T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ bati dilleri ve edebiyatlari



Yüklə 0,73 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə19/19
tarix19.07.2018
ölçüsü0,73 Mb.
#56635
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   19

gelişim farklı bir hareket değildir, Gramerleşmenin ise tek düzlemde gelişmediğini ve 

bu iki hareketin bir birinin devamı olduğunu varsayarsak, o zaman dillerin gelişiminin 

bir çember şekli oluşturduğunu görebiliriz. Yukarda belirtilen çemberi bir şema 

yardımıyla gösterelim: 



 

Tablo 18 

Dil Gelişim Çemberi 

 

*Verilmiş olan şema yeterli araştırma materyale sahip olmayan bir varsayıma 



dayalıdır. 

 

 



 

76 


 


Sonuç 

Dilin yapısal sınıflandırılmasında Biçimbilimsel ve İçerikli sınıflandırma 

yöntemlerinin birlikte uygulanması gerekmektedir. Her iki metot da dilin farklı 

yönlerini incelediğinden, (Biçimbilimsel sınıflandırma dilin yapısını,  İçerikli 

sınıflandırma ise dilin içeriğini)  tam ve doğru bir dil tasviri için her ikisi de 

gerekmektedir. Yukarıda yalınlayan ve nötr dillerin bağlantısını gösterdik. Bükümlü 

dil sistemi sadece ergatif ve nominatif dillerde yer almaktadır ve bu iki metodun da 

bağlantısı kuşkusuzdur.  

Biçimbilimsel sınıflandırmanın temel kavramları biçimbirim ve sözcüktür. 

Morfolojik sınıflandırma bir dilde bulunan ek özelliklerini, ek sayısını, ek 

pozisyonlarını, sözcükteki eklerin bağlantısını, eklerin gramer yükümlülüğünü hedef 

almaktadır. Yalınlayan durum başlangıç, bükümlü dil durumu ise gelişimin sonu 

olarak değerlendirilmektedir. Biçimbilimsel yöntem bir dili sınıflandırırken o dilin 

sadece ‘teknik’ özelliklerini incelemektedir. Anlam ve içerik gibi önemli dil nitelikleri 

morfolojik dil sınıflandırmasının dışında kalmaktadır. Biçimbilimsel yaklaşım sarih 

bir dilin sınıflandırılmasını yapmamaktadır ve aynı anda dillerin birkaç sınıfının 

morfolojik özelliklerini sahip olabilme olasılığını hesaba katmamaktadır. 

Biçimbilimsel yöntem dünya dillerinin genel yapısal niteliklerini ve gelişimlerini 

değerlendirmektedir, böylece bir dil hakkında somut ve yeterli bilgileri 

vermemektedir.   

İçerikli sınıflandırma Biçimbilimsel sınıflandırmanın dikkate almadığı dil 

özelliklerini, yani cümlenin içeriğini ve öğeler arasındaki bağlantıları incelemektedir. 

İçerikli gruplandırma dil sınıflandırması alanında bir bütünlük ve sistematiklik 

77 


 


sağlamamaktadır, çünkü anlam ve içerikliliğe odaklandığında kendi sınıflandırma 

çerçevesi içerisinde bir çatı altında çok farklı yapısal özelliklere sahip olan dilleri 

barındırmaktadır.  Örneğin nominatif diller grubuna hem morfolojisi çok zayıf olan 

Çinceyi hem karmaşık biçimbirimler sistemine sahip olan Türk dillerini 

yerleştirmektedir. Bununla birlikte İçerikli sınıflandırma dillerin diyakronik 

yerleşimlerini de imkânsız kılmaktadır.  

Dünya dilleri arasında eklemeli duruma sahip olan diller en yaygın 

kullanılanlardır ve tüm dil sınıfları bir birleriyle bağlantı içerisindedir. Diller bir sınıfı 

temsil ederken, kısmen olsa bile diğer dil sınıflarının özelliklerini de 

sergilemektedirler. Yalınlayan diller arasında bile bükümlülüğün izlerini 

gözlemlemekteyiz, örneğin Kva dillerinde, Eklemelik ve Bükümlülük bazen tamamen 

örtüşmektedir.  

