T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ arkeoloji (klasiK arkeoloji) anabiLİm dali

nitelikleri de atomların biçim, düzen, konumuyla veriyor. Ayrıca bu sonuncuların 
gerçekte nesnede bulunan nitelikler olmadıklarını öne sürmüştür
239
. 
Demokritos çok yönlü bir filozoftu. Doğa felsefesi ile doğa bilimleri, onun 
kapsamlı bilimsel düşüncesinin sadece bir tek yanıdır
240
. Fizik eserleri yanında; 
matematik eserleri, edebiyat üzerine incelemeleri, teknik-tıp eserleri ve ahlâk 
eserleri
241
 kaleme almıştı. 
Onun etik ve estetik -edebiyat- üzerine yazılarında konumuzla ilgili ifadeleri 
de yer alır. Örneğin: “Bir zamanlar olduğu gibi, şimdi de tanrılar insanlara iyi şeyler 
bahşederler. Kötü, zararlı ve yararsız  şeyleri onlara tanrılar bahşetmedi ve etmez, 
insanlar kendi aymazlıkları ve akılsızlıkları yüzünden bunların eline düşer”
242
. Ya da 
“İnsanlar, düşüncesizliklerini gizlemek için kendilerine bir kader heykeli 
yapmışlardır. Çünkü kader pek nadir olarak düşüncelilikle savaşır”
243
. 
Şunu da vurgulamak gerekir ki; Demokritos’a göre Yunan tanrıları, doğa 
olaylarının ya da insanın özelliklerinin kişileştirilmesidir. Örneğin; Athena, insan 
aklının kişileştirilmesidir
244
. 
Demokritos’un estetik üzerine ifadeleri ise şöyle: “Büyük hazlar, güzel 
eserlerin temaşasından doğarlar”
245
. Ya da “Her hazzı değil, yalnız iyiden ve 
güzelden alınan hazzı seçmek gerek.” “Tanrısal bir ruhun belirtisi, insanın 
düşüncelerini her zaman güzele yöneltmesidir.” Ya da “İyiyi ve güzeli idrak etmek, 
                                                 
239
 Denkel 1998, 62 
240
 Capelle 1995, 146 
241
 Kranz 1984, 169  
242
 Capelle 1995, 73 
243
 Kranz 1984, 172 
244
 Cogniot 1992, 63 
245
 Kranz 1984, 174 
 
68

---

elde etmeye çalışmak yalnız doğal yetenekleri nedeniyle buna ehil olanlar için söz 
konusudur”
246
. 
Ona göre; “En önemli şeylerde hayvanların öğrencisi olmuşuzdur. Dokuma 
ve örmede örümceği; eş yapmada kırlangıcı; şarkı söylemede ötücü kuşları, kuğuyu 
ve bülbülü taklit etmişizdir”
247
. 
Demokritos’la birlikte, Eski Yunan felsefesinin ilk dönemi sona eriyor. 
Sokrates’le başlayacak yeni dönemde felsefe yeni bir çehre kazanacak; felsefe ile 
sanatın ilişkisi -insanın, sanatın yanı  sıra felsefenin de konusu olmasıyla- farklı bir 
boyuta taşınacaktı. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                 
246
 Capelle 1995, 198-212 
247
 Kranz 1984, 172 
 
69

---

KLASİK ÇAĞ (İ.Ö. 480 – 323) 
a.
 
