T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ bati dilleri ve edebiyatlari

Avustralya dillerini, Hint Pano-Takana dilini yüzde yüz ergatif diller olarak 

nitelendirebilmekteyiz.  Sino-Tibet, Kuzey Halmaher, Hint Vakaş dillerinin tümce 

yapısı ergatiftir, yani eyleyici (actant) ergatif hal almaktadır, fakat diğer  kelimelerin 

biçimlendirilmesi ( örneğin eylemin uyumu) bulunmamaktadır. Klasik Tibet dilinden 

bir örnek inceleyelim

81

: 

[ Khong’gro] – (o) gidiyor 

[Khong-gis rtag bsad] – (o) aslanı öldürdü 

  

Yukarıda verilen örnekte Özne-Nesne-Eylem tümce sıralaması mevcuttur 

(SOV). Bu tür diller  hem ergatiflik,  hem nominatiflik yönüne doğru 

gelişebilmektedirler.  Buruşask, Çukot – Kamçat ve Eskimo dillerini ise ergatif dillere 

dahil etmek yanlış olur, çünkü eyleyicinin şekillendirilmesi ergatif olsa bile, eylem 

biçimlendirilmesi nominatif dillerdeki gibidir ( eylemin eyleyici ile hal uyumu vardır, 

eyleyicinin hali ne olursa olsun). Bununla birlikte bu dillerdeki ergatiflilik kullanımı 

devamsızdır. Örneğin Buruşask dildeki ergatiflik kullanımı sadece geçmiş zamanlarda 

mevcuttur

82

: 

[Ja uung guyecam ] – seni gördüm 

[Je uung guyecham] – seni göreceğim  

  

Ergatif dillerin genellemesini yaptığımızda bu gruptaki söz varlığı ve 

anlambilim kısmında şu özellikleri görmekteyiz: agentif ve faktitif fiil grupları, diğer 

                                                            

81

 Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale, 

www.erlang.com.ru/euskara 

82

 a.g.e. 

55 

 

---

kelimelerle yapısal fiiller grubu yapısal olmayan fiil grubu ile  karşılaştırılmaktadır. 

Bu karşılaştırmayı geçişli ve geçişsiz fiil gruplar ayrımıyla denkleştirebiliriz. 

Sözdizimsel düzeyde, eyleyici (aktant) ve nitelendiren eylem (predikatif) arasında 

ergatif ve absolutif hal yapılarının önemini gözlemleyebilmekteyiz. Biçimbilimsel 

düzeyde, ad sınıfında ergatif ve absolutif hallerini muhalif konumda görmekteyiz. 

Edilgenin olmaması ergatif dillerin diğer özelliklerinden biridir ( bu dil 

grubunun anlamsal düzeydeki farklılıklardan kaynaklanmaktadır). Doğal olarak 

edilgenin olmayışı dil grup ayrımında ana kriter olarak değerlendirilemez, çünkü 

nominatif sınıfındaki bazı dillerde de bu durum mevcut değildir, örneğin Dravidi 

dilleri. Edilgenin yerine sabit (statik) adlandırdığımız cümle yapısı 

kullanılabilmektedir. Baskçadan bir örnek inceleyelim

83

: 

[Etxeak saltzen dira]- evler satılıyor 

[ Jabeek etxeak saltzen dituzte]- sahipler evleri satıyor 

Baskçada ihtiyaç duyulduğunda, gerçek özne –den hal veya araç hali 

yardımıyla nitelendirebilinir, fakat ergatif diller için bu tipik bir yöntem değildir. 

Ergatif dillerin standart sözdizimi şöyledir: aktant-faktif-predikatif, yani özne-nesne-

eylem dizimi. Buradaki nesne-eylem kavramları bir değerlendirilmelidir, çünkü bu 

sınıftaki dillerde ikisi de bize biriyle veya bir şeyle neler olduğunu’ anlatmaktadır. 

Özne ikincil görevle yükümlüdür. Mutlak veya sabit ergatifliğe sahip olan dillerde 

daha serbest sözdizimi beklenmektedir, çünkü bu dillerin tümcelerinde temel öğe 

göreviyle ergatif veya absolutif haldeki özneye aittir. 

                                                            

83

 Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale, 

www.erlang.com.ru/euskara 

56 

 

---

            Dildeki ergatiflik tamamen bağımsız gelişmiştir. Bu dalın başlangıcı nötr olan 

yalınlayan veya gövde yalınlayan dillerdir. Eklemelik geliştikten sonra bu dal ikiye 

ayrılmıştır: ergatif ve nominatif gruplar. Ergatif dillerin çoğu eklemeli dillerin 

arasında yer almaktadır, fakat büküm eklemeli ve bükümlü diller arasında da  ergatif 

dillerin örneklerine rastlayabilmekteyiz. Aşağıdaki  şemada bu gelişim sırasıyla 

verilmiştir. 

Tablo 13 

Dildeki Ergatiflik Gelişim Şeması                                    

 

 

4.3 Pronominatif Dil Grubu 

  

Daha önce ergatif sayılan dillerin yapısını ve içeriğini incelediğimizde 

bazılarının nominatifliğe doğru eğilimli olduğunu görmüştük. Bir dili ergatif olarak 

57 

 

---

değerlendirmemiz için ergatifliliğin hem sözdizimsel hem de biçimbilimsel 

seviyelerinde görebilmeliyiz. Avar dilinden bir örneğe bakalım

84

: 

[ istakan bekana]- bardak kırıldı 

[ vatsas istakan bekana ]- kardeş bardağı kırdı 

Burada fiil b-ekana faktitif isim (özne) istakan ile uyumludur. Eylemini 

gerçekleştiren isim vats (kardeş) ise ergatif hal almaktadır.  

Fakat Buruşask dilini, Klimov, bir çalışmasında ergatif olarak 

değerlenmektedir, halbuki bu dilde fiil ve kısmen olsa da ad morfolojisi  nominatiftir. 

Örneğin, özne geçişli fiille birlikte kullanıldığında sadece üç geçmiş zamanda ergatif 

hal almaktadır, ad çekiminde ise ergatif ve absolutif hal uyumu değil, öznenin ve 

nesnenin biçimbirimlerinin uyumu vardır. Aşağıdaki örnekte bu durumu yakından 

inceleyelim

85

: 

Ja ung guyecam – seni gördüm 

Burada önek gu zamir ung (sen-seni) ile uyumlu, son ek am

 

ise ja (ergatif halde) ile 

uyumludur. Şimdi geçişimsiz  fiil kullanımıyla karşılaştıralım: 

Je walam- düştüm 

Je yulam- yandım 

                                                            

84

 Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ ,Klimov, G, 

‘Tipologiya kavkazskih yazıkov’, Мoskova, 1980. 

85

 a.g.e. 

58 

 

---