İçerikli sınıflandırma yöntemi üstünlük (dominant) ve ima (implikasyon) 

prensiplerine dayalıdır.  Çağdaş biçimbilimsel sınıflandırma ise dillerin yapılarını 

diyakronik gelişimlerini izlemektedir. Dillerin farklı yönlerini incelediklerinden dolayı 

dil gruplarını her iki taraftan değerlendirmek daha doğrudur. Safhasal yaklaşım hem 

İçerikli hem Biçimbilimsel sınıflandırma yöntemlerini birlikte kullanmaya fırsat 

vermektedir. Safhasal sınıflandırma bir dilin azami düzeylerini kavramaktadır: 

Biçimbilimsel sesbilimini, biçimbilgisini, sözcük yapımını ve sözdizimini.  Safhasal 

yöntemde, eyleyici ve eylem arasındaki bağlantı yapısal ve anlamsal dominant 

görevini görmektedir. Safhasal sınıflandırma her dili ayrı bir sistem olarak 

incelemektedir. Yukarıda belirlenmiş olan on safhasal durumu gözden geçirelim: Nötr 

yalınlayan diller, Nötr gövde yalınlayan diller, Ergatif eklemeli diller, Pronominatif 

78 


 


eklemeli diller, Nominatif eklemeli diller, Ergatif bükümlü eklemeli diller, 

Pronominatif bükümlü eklemeli diller, Nominatif bükümlü eklemeli diller, Ergatif 

bükümlü diller ve Nominatif bükümlü diller. Safhasal sınıflandırma bu grupların 

çokluğu nedeniyle dillerin sergilediği özelliklerine göre bize doğru bir yerleşim 

olasılığını tanımaktadır. 

            Safhasal  yaklaşım çok yenidir ve henüz kendisini ispatlamamıştır ve bilim 

alanındaki her yeni bakış açısı gibi çok eleştiri almaktadır. Fakat bize göre bu yöntem 

Biçimbilimsel ve İçerikli yaklaşımların da birleşmesiyle bir dil grup 

sınıflandırılmasında daha nitelikli ve daha doğru bir yöntemdir.    

               

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

79 


 


ÖZET 

Tipoloji dilbiliminin bir dalı olarak geçen yüz yılın başından beri 

incelenmektedir. Dil sınıflandırılması alanı büyük bir materyal birikimine sahip 

olmasına rağmen bu konuyla yakından ilgilenen dilbilimci sayısı oldukça azdır. Bu 

çalışma, dil sınıflandırılması alanındaki eksikliği gidermeyi hedeflemekte; dil 

tipolojisinin tarihini, içeriğini, hedeflerini,  sınıflandırma yöntemlerini ve ana dil 

sınıflarını tanıtmaktadır.  

Çalışmada bugüne dek dilbilimciler tarafından kabul edilmiş iki ana yapısal 

sınıflandırma olan Biçimbilimsel ve İçerikli dil sınıflandırılma yönteminden söz 

edilmektedir. Buna ilave olarak, farklı ve yeni bir yaklaşım yöntemi olan Safhasal 

sınıflandırma yönteminden de söz edilmektedir. Aynı zamanda bu çalışma her 

sınıflandırma yöntemini tanıtırken söz konusu yöntemlerin birbiriyle bağlantısını da 

ispatlamaktadır. Diğer bir ifadeyle, bir dillin sınıflandırılmasında kullanılan tüm 

yöntemlerin gerekçesini savunmaktadır.   

Yedi bölümden oluşan bu çalışma, sadece sınıflandırma yöntemlerini 

tanıtmakla yetinmemekte, aynı zamanda her yaklaşımın eksik taraflarını da ortaya 

koymaktadır. Eksikleri giderme ihtiyacından doğan Safhasal dil sınıflandırmasını daha 

doğru ve kapsamlı olarak göstermektedir. Safhasal yöntem, bir dili gelişim esnasında 

kabul etmekte ve hem biçimbilimsel hem de içerik özelliklerini değerlendirmektedir.  

