T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
292
geçişi sağlayacak zemini müslümanlara hazırladığını belirtmiştir.
1052
 Aslında bu 
serzenişte  İlminskiy’den Malov’a, bütün misyonerlerde yine ortak bir tutum olarak 
karşımıza çıkmaktadır. müslümanların dinî yaşayışlarıyla örfi hayatlarının uyumundan 
ve etkileyici yaşantılarından her zaman çekinmişlerdir. 
Böylelikle Rusya’nın müslüman ahalisi
1053
 sadece islama bağlılıkla kalmıyor, 
aynı zamanda etkilerini diğer toplulukların putperestlerin, hıristiyanlığı tamamıyla 
benimsememiş, Kreşenlerin üzerinde genişletmek için çaba gösteriyorlar. Rus halkının 
bu insanlarla birleşmesine engel olmalarının yanında Rus kültürü ve devletiyle de 
iletişimlerini kesiyorlar, hıristiyanlıkla bu halkların arasına engel koyuyorlardı. İslamın 
sözlü tebliği ve Tatar müslüman Edebiyatı geniş ölçülerde müslümanlar tarafından 
fikirlerinin propagandası için kullanılıyor. Tatar müslümanlar tümüyle birliktiler ve 
şimdi de öyledir. Ruhlarında propaganda fikrî kuvvetle işlenmiştir. islam eğitimi 
ruhlarına öyle işlemiş ki, karşılarında duran ve her türlü dinî propagandayı kolayca 
kabul edebilecek Kreşen ve Putperestlere yani her şeye açık olan gruplara bunları 
aktarabiliyorlar. Maşanov, müslüman tebliğ için bunları rapor ederken, Misyonerlerin 
misyon hakkında yetersiz olduğunu da ifade etmektedir. Önceden uygulanan yanlış 
metotların devam ettiğini gayrı Rus ahalide ana dilde yapılan eğitimin yetersizlikler 
nedeniyle akîm kaldığını düşünmektedir.  
Maşanov ihtidâ eden Kreşenler içinde müslümanları suçlamakta ve devletin 
öncelikli sosyal problemi olarak görmektedir.
1054
 Maşanov, bu dönemin istatistiğini de 
vermektedir. Din özgürlüğü ilan edildikten sonra, Diyanet İşleri Departmanı Yabancı 
                                                 
1052
 “Fakat bu işte bile misyon alınan sonuca göre yetersiz görülmektedir. Aynı kabileden olan Kreşen Tatarları 
müslümanlardan etkilenerek yeni nesillerini müslüman örf ve âdetlerine göre yetiştiriyorlar, birkaç on yıl sonra 
aralıksız Ortodoksluktan islama geçebilecek olgunlukta bir nesil yetiştiriyorlar, bu güne kadar da bunun sonu 
gelmemiştir.” Maşanov, a. g. r., s. 236 
1053
 1897 yılında yapılan yazışmalardan anlaşıldığına göre; Rusya imparatorluğu genel nüfusu 125 640 021; 
müslüman nüfus: 13 906 972; tahmini oran: % 11,1 
1054
  "İslam propagandasına uygun olan bu zeminde hıristiyanlıktan Muhammedanlığa dönen büyük bir grup 
oluşmuştur. Ve son zamanlarda mevcut kanunların desteğiyle resmî bir hüviyette kavuşamamışlar, hıristiyanlıktan 
ayrılmışlar tamamen islamî bir hayat sürseler de islama da resmen kabul edilmemiş bir grup oluşmuştur.  17 Ekim ve 
17 Nisan manifestolarında ilan edilen din özgürlüğü kanunla bu gruba resmî anlamda islam olma umudu doğurdu ve 
binlerce insan müslüman olmak için devlete dilekçe verdi. Yani daha önce zaten uyguladıkları yaşam tarzını 
resmîleştirmek istediler. Bununla beraber müslümanlar Tatar köyleri yakınlarında bulunan Çeremiş, Votyak, 
Besermiyan ve Çuvaşlar arasında da propagandaları artırdılar. Bu propagandaya öncülük edenler genel de Tatar 
köylerinde bulunan Tatar okulları oldu. Bu okullar Tatar mollalar tarafından idare edilmekteydi, ayrıca bu mollalar bu 
köyleri hıristiyanlık etkisinden koruyordu. Bu okulların asıl amacı dinî öğretmekti öğrencilere dinlerine tutkuyla 
bağlılığı öğretiyor, aynı zamanda Tatar milliyetçiliğine hizmet ediyordu, islamın fanatik taraftarlarını yetiştiriyorlardı, 
bununla beraber eğitim seviyesi düşük bölgelere eğitim propagandası yapmak üzere öğreticiler yetiştiriyordu.”.  
Maşanov, a. g. r., s. 238 

