T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ arkeoloji (klasiK arkeoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
Çalışmamızın önceki bölümlerinde de değindiğimiz Kinikler okulunun kurucusu Anthistenes’e göre; salt bir tanrı vardır. Erdem, tanrıya biricik hizmettir. Yunan pantheonu yalnız bir uylaşımdır. Ona göre; “Uylaşım yoluyla birçok tanrı vardır ama doğal olarak salt bir.” Anthisthenes’te tapınaklar, dualar, adaklar, v.b. kınanır. Öte yandan o, Homeros’un mitlerini alegorik olarak yorumlamış, bunlardan ahlaksal uygulamalar ve dersler çıkarmaya çalışmıştır 298 . Aynı okulun bir başka üyesi olan Sinope’li Diogenes; “…Değerli şeylerin yok pahasına ve tersine beş para etmez şeylerin pahalı satıldığı söylüyordu. Nitekim; -Bir heykel üç bine satılırken bir arpa unu iki tunç paraya gidiyor!” 299 …dermiş. Yine; o, “…Bir gün bir heykelin karşısına geçmiş dilekte bulunuyordu. Neden böyle yaptığı sorulunca; -kendimi bir şey almamaya alıştırıyorum!” 300 …dedi. Başka bir ifadeye göre ise; “…Phryne, Delfoi’ a altın bir Afrodit adayınca Diogenes üstüne şöyle yazmış: “Yunanlı’ların azgınlığından armağan” 301 … 298 Copleston 1997a, 110-111 299 Laertios 2003, 268-269 300 Laertios a.g.e., 273 301 Laertios a.g.e., 277 81 b. Platon. Sanatı Gerçekten de Mahkum mu Etmişti? Sokrates’in en ünlü öğrencisi olan Platon (İ.Ö 429-347), Atina’da zengin bir ailenin çocuğu olarak doğmuştu. Genç yaşta siyasetle ilgilendiyse de, özellikle Sokrates’in infazından sonra politikayı bıraktı. İ.Ö 388’de 302 “Akademi” adı verilen felsefe okulunu Atina’da kurdu. Okul, adını Hekademos adında bir kahramandan almıştı. Nitekim “e” sesinden ötürü buraya önceleri “Hekademeia” deniyordu 303 . Platon’un; Pythagoras, Herakleitos ve Sokrates’in etkisinde kalarak 304 birçok konuda kuramlar geliştirdiğini biliyoruz. Ancak sistematik bir bilimsel çalışma şeklinde yazmadığından; düşüncelerini, kaleme aldığı diyaloglardan öğrenmek mümkün oluyor 305 . Platon’un estetik anlayışı ya da sanat felsefesi; sıkı sıkıya bilgi kuramıyla koşullandığı 306 için, onun bilgi kuramını bilmeden sanat hakkındaki düşüncelerini anlamak hemen hemen imkânsızdır. Platon’a göre eksiksiz bir ruhsal töz olan insan ruhu ölümsüzdür. Bedene geçici olarak -beden dört ögedendir (hava, su, ateş, toprak)- bağlanmıştır. Ruhun üç işlevi vardır ya da ruh üç parçalıdır. Ruhun aşağı bölümü; duyumla (aisthesis) ilgilidir. Ruhun orta katı; sanının (doxa) katıdır. Bu katta, ruh, yanılmaya eğilimlidir. Bununla birlikte erdeme olanak verir. Ruhun ölümsüz yanı; nous, bilimsel düşüncenin ya da doğru bilginin (episteme) ortamıdır. 