Ancak, çağdaş dil tipolojisi gelişimini henüz tamamlamamıştır. Yapısal dil 

sınıflandırılmasında kullanılan tüm metotlar gelişmeye açıktır ve mutlak kabul 

edilemez.  

 

   


80 

 



ABSTRACT 

Linguistics typology has been studied since the beginning of last century. Even 

though there are many articles available in literature, only few linguists work on the 

language classification area.  The main objective of this research is to eliminate the 

shortages in the language classification area. This study presents the history, content 

and purpose of the linguistics typology, the classification methods, and the major 

language classes.  

Two major widely accepted language classification methods, Morphological 

and Contensive,  and a new method called Stadial classificaiton method are presented 

in this research. While introducing the classification methods, this study also proves 

the connection and the relationship between these methods. In other words, this 

research defends the rationale behind all these classification methods.   

This study which consists of fıve sections not only introduces the classificaiton 

methods, but also brings up the shortcomings of these methods. The Stadial 

classificaiton method which was discovered to eliminate the shortcomings of the 

previous methods, is more accurate and comprehensive. This method accepts the 

language at the stage of development and evaluates its both morphological and 

contensive features.  

However, the evolution of the modern linguistics typology has not been 

completed yet. All the language classification methods that are currently being used 

need improvement and can not be accepted as the ultimate methods.   

 

81 



 


KAYNAKÇA

 

 

 

‘Language typology and language universals’ De Gruyter, volume 1 

Danilenko, V, ‘Gumbolt konseptinde Dillerin Genel Sınıflandırılması’  (Общая 

типология  языков  в  концепции  В.Гумбольта), makale Dergi, ‘ Dilbilimcilik 



Yenilikleri’ (Новое в лингвистике), 3.Baskı, ‘Tipoloji (Типология), Москва, 1963 

Encyclopedia Britannica , "Schlegel, August Wilhelm von", (11th ed.), 1911 

Fortunatov, F ‘Seçilmiş eserler’ 

(

Избранные труды), Moscow,1957 , 2. Cilt 



Fortunatov, F ‘Seçilmiş eserler’ (Избранные труды), Moscow,1957 , 1. Cilt 

Fox, A, ‘ Dilbilimsel Yapılandırma. Teori ve Yöntem’e Giriş  ’ (Linguistic 

Reconstruction.An  İntroduction to Theory and Method)  , Oxford University 

Press,1995 

http://en.wikipedia.org/wiki/Agglutinative_language 

http://en.wikipedia.org/wiki/Ergative-absolutive_language 

http://en.wikipedia.org/wiki/Isolating_language 

http://en.wikipedia.org/wiki/Noun_class (russian) 

http://en.wikipedia.org/wiki/Polypersonal_agreement 

http://en.wikipedia.org/wiki/Valency_(linguistics) 

82 

 



http://ru.wikipedia.org/wiki 

http://sozluk.sourtimes.org/?t=ergative 

http://www.allcountries.org/maps/world_language_maps.html 

http://www.nartsozluk.com/sozluk.php?process=word&q=ergative 

http://yoruba.ru/language.htm 

İvanov, V, ‘Üçüncü Yüz Yılın Dilbilimciliği: Geleceğe Sorular’  (Лингвистика 

третьего тысячелетия: вопросы к будущему), Moscow, 2004  

Kaseviç, V, ‘Genel Dilbilimciliğin Elementleri’ ( "Элементы общей лингвистики), 

Наука, 1977 

Klimov, G, ‘Ergatifliğin Genel Teorisi’  (Очерк  общей  теории  эргативности), 

URSS, 2009, 2. Baskı 

Klimov, G, ‘İçerikli Sınıflandırmanın Prensipleri’  (Принципы  контенсивной 

типологии), Мoskova, 1983 

Klimov, G, ‘Kafkas Dillerin Tipolojisi’ (Типология кавказских языков), Мoskova, 

1980 

Kondraşov, N, ‘Dilbilimsel Öğretinin Tarihi’ (История лингвистических учений), 



URSS, 1979 

Meçkovskaya, N, ‘ Strukturnaya i sotsialnaya tipologiya yazıkov’, Flinta-Nauka, 

2003 

83 


 