---

 
293
Dinler bölümünden alınan bilgilere göre; islama dönen kişi mevcudu 50 000’ dir. Yani 
resmen 50 bin kişi islama dönüş yapmıştır. Müslümanlar bu rakamı inkâr etmiyor, hatta 
artırıyorlar. Bu dönen 50 bin kişi islamı kabul eden yeni dönenlerdir, çok önceden 
islama geçenler bu rakama dâhil değildir.
1055 
Maşanov dönemin gazetelerinden alıntılar 
yaparak Kafkaslar’daki islam tebliği için de bilgiler vermiştir. Kafkas kabileleri 
arasında da islam propagandası bu denli güçlüdür. Mesela Çernomorski Vestnik’in  
(Karadeniz habercisi) haberine göre Gadautski bölgesi Suhumi eyaletinde müslümanlık 
çok güçlü bir şekilde gelişiyor. Her Ortodoks kilisesinde rahip bulunsa da faaliyetleri 
kısıtlıdır. Çünkü karşılarında fanatik ve güçlü bir molla ordusu var. Durmadan 
propaganda yapıyorlar. Her kilise çevresinde birçok yalancı molla bulunmaktadır, 
rahibin 2-3 mollayla baş edememesi aşikârdır. Kutsal vaftizle meşgul rahiplerle 
mücadele etmekle yetinmeyen mollalar, en tutkulu Ortodoksları bile dinden 
döndürmeye çalışıyorlar ve maksatlarına da ulaşıyorlar. Propaganda yapan mollaların 
ekseriyeti Türkiye’den gelenlerdir. Bunlardan başka Abhaz mollalar da mevcut, ancak 
çoğunluğu Türklerden müteşekkildir. Kendini marangoz ve kara işçisi olarak tanıtan 
Türkler aslında dinî propaganda yapıyorlar. Birçok Türk tüccar ticaretin yanı  sıra 
islamın yayılması için uğraşıyor.
1056
 Maşanov, islam propagandasının Kafkasya’da çok 
güçlendiğini Suhumi Dinî İdare Bölgesinde Abhazların gruplar halinde islama girdiğini 
de söylemektedir.
1057
 
Maşanov’a göre “müslümanların propagandaları özellikle müslüman köylerle 
çevrili gayrı Rus veya Kreşen Tatarlarının müslümanlarla beraber yaşadıkları köylerde 
yapılmaktadır. Bütünüyle gayrı Rus ahalisi olan köyler müslüman propaganda etkisinde 
kalmakta, Tatarlar kan ve kültür yakınlıklarını kullanarak bu dönüşümü 
                                                 
1055
 Bir müslüman Kazanlı gazeteci La turquie’de şunları yazıyor: “islamîzm din özgürlüğü genelgesinden sonra 
Rusya’da hayret edilecek bir şekilde muvaffakiyet elde etti. İslam propagandası özellikle Kuzey-batı bölgelerde daha 
da iştiyakla yapılıyor. Burada tüm köyler islama dönüyor. müslümanlar bu bölgede çok sayıda okul açıyor, tebliğciler 
gruplar halinde buralarda geziyor. Bu bölgedeki köyler tamamen putperesler ve Hz. Muhammed’in dinî anlatan 
sözlerini iştiyakla dinliyorlar ve müslüman saflarına geçiyorlar. Zengin müslümanlar bu propagandaya destek 
veriyorlar ve her yeni müslümana yardım için 10.000 ruble bağışlıyorlar. Rusya’nın kuzey doğusunda zengin 
müslümanların yardımıyla 10 müslüman gazetesi çıkarılıyor ve bu gazeteler Rus ahaliye ücretsiz dağıtılıyor. Bakınız, 
Pravda Blogovestnik, II (1909), s. 503-504; Maşanov, a. g. r., s. 237 
1056
 Erkek çocuklar için çeşitli oyuncaklar dağıtıldığını da söylemektedir. Maşanov, a. g. r., s. 237. 
1057
 Kutsal Guriy Cemiyeti Kafkasya’da Ortodoksluğu yaymak için Sinoddan yazılı olarak bu bölgede hazine parası 
ile dinî eğitim merkezinin kurulmasını rica etmiştir.  
 

---