T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
284
artış olmamıştır. Ayrıca okul öğretmenlerinin çocuklara ders vermekten başka misyon 
görevi de vardır.
1027
 Çuvaş bölgesindeki kardeşlik okulları diğerleri kadar başarılı 
olamamıştır bu da yıllık tutulan raporlara geçmiştir.
1028
  
Okulların maddi durumu, İlminskiy vefat ettikten bir süre sonra bozulmaya 
başlamıştır. Her ne kadar İlminskiy, insanları “okulların küçücük bir yerde olabileceğini 
ve öğretmenlerin de Allah rızası için hizmet edecekleri” konusunda inandırsa da XX. 
yüzyılda maddi problemler çözülmediği takdirde misyoner faaliyetlerin 
yürütülemeyeceğini Kardeşlik üyeleri anlamıştır. Bu konuyla ilgili 1914 yılında 
düzenlenen rapor şu bilgileri vermektedir:  
“Okulların birçoğu kiralık dairelerin içinde bulunmaktadır. Bu daireleri de maaşlarının bir 
bölümünü veren öğretmenlerin ve öğrencilerin paralarıyla tutuluyordu. Okullarda mobilya, okul gereçleri 
eksikti. Öğrencilerin maddi durumlarının kötü olması da onların okulu bırakmalarına sebep oluyor.”
1029
 
Yine özellikle 1900 yılından sonra öğretmen kalitesi de düşmüş kaliteli 
öğretmenler misyona hizmet etmek yerine parayı tercih etmiştir.
1030
 Bu okulların 
yönetiminin yerli idareye verilmesiyle, sayısı azalmış ve 59’a inmiştir. 
Kazan vilayetindeki kilise okulları 1884 tarihinden itibaren “Kutsal Guriy 
Kardeşliği Cemiyetinin idaresine bırakılmıştır. Böylece Kazan vilayetinde bulunan 
kilise okulları da İlminskiy sisteminin misyoner düşüncelerini yaymaya başlamışlardır. 
Bu tarihten sonra kilise okullarının sayısı çok hızlı bir şekilde artmıştır. 1908 yılında 
Kazan vilayetinde 413 kilise okulu (20 260 öğrenci) mevcuttur. Buradaki öğrencilerin 
yarısı Rus, yarısı ise Çuvaş, Mari gibi halkların çocuklarıdır ve öğrencilerin dörtte biri 
kızdır.
1031
 Kilise okulları yanında  İlminskiy’nin sistemi Kazan vilayetindeki Çuvaş 
Zemskiye (yerli idareye ait okullar) okulları ile bakanlığa ait okulları etkilemiştir. Bu 
etkinin yayılmasında İlminskiy’nin takipçisi olan Çuvaş öğretmeni İ. Ya. Yakovlev’in 
büyük etkisi olmuştur. Fakat Yakovlev, İlminskiy’nin sisteminde ancak ana dilde 
                                                 
1027
 Otçöt o dyatelnosti Kazanskoğo “Bratstva Sv. Guriya” za 1914 g., Kazan 1914, s. 24. 
1028
 Otçöt o dyatelnosti “Bratstva Sv. Guriya” za 1905-1906 g., s. 30 
1029
 Otçöt o dyatelnosti “Bratstva Sv. Guriya” za 1912–1913–1914 g. 
1030
 Maşonov, a. g. e., s. 27 
1031
 Efirov, a. g. e, s. 26–27; “1914 yılında Çuvaş bölgesinde 12,415 (2,754’ü kızdır) öğrencinin eğitim gördüğü 272 
kilise okulu mevcuttur.”  

---

 
285
eğitim verilmesi düşüncesini benimsemiştir.  İlminskiy sisteminin temel ilkesi olan 
dinî eğitime ise onun okullarında yer verilmemiştir. 
İ. Ya. Yakovlev tarafından düzenlenen Çuvaş okulları, bu tip okulların önde 
gelen örneklerinden olup eğitim ana dilde verilmiştir. Okulların donanımı da çok iyi 
durumdadır, özel odalar, kütüphaneler ve ders araçları bulunmaktadır. Bir çoğunun 
yanında araziler bulunmakta ve öğretmenler rehberliğinde tarım da yapılmaktadır. 
Temel derslerden başka müzik ile jimnastik dersleri de programın içinde yer almıştır. 
Çuvaş okullarında 2 dil öğretildiğinden (Rusça ve Çuvaşça) eğitim süresi de 4 yıldır, 
ayrıca kızların eğitimine de önem verilmiş, hatta onlar için özel okullar açılmıştır. 
Çuvaş okullarında tercüme metodu uygulanarak verilen Rusça derslerine de çok önem 
verilmiştir. İ. Ya. Yakovlev “Çuvaşlar için alfabe” hazırlamıştır. Bu alfabe hem Rusça, 
hem de Çuvaşçayı öğrenmek için düzenlenmiştir. İ. Ya. Yakovlev 1875 ile 1903 yılları 
arasında Çuvaş Okulları Başmüfettişi olarak görev yaptığı dönem içinde birçok Çuvaş 
Okulu kurulmuştur.
 1032
 