Melnikov, G, ‘ Sistemli Diller Sınıflandırılması: Biçimbilimsel ve Safhasal Dil 

Sınıflandırmaların Sentezi’ 

(Системная 

типология 

языков: 


синтез 

морфологической классификации языков со стадиальной), РУДН, 2000 

Mestçaninov,  İ,  ‘Dildeki Yeni Bilim: Safhasal Sınıflandırma’    (Новое  учение  о 

языке: Стадиальная типология), Ленинград, 1936 

Meşaninov, İ, ‘Obşee yazıkoznaniye: K probleme stadialnısti v razvitii slova i 

predlojeniya’, Leningrad, 1940.

  

 



Panfilov, K, ‘ Osnovı kontensivnoy tipologii’ , makale 

Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt 



postroyeniya’ , makale 

Parfenov, K, ‘ Klassifikatsiya: obşaya kartina yazıkovogo razvitiya’, makale 

Reformatskiy, A, ‘Dilbilimciliğe Giriş’ (Введение в языковедение), Просвещение, 

1967, 1.baskı 

Reformatskiy, A, ‘Vvedeniye v yazıkoznaniye’, Aspekt-Press, 1997  

Rojdestvenskiy, Y, ‘Kelime Tipolojisi’ (Типология  слова), URSS, 2007, 2.Baskı 

Schlegel, F,  ‘Über die Sprach und Weisheit der İndier’, 1808 

slovari.yandex.ru/dict/krugosvet/article/8/86/1006974.htm&stpar1=5.92. 

Susov,  İ,  ‘Dilbilimciliğin Tarihi’  (

История  языкознания), 

Tver Devlet 

Universitesi, 1999  

84 

 



85 

 

Şırokova, A, ‘Yapıları Farklı Olan Dillerin Karşılaştırmalı Tipolojisi’ 



(Сопоставительная тиология разноструктурных языков), КДУ, 2006  

Şulejkova, S, ‘Dilbilimsel Öğretinin Tarihi’  (История  лингвистических  учений), 

Флинта, 2008 

Şulejkova, S, ‘İstoriya lingvistiçeskih uçeniy’, Flinta, 2008 



terminov’, Moskova, 2008  

Tihonova, A; Haşimova, R; 'Entsikloprdiçeskiy slovar-spravoçnik lingvistiçeskih 

Winfred, P.Lehmann ‘ Tarihsel Dilbilim’ (Historical Linguistics), Routledge, 1992 

