T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ arkeoloji (klasiK arkeoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
can verildiğinin saptanması anlamına gelir 181 . Bu bakış açısı, Thales’le beraber “hylozoism” yani canlı maddecilik felsefesinin ortaya çıkmasına 182 neden olmuştur. Evrendeki çeşitliliği açıklarken mitolojik öykülerden sıyrılmış bir yaklaşımı benimseyen Thales, mitolojiye tamamen sırtını dönmez. Ona göre; mitolojiyi seven, aklı ve bilgiyi de sever. Çünkü mitolojinin malzemesi de insan zihninde meraka neden olur 183 . Aslında Thales’in öğretiler dünyasını Mısır ve Sümer Uygarlıkları’nın geliştirdiği yaradılış öykülerinden ayırmak da zordur. Çünkü o öykülerde de şimdi toprakla kaplı olan her yer erken zamanda su ile kaplı olarak tasvir edilmiştir 184 . Astronomiyle de ilgilenen ve İ.Ö 585’in 28 Mayıs’ındaki güneş tutulmasını önceden bildiren Thales hakkında ilginç bir öykü anlatılır. Rivayete göre; yıldızları gözlerken kuyuya düşmüş ve Trakya’lı bir hizmetçi kız onunla alay etmiş 185 . Bu hikâyeye, Hegel’in getirdiği yorum daha da ilginç. O, diğerlerinin çukura düşmesinin zaten söz konusu olmadığını çünkü oradan hiç çıkamadıklarını söylemiştir. Anaksimandros’a göre ise; sonsuz evrenin sayısız dünyalarının ne oluşunda ne gelişmesinde ne de yokolmasında tanrıların hiçbir payı yoktu 186 . Herşeyin ondan türediğini varsaydığı boşluktan (apeiron); önce toprak (kuru), su (yaş), ateş (sıcak) ve hava (soğuk) gibi karşıtlar çıkmış sonra bunlar doğaları gereği birbirleriyle sürekli 181 Cogniot 1992, 17 182 Capelle 1994, 60 183 Guthrie 1992, 40 184 Boardman, Griffin, Murray 1997, 109 185 Cevizci 1998, 15 (Herodot, güneş tutulmasını önceden bildirme olayına, Tarih’inin birinci kitabında değinir. “… Lydialı’larla Med’ler arasında beş yıl süren bir savaş çıktı, sık sık Med’ler Lydialı’ları dövdüler, sık sık da onlar tarafından dövüldüler. Hele bir seferinde tuhaf bir gece savaşına da tutuştular; savaş denk koşullar altında sürüyordu ki, altıncı yılda, bir çarpışma sırasında ve ortalığın en çok karışmış olduğu bir anda gündüz, birden yerini karanlığa bıraktı. Bu ışık tutulmasını Miletos’lu Thales, İyonyalı’lara daha önceden bildirmişti, yılına, gününe kadar…”) (I,74.2) 186 Cogniot 1992, 20 57 bir savaşım içine girmişlerdir. İ.Ö 5.yüzyılda, Akragas’lı düşünür Empedokles, temel düzeyde varlığı, İyon düşüncesinde hazır bulduğu bu dört ögeye 187 indirgeyecekti. Anaksimandros’la ilgili ilginç bir saptama da, söylev verirken sonraki yüzyıllarda sofistlerin yaptığı gibi gösterişli kıyafetler giymesidir 188 . Anaksimenes, dünyada ana töz olarak varsaydığı havayı (aer) tanrı olarak görmüş; tanrı gücüyle dolu düşünmüştür 189 . O, tanrıların varlığına inanır. Ancak, dünyanın havalı özü onlar tarafından yaratılmamıştır. Tam tersine, onlar kökenlerini havadan almışlardır 190 . Tıpkı Thales’in, suyu; Anaksimandros’un, boşluğu yaratma yetisine sahip canlı varlıklar olarak düşünmeleri gibi Anaksimenes’te de hava, öncesi ve sonrasında canlıdır. O, ayrıca evrensel hava ile insan ruhu arasında bir paralellik kurmuş; bu paralellik İ.Ö 5. yüzyılda genel olarak kabul edilmiştir 191 . Platon; “Kanunlar” adlı eserinde, Miletos’lu filozoflar için şöyle yazmıştı: “…Onların dediğine göre en büyük ve en güzel şeyleri doğayla rastlantı yaratmıştır, küçük şeyleri de sanat; sanat ilk büyük eserlerin oluşum ilkelerini doğadan alarak, hepimizin “sanat eseri” dediği bütün küçük şeylere biçim vermiş ve ortaya koymuştur… Onlara göre; ateş, su, toprak ve hava bunların hepsi doğa ile rastlantının ürünüdür sanatla hiçbir ilgileri yoktur; bunlardan sonraki cisimler de yer, güneş, ay ve yıldızlar, tamamıyla cansız olan bu ögelerden oluşmuştur; her biri kendi içindeki güçle, sıcakla soğuğun, yaşla kurunun, katıyla yumuşağın ve karşıt 187 Denkel 1998, 43 188 Boardman, Griffin, Murray 1997, 108 189 Kranz 1984, 34 190 Guthrie 1992, 130 191 Boardman, Griffin, Murray 1997, 110 58 unsurların rastlantı sonucu birbirine karışmasıyla zorunlu olarak ortaya çıkan ne varsa hepsinin uyum içinde birleştiği şekilde, rastgele hareket ederek bu şekilde ve bu nedenle tüm gökyüzünü, bütün gökcisimlerini, bütün hayvanları ve bitkileri oluşturmuştur; bütün mevsimler de bir akıl, bir tanrı ya da bir sanat sayesinde değil dediğimiz gibi doğa sayesinde ve rastlantı sonucu bundan oluşmuştur. Daha sonra bunlardan sanat ortaya çıkmış, ölümlü ögelerden oluştuğu için kendisi de ölümlü olarak sonunda birtakım eğlenceler yaratmıştır: gerçekle hiçbir ilgisi olmayan, kendisiyle aynı özden, resim, müzik ve bunlara yardımcı sanatların yarattığı imgeler 192 ”… İ.Ö 5.yüzyılda, özellikle batı kolonilerinde mantıklı düşüncelerini şiir yoluyla açıklamayı seçen filozoflar vardı 193 . Pythagoras gibi batıya göç eden Kolofon’lu Ksenofanes de (İ.Ö 570-478) 194 bunlardan biridir. O, tanrıyı “tek bir” tanrı olarak adlandırmış, “Bir”in niteliklerini belirtmemiştir 195 . “Doğa” ve “Alay şiirleri” adlı şiirlerinde hem insanbiçimli tanrı düşüncesine eleştiriler yöneltmiş hem de Homeros ve Hesiodos’un yarattığı tanrılar evrenine çatmıştır: Tek bir tanrı, tanrılar ve insanlar arasında en ulu, Ne kılıkça insanlara benzeyen ne de düşünmece, Hep göz, hep düşünme, hep kulaktır o.- Hep aynı yerde kalır hiç kımıldamadan, Yakışmaz ona bir oraya bir buraya gitmek. Yorulmadan sarsar ruhun düşünüşüyle bütün dünyayı. 192 Platon 1998b, 123-124 193 Boardman, Griffin, Murray 1997, 108 194 Speake 1994, 679 195 Denkel 1998,21 59 Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|