Müslüman Tatarlara genel eğitim verecek bu okulların ortaya çıkışı 1870’li 
yıllarıdır. Kuruluş nedeni olarak PanTürkizm felsefesini dinî eğitimle engelleme 
gösterilmiştir ve Tatar-Başkurt okulları için özel bir müfettişlik ihdas edilmiştir. Bu 
okulların ilk müfettişi daha sonra şarkiyatçı olarak ün kazanacak V.V. Radlov olmuştur. 
Radlov, Rus-Tatar okul sistemini belirlemiş ve Kazan’da bir Tatar pedagoji okulu 
açmıştır. Resmî olarak bu okulların amaçları şöyle belirlenmiştir: “Müslüman Tatarların 
Ruslaştırılması ancak Rus dili ve eğitiminin yayılması ile mümkündür. Fakat bunun için 
ailelerin çocuklarının dinden çıkarılacağı konusunda şüphelenebilecekleri tüm unsurlara 
karşı önlemler alınmalıdır.” Rus Eğitim Bakanlığının bu kararı 26 Mart 1870 tarihinde 
yasalaşmıştır.
 
Rus-Tatar okullarında Rus çocuklarının Tatarlarla birlikte eğitim 
görmeleri söz konusu değildi. Okullara böyle bir ismin verilmesinin sebebi, Tatarca 
eğitimin yanında Rus dili, aritmetik v.s. gibi derslerin yer almasıdır. Yani bu okullar ana 
okulların aynısı olup, ancak hıristiyanlığın yerine islam dinî ile Tatarca dersleri 
almıştır.
1033
 
                                                 
1032
 İ. Ya. Yakovlev, Missionerskiy Svezd v gorede Kazani.., Kazan 1910, s. 616-620 
1033
 
Efirov, a. g. e.,  s. 29 

---

 
286
Tatar halkı Rus Tatar okullarına olumsuz bakmış ve çocuklarını bu okullara 
vermek istememişlerdir. Bunda tabidir ki müslüman din adamlarının büyük etkisi 
olmuştur. Bu okullarda islam dinî okutulmasına rağmen, mollalar bu okulların 
“çocukları dinden uzaklaştırma” amacı taşıdığında hemfikirdir. Bununla birlikte, tüm 
eksikliklere rağmen bu okullar, özellikle eski eğitim metodunu uygulayanlar başta 
olmak üzere tüm dinî okullara göre daha ilerici nitelikler taşımaktadır. Fakat bunu çok 
az sayıda Tatar ileri geleni anlamış ve Radlov da çalışmalarında onlardan güç almıştır. 
Radlov’a Bu konuda en büyük destek Tatar âlimi Kayyum Nasiri vermiştir.
1034
 
İstatistiklere  göre, 1911 yılına gelindiğinde Rus-Tatar okullarının sayısı 
azalmış, ya da Kazan vilayeti hariç tamamen ortadan kalkmışlardır. Kazan’da (1911’de) 
okul sayısı arttıysa da, 1912 yılında ancak 10 tane Tatar-Rus okulu mevcuttur. 
5.9.2. Ural Bölgesi Gayrı Rus Okulları 
Orenburg Eğitim Bölgesi
1035
 1874 yılında kurulmuştur, daha önceleri buraya 
bağlı vilayetler, Kazan Eğitim Bölgesine dâhildir. Ural eğitim bölgesinin bağımsız 
olmasının sebebi, coğrafî ve nüfus açısından çok büyük olan Kazan Eğitim bölgesini 
küçültmektir. Çarlık rejiminin okul politikasını “pratiğe dökmek” için Tatar, Başkurt ve 
Kazak okullarına ayrı ayrı müfettiş daireleri açılmıştır. Kazan Eğitim Bölgesinin en 
önemli vazifesi, Çarlık Rusyasında misyoner okullarını yaymaktı, Orenburg Eğitim 
Bölgesinde ise Rus çocukları ile gayrı Rusları aynı okullarda eğitmektir.
1036
  
Orenburg Eğitim Bölgesinde de gayrı Rus okullar 26 Mart 1870 tarihinde 
kabul edilen bir kanunla açılmış olup başlangıçta islam ders olarak okutulmuştur. Bu 
okullar da diğerleri gibi başlangıçta İlminskiy sisteminin etkisi altında kalmış, özellikle 
1905 yılından sonra bu sistem yavaş yavaş ortadan kalkmış ve eğitim Rusça yapılmaya 
başlamıştır. “Ruslaştırma” politikasının 1912 yılında okul müdürleri ve müfettişlerinin 
toplandığı kongrede resmî olarak öngörülmüş ve Rusça eğitim tek çözüm olarak 
gösterilmiştir. Kongrede, Rus dili, eğitimin temel aracı olarak kabul edilmiş ve bundan 
                                                                                                                                               
 
1034
 Efirov, a. g. e.,  s. 29 
1035
 1897 sayımına göre, Orenburg eğitim bölgesinde 10.235.200 kişi yaşamaktadır. Bunlardan % 38,44’ü gayrı 
Rustur olan Başkurt, Kazak, Udmurd, Permyak, Tatar, Çuvaş ve Maridir 
1036
 Efirov, a.g.e., s. 47 

---