www.allcountries.org/maps/world_language_maps.html 

www.britannica.com/EBchecked/topic/612299/Uber-die-Sprache-und-Weisheit-

der-Indier 

www.en.wikipedia.org/wiki/Agglutinative_language 

www.erlang.com.ru/euskara 

www.islu.ru/danilenko/articles 

 www.languages-study.com/georgian.html 

www.ru.wikipedia.org 



www.slovari.yandex.ru/dict/krugosvet/article/8/86/1006974.htm&stpar1=5.92.1 

Document Outline

  • tez
    • Bu çalışmalarıyla Schlegel kardeşler Biçimbilimsel dil sınıflandırmasını neredeyse tamamlamış oldular. Fakat tipolojik sınıflandırmanın atası olarak Wilhelm (Friedrich Wilhelm Christian Karl Ferdinand) von Humboldt (1767-1835) kabul edilmektedir. Schlegel kardeşlerin yaptığı çalışmaları gerçek anlamda henüz bilimsel değillerdi. Bu konuyu farklı, bilimsel seviyeye taşıyan Wilhelm von Humboldt’tu. Kendi sınıflandırmasında, dil bilimci Çin dilini gelişim açısından yalınlayan diller arasında azami noktasına varmış olarak görüyordu, Sanskritçeyi ise bükümlü diller arasında en gelişmiş olarak kabul ediyordu. Eklemeli ve geçişimli dilleri Humbolt bu iki sınıf arasına yerleştiriyordu. Çinceyi yalınlayan dillerin arasında en üst noktası olarak, Sanskritçeyi bükümlü dillerin arasında en üst noktası olarak kabul ederek Alman dil bilimcisi dil sınıflandırılmasını her sınıf içinde tedricen büyüyen bir gelişim olarak kabul ediyordu.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        
    • Humbolt’un Biçimbilimsel Dil Sınıflandırılması
    • Yukarıda verilen, Humbolt’un yaptığı sınıflandırma hala çağdaş dil bilimcilikte Biçimbilimsel sınıflandırmada örnek olarak kabul edilmektedir. 
    • Morfolojik sınıflandırmadan söz ederken Alman dil bilimci doğalcılık akımının önderlerinden August Schleicher’rin (1821 — 1868) de bu konuya yaptığı katkılardan bahsetmeliyiz.  Dilbilimine:  
    •  „ dillerin yapısını inceleyen ve dillerin farklı Biçimbilimsel yapılarını karsılaştırarak bu yapıları sinkronik ve diakronik gelişimlerini inceleyen bir bilim“ 
    • tanımlamasını veren ilk Schleicher’di. Böylece dilbilimciliğin ana hedefini  ortaya koyarak bu bilim dalının akışını ve yönünü de yıllarca belirlemiş oldu. Franz Bopp’un yetenekli öğrencisi, hocasının başlatığı, Hint-Avrupa dillerin akrabalık teorisini başarıyla devam ettirmiştir ve 1961‘de bilimsel hayatının ana eserini     „Compendium der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen“ (Hint-Avrupa Dillerin  Karşılaştırmalı Grameri) yazmıştır. Bu eser on beş yılda dört defa basılmıştır, bu o zamanlar için büyük bir başarıdır.
    •   Schleicher’in neredeyse tüm çalışmaları dillerin gelişim kanunlarıyla ilgiliydi, kanunları bulmaya çalışırken bilim adamı dili yaşayan bir organizma olarak kabul ediyordu:
    • “Bir dilin hayatı bir bitki veya canlı hayatından farklı değildir. Onlar gibi, dil büyüme döneminden geçmektedir. Basitlikten komplike yapıya doğru gelişmektedir. Tıpkı yaşayan varlık gibi diller yaşlanır ve ulaştıkları gelisiminin özelliklerini kaybederler “    
    • Bu tek taraflı aşırı doğalcı yaklaşım zamanında çok eleştiri almiştır. Doğacılığa Darvin‘den önce ulaştığını hep vurgulamıştır.  Bilimsel olarak filoloji ile dilbilimciliği  de ilk ayıran Schleicher’di. Alman dil bilimciye göre dilbilimcilik bir dilin özünü tarihsel şartların dışında araştırmaktı, filoloji ise aksine bir dili tarihin etkisi altında yazılan edebi eserleri ve bu eserlerin dilini araştıran bir bilimdi. Yaptığı dil sınıflandırmasında Schleigel kardeşlerin sınıflandırmasına dönüyor ve geçişimli dillere kendi sınıflandırmasında yer vermiyordu. 
