28
Halkbiliminin kapsadığı alan ise oldukça geniştir. Halkbiliminin araştırma
alanını da S.V. Örnek aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır:
Bir ülkenin, bir yöre halkının, bir etnik gurubun yaşamının bütününü
kapsayan ve temelinde o halkı oluşturan insanların ortak ve yaygın davranış
kalıplarını, yaşama biçimini, belirli olaylar ve durumlar karşısındaki tavrını,
çevresini ve dünyayı algılayışını açıklamada; geleneksel ve törensel yaşamı
düzenleyen, zenginleştiren, renklendiren bir dizi beceriyi, beğeniyi, yaratıyı,
töreyi, kurumu, kurumlaşmayı göz önüne sermede; bir ucuyla geçmişe, bir
ucuyla zamanımıza uzanan gelenekler, görenekler, adetler zincirini
saptamada; bu zincirin köstekleyici ya da destekleyici halkalarını tek tek
belirlemede; halk kültürünün atar damarlarını yakalayarak bunlardan özgün
ve çağdaş yaratmalar çıkarmada halkbiliminin rolü ve önemi birinci
derecededir.
18
Nail Tan’da ise daha basit bir tanım yer almaktadır:
Folklorun inceleme alanı halk kültürüdür. Halk kavramı, siyasi ve
ideolojik görüşlere göre farklı değerlendirilmektedir. Folklorculara göre halk
ortak sosyal ve kültürel özellikleri bulunan insan topluluğudur. Halk yalnızca
köyde değil, şehirde de yaşamaktadır. Çiftçi, işçi, memur, esnaf, profesör,
cumhurbaşkanı halk kültürünün taşıyıcısı olarak halkı oluşturmaktadır. Çiftçi,
halk kültürünü en çok taşıyan, yaşatandır. Öğrenim görmüş kişiler, gördükleri
öğrenimin derecesine göre halk kültürünün yanında evrensel kültür
değerlerinin bir bölümüne de sahip olurlar. Milletleri diğer milletlerden ayıran
18
S. V. Örnek, Türk Halkbilimi, Ankara 2000., s. 15-16
29
kültürel özelliklerin esası halk kültürüdür, başka bir deyişle folklordur. Milli
kültür denilen kültür değerleri de folklordan kaynaklanmaktadır.
Genellikle bir olayın veya kültürel ürünün folklor malzemesi olabilmesi için
şu özellikler sahip bulunması gerektiği belirtilmektedir:
Halka ait olması
Anonim olması
Sözlü geleneğe dayalı olması, yazılı bir kaynağın tekrarı bulunmaması
Nesilden nesle, toplumdan topluma geçerek yayılmış olması
Çağımız folklorcuları, bu kuralları geliştirerek; yazılı kaynaklarda da
folklorik malzemenin bulunduğunu, ayrıca yazılı kaynaklardaki bilgilerin halk
arasında yayılırken değişerek yeni folklor ürünlerinin oluştuğunu kabul
etmektedirler. Halk şairlerinin, halk sanatçılarının, zanaatkârların halk kültürü
tarzında yarattıkları ürünlerinde anonim olmasına rağmen folklor ürünü kabul
edilmeleri de yeni folklor yaklaşımının bir sonucudur. Folklor ürünleri statik,
durağan, müzelik değerler olmayıp dinamik, hareketli, yaşayan, durmadan
yeni ürünler doğuran bir yapıya sahiptir. Her nesil, folklor değerlerine yeni
değerler katar. Bir bölüm folklor değerleri de unutulur. Toplumlar ne kadar
sanayileşirse sanayileşsin, fert toplumun önüne ne kadar geçmeye çalışırsa
çalışsın folklor ürünleri de daima var olacaktır.
