. Göçebe, tabiata faaliyetin aktif süjesi gibi davranırdı, aynı zamanda kendisini onun efendisi olarak görmüyordu. M erkezî A sya’nın sert kontinental iklim ine göre göçebeler, toprağı tahriş etmeden hayvanlan nerede, ne zaman ve nasıl süreceğini belirleyerek göçebe hayvancılığın verimli yöntemlerini ve uygun sistemini oluşturdular. Kışın karın altında saklanan sulu y eşil otun b u lu n d u ğ u n eh irlerin yataklarında hayvan sürdüler, yazın ise dağlarda ve dağlık bölgelerde sürdüler. Göçebe her faaliyetinde doğayı dinleyerek sanki doğa ile konuşuyordu. Onun için doğa bir canlı idi. Hem toprağın, hem suyun, hem ormanın, hem dağların - her birinin ruhu vardı. İnsana yaşamını sürdürmeye imkan verilmişti, ve bunun için o, bir mucize, çözülmeyen bir sır olarak kabul ettiği gökyüzüne ve toprağa minnettarlık duyuyordu. “Doğa
Doğu felsefesinin özgülüğünü, katî felsefî sistemler değil, daha çok nazım, folklor, efsaneler teşkil eder. Geleneksel dünya görüşün esas üniverselleri, yol, mekan ve zaman, semantik sakral merkez kavramlandır. " Yol”, “tarik”, geleneksel dünya görüşünün dinamizminin ifade edildiği kavramlardır. Göçebe hayatını at üstünde geçirir, onun kendine has mekan ve zaman anlayışı vardır. Yola çıkan kişiye söylenen “ Yolun açık olsun” dileği, “hayat yolu” , “kader” , “ta lih ” anlayışını yansıtır. Kazaklann geleneksel dünya görüşünün semantik nüvesi, “ku t” anahtar kavramıdır. Bu kavram, “hayatî k u d ret”, “üreten başlangıç”, “hayat p o ta n siyeli”, bununla birlikte “zenginlikle ilgili saadet”, “bolluk”, “talih”, “kader” olarak açıklanır. “Kut" kavramı, Kazak geleneksel kültür reellerinin (gerçeklerinin) sembolizmini ortaya çıkararak ontolojiyi, antropolojiyi ve sosyal felsefeyi bir araya getirir. Onda ütiliter, pragm atik kullanışa yönelik olan “basit eşyalar” mevcut değildir; ancak insanın etrafında bulunan ve ona hizmet eden bütün eşyalar kendi ikili karakterlerini bulur: doğa objeleri, m esken, giysi, gıda gibi eşyalar, ütiliter fonksiyonlarını yerine getirmekle birlikte tefsir edilmesi ve çözülmesi gereken sem bollerdir. Aynı zam anda transandantal, görünmeyen dünya ile bağlantıyı ifade eden bu semboller, insanlar arasındaki ilişkileri yaş, cinsiyet, akrabalık derecesi, zenginlik, menşeine göre düzenleyen sosyal kodlan gösterir. “K ut” öncelikle hayalî kudreti, ilerleme kabiliyetini ifade eder. Geleneksel dünya görüşüne göre insan, bitki, hayvan birbirlerine akraba ve Doğa’ya ait olan ve ondan gelen canlının muhtelif şekillerini teşkil eder. Canlının manevi ızdıraplan, manevi ve değerle belirlemelerin özü olarak insanın dünyaya ilişkisini karakterize eder. Bunun için ibadetlerin (ritüellerin) esas fikri, en yüksek değer olan insan hayatıdır. İbadetler çerçevesinde geleneksel dram olan tabiatla birleşme gerçekleşir. Çeşitli seviyelerde hayata yeniden dönm e, bayram ların ve Şaman kamlanlarınm asıl konusunu oluşturur. Üreme (Bereket) ile doğum un sırları, geleneksel kültürün damarlandır. Doğanın sunduğu ilk armağan, hayat, kut, canlı ruhtur. Bu hayatî kudretin sembolü olarak Hayatın ve Üremenin merkezi olan dağ tepesinde bulunan süt gölü kabul edilir. Bunun için süt sadece gıda maddesi değil, bununla birlikte o özel semiotik statüye sahip: yabancıya süt mayasını verme, neslin devamının sembolü olan sütü misafire ısmarlama yasak olmuştur. Böylece tabii üreme fikri, Türk dünya görüşü için global olmuş ve bütün törensel folkloru tem sil etm iştir. T ürk diskurunun ontolojisi “hayat ve ürem e” sem iotik kodunun anahtannda saklıdır. Bu anahtann yardımıyla Türklerin meskenlerini açıklayabiliriz: gök kubbesini temsil eden “kiyiz ü y ” çadırın sem antik boşluğu tersinden insanın üstüne kurulmuştur. Çadınn tüm çizgileri ve detaylan saadet ve refahı simgeleyen “kut” sembolü açısından düzenlenmiştir. Ortada bulunan ocak ana mekan olarak kabul edilir. Ailenin yok oluşu ocağın sönmesiyle özdeştirilir. Bunun için külün kanştınlm ası, ocağa suyun dökülmesi v.b. işlerin yapılması yasaklanmıştı, aksi takdirde aileye felaket Bilge 4 'IIP
2001 / Güz 30 Yüklə 1,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|