    • Tablo 3.
    • Schleicher’in Biçimbilimsel Dil Sınıflandırılması 
    • Biçimbilimsel araştırmaların diğer onemli ismi Heymann Steinthal dır (1823-1899). Dilbilimcilikte psikolojik bakış açısına sahip olan Alman bilim adamı dil sınıflandırmasıyla ilgili çok sayıda çalışmalar yapmıştır: ‘Klassifikation der Sprachen, dargestellt als die Entwickelung der Sprachidee’ ( 1850), ‘ Die Sprachwissenschaft W. von Humboldts und die Hegel'sche Philosophie’ (Berlin, 1848). Bunlarda Humbolt’un bahsettiği dil, beyin ve gerçek arasındaki komplike bağlantıları daha çok öznelsel ve bireysel olarak görerek hocasının yaptığı sınıflandırmayı savunmuş ve popülerlik kazandırmıştır.
    • Filip Fedoroviç Fortunatov (1848–1914) ilerleyen senelerde bu soruyla yakından ilgilenen başka bir isimdir. Moskova dil bilimciler akımının kurucusu olarak kabul edilen Fortunatov çok sayıda Biçimbilimsel ve ses bilimsel çalışmalar yapmıştır. Ses bilimsel çalışmaların arasında ‘Slav dillerinde birinci ünsüz yumuşaması’, ‘Slav dillerde ikinci ünsüz yumuşaması’, ‘ Baltık ve Slav dillerindeki vurgu kayması ‘ v.s. Fortunatov Biçimbilimsel alanda şekilciliğin önderi olarak tarihe geçmiştir. Kelime yapısını incelerken dildeki gramer şekil teorisini ortaya koymuştur. Buna göre kelimenin gramer şekli kelimenin biçim birimlerinden oluşur; kelime gövde ve eke bölünür. Bundan hareket ederek ortaya şöyle bir sınıflandırma çıkartmıştır:
    • *koyu ile gramer şeklini oluşturan kısım
    • 1. Bu gruptaki dilbilimsel kelime şekli şöyledir; kelime gövdesi hiç büküme sahip değildir, gövdede büküm bulunsa bile, o büküm gramer kelime şeklini oluşturmaz. Bu gruptaki kelimelerde asıl büküm sahibi ve gramer şekil yapımcısı ektir.  Böylece eklemeli dil sınıfı ortaya çıkmaktadır. Örnek olarak Türk dillerini göstermektedir.
    • 2. Bu gruptaki kelime gövdeleri kendileri gramer şekil yapımı için gereken büküme sahiplerdir. Ek de mevcuttur ve gövde ile ek arasındaki bağlantı bir üst gruptaki gibidir, fakat yine de bu grup farklı bir sınıf oluşturmaktadır, çünkü burada gramer kelime şeklini belirleyen gövdedir. Bu sınıf büküm-eklemelidir, örnek olarak Semitik diller gösterilmektedir.
    • 3. Bu gruptaki kelimelerde hem gövde, hem ek büküme sahiplerdir ve gramer kelime şekil yapımında yer almaktadırlar. Bu sınıfa bükümlü denmektedir ve örnek olarak Hint-Avrupa dilleri gösterilmektedir.
    • 4. Bu gruptaki kelimelerin kendisi gramer belirleyici niteliğe sahip değillerdir. Bu sınıfa biçim bilim açısından köklü adı verilmektedir ve örnek olarak Çin ve Siyam dilleri verilmektedir.  
    • Fortunatov’un yaptığı sınıflandırmada geçişimli dillerden bahsedilmiyor, böylece gereken bütünlülük sağlanmıyor, fakat Rus dil bilimcinin Hint-Avrupa ve Semitik dillerdeki farklı yapı şeklini fark etmesi bilimsel açıdan çok önemliydi.
    •   Çağdaş dilbilimcilikte Biçimbilimsel sınıflandırmada bazen gövde-yalınlayan ve eklemeli-bükümlü sınıflarını da görebiliyoruz. Bu türleri de sınıflandırmaya kattığımız taktirde ortaya şöyle bir morfolojik sınıflandırma çıkıyor:   
    • Tablo 5.
    • Çağdaş Biçimbilimsel Dil Sınıflandırılması 
    • *Daha çok alt sınıf olarak değerlendirilmektedir
  • Binder2.pdf
    • Tez kapak
      • DİLLERİN TİPOLOJİK SINIFLANDIRILMASI
      • DİLLERİN TİPOLOJİK SINIFLANDIRILMASI
      • DİLLERİN TİPOLOJİK SINIFLANDIRILMASI

Yüklə 0,73 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   19




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə