T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
282
Tatar okulları, Göçebe halkların (Kırgız, Kazak v.s.) okulları, dinî okulların yanındaki 
Rus sınıfları, mektep ve medreseler sayılabilir. 
Aşağıdaki tablo 1911’de Kazan Eğitim bölgesindeki halkların eğitimini ortaya 
koymaktadır.
1019
 
Tablo 12: Kazan Eğitim Bölgesi İstatistiği 
Milliyet 1897 sayımı, nüfus 
oranı, % 
Öğrenci sayısı, % 
Her 100 kişiye öğrenci sayısı 
Rus 64,50 
72,44 
4,30 
Udmurd 3,02 
2,98 
3,75 
Mordva 4,39 
3,04 
2,63 
Tatar 9,68 
1,37 
0,54 
Çuvaş 5,97 
5,52 
3,52 
Kazak 2,01 
0,11 
0,21 
A. J. Efirov, Nerusskiye Şkolı, Povoljya, Priuralya i Sibiri, Moskva 1948, s. 15
 
Tablo’da görüldüğü üzere Kazan bölgesinde Rus çocuklarında okuma oranı (% 
4,30) oldukça düşüktür. Gayrı Rus çocuklarında ise bu oran (% 3,75) daha düşük 
gözükmektedir. Özellikle Kazak ve Kırgız nüfusta bu oran Tatarlara göre daha 
düşüktür. Kazan eğitim bölgesinde,
1020
  gayrı Ruslar arasında okul çağında olan çocuk 
sayısı yarım milyondan fazladır. Bölgenin okullarında ise ancak 93.720 çocuk eğitim 
almakta (dinî okullar dâhil değil) yaklaşık 400.000 çocuk eğitim alamamaktadır. 
Kazan Bölgesindeki misyoner okulları  İlminskiy’nin programını takip etmekte 
ve “Bratskiye”
1021
 diye isimlendirilmektedir. Kazan misyonerlik kuruluşu Kutsal Guriy 
Kardeşlik Cemiyeti idaresinde bulundukları için okullara bu isim verilmiştir. Kazan Guriy 
Kardeşlik Cemiyeti 1867 yılında kurulmuş ve hemen gayrı Ruslar için misyoner okullar  
açılmaya başlanmıştır. 1870 tarihinde toplam 62 tane kardeşlik okulu mevcuttur.
1022
  
                                                 
1019
 Odnodnevnaya perepisı naçalnıh şkol  1911 g., sayı VI, s. 24, Kazan 1911. 
1020
 Kazan Eğitim Bölgesi Astrahan, Vyatka, Kazan, Samara, Saratov, Simbirsk vilayetlerini kapsamaktadır. 1911 
bölgede 16. 505. 800 nüfus yaşamakta olup bu nüfusun % % 33,8 gayrı Rustur. Bölgede en kalabalık nüfus 
Tatarlardır, daha sonra sırasıyla Çuvaş, Mordva, Udmurd, Kazaklar ve Kalmıklar gelmektedir. 
1021
 Bratskiy” terimi kardeşlik demektir. 
1022
 Maşanov,  Obzor Dyatelnosti Bratstva sv. Guriya za 25 let, Kazan 1892, 1892. s. 1-9; “Bunlardan 39’u (1162 
öğrenci)- Kreşen Tatarları için, 10’u (160 öğrenci) Çuvaşlar için, 11’i (300 öğrenci) Mariler için, 1’i (25 öğrenci) 
Udmurdlar için, 1’i (30 öğrenci) Ruslar içindir. Okutulan dersler arasında “Tanrı inancı, kutsal kitapların okunuşu, 
hıristiyan dua ve kilise şarkıları söylenmesi” gibi konular vardır. 

---

 
283
İlminskiy’nin programında “gayrı Rus okullar” 2 şer yıllık 2 bölümden 
ibarettir. Bu okullarda ders verecek öğretmenler metot ve pedagojik formasyona göre 
değil, dinî bilgisi ve misyonerlik işlerini yürütebilme becerisine göre belirlenmiştir.
1023
 
Başlangıçta hem fiziksel hem de içerik olarak okullar, yıllar geçtikçe gelişmiş 
ve örnek okul olma özelliğini kazanmıştır.  İlminskiy birçok defa kendi makaleleri ve 
Pobedonostsov’a yazdığı mektuplarda bu okuldan övgüyle bahsetmiştir. 1870-90 yılları 
arasında Bratskiy okullarının faaliyetlerinin raporlarının ancak birkaç tanesinde genel 
eğitim dersleri geçmektedir. Okulların bazılarında fen dersleri yer alsa bile, bunlar 
tamamen öğretmenlerin inisiyatifiyle yapılmıştır.
1024
 Okullarının kurucularından biri 
olan Maşanov, okullarında eğitimin dinî karakter taşıdığını ve diğer eğitimin önünün 
kesildiğini yazmaktadır.
1025
 Okullarda ilk 2 yıl eğitim ana dillerde verilirken, 3. ve 4. 
sınıf öğrencileri dersleri Rusça görüyordu. Ana dil ise bu sınıflarda ancak anlaşılmayan 
konuların anlatılması için kullanılmıştır.
1026
 
Dört yıllık okulların sayısı oldukça azdır ve bu tür okullar genellikle Çuvaşlar 
arasında mevcuttur. Tatar, Mari ve Udmurdlar arasında ise daha çok 3, hatta 2 yıllık 
okullar yaygındır. Bu okulların raporlarından bazı okullarda seviye tespiti yapılmadığı 
ve bütün öğrencilerin aynı yerde aynı anda ders aldığı  öğretmenin öğrencilerle tek tek 
ilgilendiği bildirilmektedir. Bratskiy okulların büyük bir kısmı çok küçüktür. 1905’te 64 
Tatar Bratskiy okullarından 41 tanesinde öğrenci sayısı 20’den daha azdı. 18 Mari 
okulundan 16’sında da öğrenci sayısı 20’den azdır. Çuvaş okullarında durum biraz daha 
iyidir. 48 okuldan ancak 7’sinde 20’den az öğrenci bulunmaktadır. Ortalama olarak bir 
Çuvaş okulunda öğrenci sayısı 25 civarındadır. Sonraki yıllarda da öğrenci sayısında 
                                                 
1023
 İznoskov, Pamyati N.İ. İlminskogo, Kazan 1892, s. 95. 
1024
 İlminskiy, Pisma N. İ., İ-kogo k K. P. Pobıdonostsevu, Kazan 1895  
1025
 Maşanov, a.g.e., Kazan 1892, s. 64. 
1026
Efirov, a. g. e., s. 21-22-23; “Okullarda okutulan derslerin içerikleri şöyledir: “Aritmetik; birinci sınıf öğrencileri 
100’e kadar sayıları öğreniyor ve 4 işlemli problemleri çözüyorlardı. İkinci ve üçüncü sınıf öğrencileri ise 4 işlemli 
problemleri çözüyorlardı. Dördüncü sınıflar ise Rus ölçü sistemlerini öğreniyor, somut sayı içeren problemleri 
çözüyor ve kesirlerle tanışıyorlardı. Rusça öğretimi; Rusçayı  öğretmeden önce çocuklara ana dilde okuma yazma 
öğretiyorlardı. Başta çocuklar Rus harfleriyle ana dillerinde yazılmış kitapları okuyor, daha sonra ise Rusça kitaplara 
geçiyorlardı. Kaynak olarak da Miheyev’in alfabe ve kitapları kullanılmaktayken sonradan Rusça okuma yazma 
dersleriyle birleştirilmiştir. İki, üç ve dördüncü sınıflarda ise Rusça öğretimi devam ediyordu. Son sınıflarda Rusçanın 
grameri öğretilirken, ayrıca okunmuş kitaplarla ilgili soru cevap şeklinde alıştırmalar yapılırdı. Yazma dersleri, 
birinci sınıftan itibaren öğretilmeye başlıyordu. Çocuklar başlangıçta harfleri teker teker yazıyor, sonra ise daha zor 
alıştırmalara geçiyorlardı. Bundan başka “Kilise” kitaplarını (Slavca) okuma dersi vardı. Bu derse öğrenciler 
yeterince Rusça öğrendikten sonra verilmeye başlanıyordu ki genelde üçüncü sınıflar bu seviyeye gelebiliyordu. 
Bununla birlikte, okulların bir programı olmasına rağmen, “bratskiy” okullarında “misyoner” dersleri ile “kilise 
şarkıları” ön planda tutulmuştur.” 

---