Sokrates Ve Sanat 
Antik Çağ felsefesinin modern tarihçileri, haklı olarak İ.Ö 5.yüzyılda bir Grek 
aydınlanma çağından bahsederler
248
. Başka bir ifadeye göre ise; İ.Ö 5.yüzyıl 
ortasından İ.Ö 4.yüzyılın ortasına dek, birçoklarının Yunan felsefesinin zirvesi diye 
adlandırdığı bir dönem yaşanır. Bu çağda temel sorular; evren yerine insan, 
evrenbilim ve varlıkbilim yerine insan hayatı ve yapısı ile ilgili sorulardır. Bu yeni 
ruhun kendini ilk gösterdiği filozofun Sokrates olduğu söylenebilir. Üç yüz yıl sonra, 
Cicero; Sokrates’in “felsefeyi gökyüzünden indirip insanların kentlerine ve evlerine 
soktuğunu” söylemiştir. Ancak, bu dış görünüm değişikliğinden yalnızca Sokrates’in 
sorumlu olduğu söylenemez
249
. Bu çağda kendilerini “sofist” olarak nitelendiren bir 
grup düşünürü de öncelikle insan ve insanın evreni ilgilendirir
250
.  
Klasik Çağ sanatını da etkisi altına alan –sanatta ideal insanı betimleme 
arayışları– felsefi düşüncedeki bu yeni görünüm; şüphesiz, dönemin Atina’sındaki 
toplumsal ve siyasal gelişmelerle ilişkilidir. Bu çağda, Atina siyasi gücünün 
zirvesindeydi. Pers savaşları sonrası Yunanistan’ın liderliğine soyunmuş ve Attik- 
Delos birliği kurulmuştu. Kurulan demokratik hükümet, her yurttaşa yalnızca 
yöneticilerini seçme hakkını tanımakla kalmamış; toplum politikasında da söz sahibi 
olma hakkını vermişti. Yurttaşlar, yüksek memurluklara seçilebilirdi
251
.  İşte bu 
noktada, tamamen yeni bir eğitim sistemi ihtiyacı doğmuş; bu gereksinimi 
karşılayan, bu ideali öğretileriyle daha doğrusu “paideia” larıyla yani kurama dayalı 
                                                 
248
 Capelle 1995, 77 
249
 Guthrie 1992, 8 
250
 Von Aster 1999, 104 
251
 Guthrie 1992, 8 
 
70

---

öğretileriyle, manevi eğitimle aklı temel alarak gerçekleştirmek isteyen insanlar 
sahneye çıkmakta gecikmemiştir. “Arete” yi (seçkin yurttaşları) yeni, yani etiksel – 
siyasal anlamda bilinçli olarak yetiştirme sorumluluğu üstlenen bu insanlar, 
kendilerine “ sofistler” yani “bilgelik öğretmenleri” adını vermişlerdi
252
. 
Sofistlerle çağdaş ve temelde benzer sorunlarla meşgul olsa da Sokrates her 
zaman bir sofist olduğunu inkâr etmişti
253
. Bu gerçek, bizi çalışmamızda sofist 
hareket ve sofizm olgusunu irdelemeye mecbur kılıyor. Aslında yalnız Sokrates 
değil, Platon ve Aristoteles de sofizm düşüncesini şiddetle eleştirmişlerdi.  
Sofist, basitçe bilge demektir. Herodot’ ta sofistler; Solon, Pythagoras ve 
Orfikler’dir. Aiskhilos, Prometheus’u bir sofist yani “tini güçlü” olarak görür. Platon, 
sofistin zengin delikanlıları avlamaya çalışan bir avcı -sofistler ücretle ders 
veriyorlardı-, bilgi ticareti yapan bir hırdavatçı olduğunu söyler. Aristoteles ise 
sofizm için “ sudan işler bilimi, sözde bilgelik” der
254
.  
Aslında sofistler, hem pedagojinin kurucusu –ki; bu onların tarihsel etkileri 
önceden kestirilemeyen en büyük hizmetlerinden biridir– hem de bilinçli manevi 
eğitim olarak paideia kavramının yaratıcısıdırlar. Onlar, bu kavrama ustalıkla yerine 
getirdikleri pratiklerinde insanın manevi dünyasının iki yönüne (hem “konuya 
ilişkin” organ hem de “ bilimsel ilke” olarak ) uygun sırf biçimsel ve ansiklopedik bir 
manevi eğitim sistemi yaratarak -bir yandan dilbilgisi, retorik ve diyalektik öte 
                                                 
252
 Capelle 1995, 78 
253
 Colaiaco 2001, 7 
254
 Friedell 1999, 229  
 
71

---