19
Sait Evliyaoğlu ve Şerif Baykurt’un Türk “Halkbilimi” adlı kitabında ise
halkbiliminin çalışma alanı yabancı bir uzmanın görüşüyle dile getirilmektedir:
19
Nail Tan, Folklor Genel Bilgiler, İstanbul, 1995, s. 5
30
Ünlü halkbilimci Paul Saintyves halkbilim alanıyla ilgili olarak şunları
söylüyor:
“Halkbilim, alanının genişliği itibariyle insanın gözünü yıldıran bir
bilimdir. Bununla ilk uğraşanlar, incelemelerinin alanını masallar ve efsaneler,
rondlar ve türküler, atasözleri, bilmeceler ve tekerlemeler gibi halk
edebiyatıyla sınırlandırıyorlardı. Gelenekçiler, yavaş yavaş araştırmalarını
ağızdan ağza nakledilir şeylere, okul dışında öğrenilen, özellikle hayatta
geçmekte olan her şeye doğru genişletmeye başladılar.”
“…yaratıldığı zamandan beri halkbilim (folklor) dediğimiz bilim, alanını
genişletmekten bir an geri kalmamıştır. Önceleri ancak sözlü edebiyat ile,
halk gelenek ve görenekleriyle ilgilenir gibi gözüken halkbilimciler yavaş
yavaş meraklarını, ilgilerini doğal bilimlerle ve bütün halk güzel sanatlarına
karşılık olan her şeylerle ilgilenir oldular. Halkbilimin alanı giderek o kadar
genişledi ki bütün kavramları, bütün gelenek ve görenekleri, bir kelimeyle tüm
halk kültürünü oluşturan bütün olayları kucaklamaya başladı.”
20
Yukarıdaki alıntılardan da anlaşılacağı üzere halkbiliminin kapsadığı alan
oldukça geniştir. Bu konuda son sözü ise ülkemizdeki halkbiliminin kurucu babası
P.N. Boratav’a vermek yerinde olacaktır:
Halkbilimi oldukça genç bir bilimdir. Batı ülkelerinde 1846’dan bu yana
İngilizce folk (halk) ve lore (bilim) kelimelerinden meydana gelmiş olan folklor
deyimiyle, o tarihten önce bir bilim konusu sayılmayan, ya da başka bilimlerin
20
Sait Evliyaoğlu-Şerif Baykurt, Türk Halkbilimi, Ankara, 1988. s. 24
31
alanı içinde kalan bir takım olguları, kendine özgü yöntemlerle incelemeyi
üzerine alan bağımsız bir bilim olarak tanınmaya başladı.
P.N. Boratav halkbiliminin araştırma alanı hakkında ise şunları söylüyor:
Halkbilimi, bir bakıma bir toplumun tarihini inceler; ama tarih değildir.
O, tarih belgelerinden, kendi konusuna giren olayları, kurumları, v.b.
incelemek için yararlanır. Ama, onu ilgilendiren açıklamalar tarihin ilgisini
aşar. Tarihin amacı, görevi, bir olayı gerçekte nasıl geçmişse, öylece
öğrenmek ve bildirmektir; o, olayı gerçeğe uymayan öğelerinden arıttığı
ölçüde başarmıştır. Halkbilimi için bir olayın gerçekteki biçimi ne olursa
olsun, gerçeğe uyan veya uymayan bütün yönleri önemlidir: gerçeğin gerçek-
dışına doğru oluşması; ya da gerçek dışından kalkılarak gerçeğe ulaşma; her
iki yönde olayların dönüşümünü izleyerek onların toplum ya da bireyler için,
her aşamada değişen anlamlarını belirtmek; toplumun ya da bireylerin bu
dönüşümlerdeki etki paylarını meydana koymak… İşte aynı bir tür konuda
tarihçi ile halkbilimcisini ayırt eden yöntem ve görev niteliklerinden bir kaçı.
Efsanelerin, tarihçiyi tedirgin eden, elinden geldiğince yolunun üstünden
kovmayı iş edindiği bu ürünlerin her ayrı anlatma çeşidi halkbilimcisi için ayrı
değer taşır.
21
Yukarıdaki tanımlamalarda ve içeriklerde de görüldüğü gibi soysal bilimlerin
diğer alanlarında da bulunan çeşitli kavram kargaşaları ve tartışmalar halkbilimini de
oldukça etkilemektedir.
21
P. N. Boratav, 100 Soruda Halk Edebiyatı, İstanbul 1982, s. 5, s. 11–12
Dostları ilə paylaş: |