302 Speake 1994, 502 303 Laertios 2003, 133 304 Timuçin 2000, 221 305 Speake 1994, 502 306 Timuçin 2000, 230 82 Orfeus’çu-Pythagoras’çı inanç temeli üzerine kurulmuş olan Platon’cu bilgi kuramı, bilgi edinmeyi gerçeklikler dünyasında doğrudan doğruya gerçeklikliklerin deneyine ulaşma olarak anlar. Gerçekliği görmekle gerçekliği anımsamak arasındaki ayırım, gerçek gerçeklikler 307 -idealar- dünyasında olmakla bu dünyada olmak arasındaki ayrımdır. Gerçek gerçekliklerin dünyasına ulaşma, ruh göçüyle sağlanır. Ruh göçü vardır ve süreklidir. Göçmen ruh ölünce ya da doğrusu bu dünyada ölüp gerçek gerçeklikler dünyasında doğunca hatta ruh göçü sürekli olduğuna göre bir daha doğunca yüksek düzeyde bilgi edinme olanağına kavuşmuş olur. Gerçek gerçeklikler dünyasında bir sıra düzeni içinde varolan gerçeklikler, orada onun görüşüne açılmıştır. En üstte iyi ideası, onun altında doğru ve güzel ideaları, daha altta evrenselden özele doğru sıralanmış öbür idealar vardır. En üst kat; bilginin temelini oluşturan iyiden, doğrudan ve güzelden kuruludur. Öbür dünyadan bilgilerle gelen ruh; bu dünyada bir bedene girecek, o gördüğü şeyleri unutacaktır. Bu unutma, tam bir unutma değildir. Unutulanı anımsamak olanağı vardır. Bu dünyada bilgiye yöneliş buna göre ancak anımsama (anamnesis) yoluyla olabilir. Gerçek gerçeklikler örneğine göre kurulmuş olan bir gölgeler dünyasında, gölgeler anımsama için çıkış noktası sağlayabilir. Platon’da, nesneleri idealar örneğine göre biçimleyen güç; demiourgosun gücüdür 308 . Kelime anlamı; yapıcı, usta, sanatkâr olan demiourgos 309 ; Platon’da evreni kurucu güçtür. Bu kurucu güç yeryüzünde egemen tanrıların gücünden ayrıdır. Bu dünyadaki tanrısal ruhtur. 307 Timuçin 2000, 225 308 Timuçin a.g.e., 225-229 309 Peters 2004, 63 83 Herşeyi düzenler ve yönetir 310 . Platon’a göre; tanrının ve ruhun cismi yoktur. Bu nedenle bozulmazlar ve etkilenmezler 311 . Bilgi kuramında Pythagorasçılık’tan izler taşıyan Platon, kendi hakiki dünyasının çok önemli biçimini tanımlarken; -Phaidon ve Timaios diyaloglarında- onu, oniki kenarlı muazzam bir küre olarak tarif eder 312 . Bu ifadesi de, onun Pythagorasçılık’tan ilham aldığını gösterir. Platon’un sanat felsefesinin onun bilgi kuramıyla bağlantılı olduğunu belirtmiştik. Platon’da; güzel, güzel ideasıdır. Asıl güzele, güzelin kendisi de diyebiliriz. Bu kendinde güzel, hiçbir basit nesneye indirgenemez, kendinden başka birşeye götürülemez. O, her mutlak olan şey gibi kendindedir ve kendinde kalacaktır 313 . Platon’un tüm diyaloglarında güzel kavramına rastlanır. Bu bizi şaşırtmaz. Çünkü Eski Yunan düşüncesi öteden beri iyi, güzel, doğru, faydalı, ölçülü gibi manevi değerleri birbirinden ayrılmaz değerler olarak kabul etmiştir. İyi, güzel olduğu kadar doğrudur. Faydalı olan güzeldir. Platon’un diyaloglarında sık rastlanılan başka bir kavram da sanattır. Gerçekten, hemen tüm diyaloglarında sanatla ilgili yorumları ve sanata dair izlenimleri yer alır. Platon’un sanat hakkındaki fikirlerine bu diyaloglar aracılığıyla tanık olmadan belirtmemiz gereken iki husus var: Platon diyaloglarının tarihlendirilmesi -ki, düşünce sisteminin gelişimini adım adım izlemek böylece 310 Timuçin 2000, 229 311 Laertios 2003, 155 312 Kingsley 2002, 103 313 Timuçin 2000, 230 84 Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|