T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ bati dilleri ve edebiyatlari

Motu: 

 Lauegu      sinana     gwarume      ta      ia      hoia      Koki   dekenai 

      1               2                3                4       5        6                7            8 

 

Türkçe: 

    Ben      anne          balık        bir      o         aldı     Koki         de 

     

1          2                 3                4        5           6         7            8  

Cümle tercüme edildiği zaman: 

                                                        ‘Annem Koki’de bir balık aldı’ 

ortaya çıkmaktadır. 

Yalınlayan ve gövde yalınlayan gruplar cümledeki sözdizimsel açıdan nötr 

olup ergatifliğe , daha sonra nominatifliğe eğilimlerini göstermektedirler. Böylece tüm 

dil sınıflandırma yöntemlerin bir biriyle kesiştiğini ve yakın temasta olduklarını 

gözlemlemekteyiz. Bunun yanı sıra, genel yapısal  dil sınıflandırmasında dillerin bir 

yönteme tabi tutulmasının da doğru olmadığını gözlemlemekteyiz. 

3.2. Eklemeli diller 

Bu dillerde isim ve fiil çekimleri ile yeni kelimelerin oluşumunda kök 

değişmez. Kökün önüne veya sonuna birtakım ekler getirilerek kelime yapımı veya 

26 

 

---

çekimi gerçekleştirilir. Her biçimbirimin veya ekin sadece bir gramer görevi vardır. 

Eklemeli diller çoğu zaman bükümlü dillerle karşılaştırılır. Bükümlü dillerde bir ek 

aynı anda bir kaç gramer yükümlülüğü taşımaktadır ( örneğin çekim, cins, sayı 

kavramları), bitişken dillerdeki ekler ise, yukarıda bahsettiğimiz gibi, sadece bir 

gramer veya yapısal anlam taşımaktadır. Bunun yanı  sıra, eklemeli dillerde 

ayıramadığımız gramer veya yapısal sözel biçimlendirmeye rastlamamaktayız. 

Böylece biçimbirimler hem bağımlı hem bağımsız olabilmektedir, eklerin arasındaki 

sınır açıktır ve tespit edilebilir.  

Bükümlülük ve eklemelilik arasındaki farklılığı daha iyi görebilmemiz için 

aşağıdaki örneklere bakalım: 

Türkçe:                       

(Erkek) Çocuk – lar –a 

                                                                                1      2   

*1 – çoğulluk eki 

*2 – e hali 

Rusça: 

Мальчик – ам 

                                                                               1 

*1 – hem çoğulluk eki hem e hal 

27 

 

---

 *Ural-Altay dillerinin özelliği, sondan eklemeli oluşudur.  

Eklemeli Türkçede çoğul ve hal durumları için  iki farklı ek kullanılmaktadır, 

bükümlü Rusçada ise bu kavramları bir ek yardımıyla aktarabilmekteyiz.  Şimdi farklı 

eklemeli dillerden örneklere bakalım: 

Kırgızca:

32

      

Досторума  

Arkadaşlarıma 

-дос-kök 

-тор- çoğul eki 

- ум-iyelik eki 

- а – e hal eki   

 

Macarca: 

33

           

 

Kertjeimiben  

bahçelerimde 

                                                            

32

 http://en.wikipedia.org/wiki/Agglutinative_language 

33

 a.g.e. 

 

28 

 

---

- kert- kök 

-jeim- iyelik eki 

-i-çoğul eki 

-ben- yer hali 

İbranice: 

34

                                  

                                                           במחשבותיו  

düsüncelerinde 

- מחשבה- kök 

-ות- çoğul eki 

-יו- iyelik eki 

-ב- de ek 

*İbranice hem önden hem sondan ek alabilen bitişken dillerden biridir. 

Fince: 

35

                                   

Talossanikin  

                                                            

34

 http://en.wikipedia.org/wiki/Agglutinative_language 

35

 a.g.e. 

 

29 

 

---

evimde de 

-talo- kök 

-ssa- içinde bulunma eki 

-ni- iyelik eki 

-kin- tekrarlama eki 

Eklemeli dillerde her bir gramer anlam veya yapısal özellik için ayrı bir ek 

kullanıldığından kelimeler çok uzun olabilmektedir, bunun örneği aşağıda verilmiştir: 

  

(on iki ek) 

Bu tür kelimeleri bükümlü dillere tek sözcük olarak tercüme etmemiz imkansızdır, 

sadece cümle kurarak bu kelimedeki anlamı aktarabilmekteyiz. 

 

 

 

Verilen örnek eklemeli dillerin yapısal gücünü ve mükemmelliğini 

göstermektedir.  Dildeki bu yapısal sabitlik geçişimlilikten (polysynthetism ) 

kaynaklanıyor. Bu yükseklikte polysynthetism sadece eklemeli dillerde 

görünmektedir, çünkü bitişken dillerdeki biçimbirimleri bükümlü veya gövde 

yalınlayan dillerdeki biçimbirimlerine nazaran daha sabitlerdir. 

  

Eklemeli diller başka çok önemli bir özelliğe sahiplerdir. Bu özellik ise 

istisnasızlıktır. Bu tür dillerde yapısal veya gramer saplantı nadir görülmektedir. Japon 

dilinde sadece iki istisnalı fiil formu vardır, Türkçe de ise bir. İstisnasızlık kuralını, 

30 

 

---

bitişik diller arasında, sadece Gürgüce bozmaktadır. Bu dil çok sayıda istisnaya sahip 

olan bir dildir. 

  

Ural-Altay dil grubu, Japonca, Korece, Keçua, Aymara, Filipince, Bantu 

dilleri, Maya, Pano Takano dilleri eklemeli diller arasında yer almaktadırlar.

36

 

İçeriklilik yönünden eklemeli diller aktif, ergatif ve nominatif dil grupları 

arasında görülmektedir. Nötr dil sınıfında bitişken dillerin örnekleri yoktur, çünkü ek, 

biçimlendirmenin yanı sıra, yukarıda betirtilen üç durumdan birini de ifade etmektedir. 

Aktif sınıfından eklemeli dillerden örnek olarak Hint dillerinden: Siu, Galf, Tupi-

Guarani dillerini gösterebiliriz. Basks ve Sümer dilleri ergatif sınıfından eklemeli 

dillerin örnekleridir. Nominatif eklemeli diller arasında Altay, Japon, Kore, Keçua 

dilleri yer almaktadır.

37

 

              Özne  nesnesel  ilişkilerinde eklemeli dillerin farklı grupların arasında 

dağılması eklemeliliğin tecanüssüzlüğünü ve derecede farklılığını göstermektedir. 

Bunun yanı  sıra bir dilin gelişmesi esnasında olan değişikliklerini ve safhasal 

farklılıklarını izlemek için bir olasılık vermektedir. Örneğin Japon adlarında gövde 

yalınlamanın bulunması,  daha önce Japoncanın yalınlayan safhadan geçmiş 

olduğunun bir kanıtıdır. Böylece dillerin tarih boyunca yalınlayan durumdan 

bükümlülüğe doğru geliştiği varsayımının da bir kanıtıdır.

38

 

 

                                                            

36

 Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale, 

www.erlang.com.ru/euskara 

37

 a.g.m. 

38

 a.g.m. 

31 

 

---