T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
30
merkezde Kama, Belsu, Ufa boyunca, güneyde İdil, Samara ve onların kolları boyunca 
bu akış devam etmiştir.
77
  
İdil–Ural bölgesi coğrafî özellikleri bakımından da oldukça çeşitlidir. 
Kuzeyden güneye doğru sık ormanlıklar vardır, daha aşağısı bozkır bölgesidir.
78
 Orman 
bölgesi bozkır bölgesinden İdil'in orta akıntısı ile tahminen Oka nehrinin başından 
Kama’nın başına kadar Kama’nın aşağı akıntıları ve Belıy nehrinin kuzey kaynaklarıyla 
ayrılmaktadır. Orman ve bozkır bölgesinin sınırları tarihî seyirde değişiklikler 
göstermiştir. XVIII–XIX. yüzyıllarda  İdil'in dirsek kısmı Samara nehrinin güneyinden 
geçmekteydi. Bu yapıya uygun olarak kuzeyden güneye doğru bölgede toprak örtüsü de 
değişmektedir; kuzeyde, killi topraklar merkezde, verimli boz orman toprakları, 
                                                 
77
 Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya…,  s. 15 
78 
Narodı Mira: Narodı Evrapeyskoy Çasti SSSR, Moskova, 1964, C. 2, s. 13–14; H. Ya Tahayev, Başkirya: 
Ekonomika geografiçeskaya harakteristika, Moskova, 1950, s. 10–70  

---

 
31
güneyde ise zengin kara toprakları vardır. XVI–XIX. yüzyıllarda köylülerin taşınması 
ve yerleştirilmelerinde nehirler ve toprakların keyfiyeti çok önemli bir rol oynamıştır.
79
  
İdil-Ural bölgesinin iklimi karasaldır ve Doğu Avrupa düzlüğünün doğudaki 
bir parçasıdır. Bu nedenle de bölgenin kuzeyi soğuk, batısı nemli, güneyi ise sıcak hava 
kütlelerinin etkisindedir. İdil-Ural bölgesi hayvan yönünden de zengin ve çeşitlidir. 
Kuzey bölgesinde gizemli fauna mevcuttur. Burada çok sayıda geyik, tavşan, sincap, 
tilki, ayı v.b. değerli derili hayvanlar vardır.  İğne yapraklı ormanlarda sibirya horozu, 
karabağır kuşu, orman kenarında ve kütüklerde tetra kuşu, keklik kuşları yaşamaktadır. 
Geçmiş zamanlarda bu bölgeler zengin hayvanları, nehir ve gölleri de balıkları ile 
meşhurdur.
80
  
Coğrafî tabiat şartları çok çeşitli olsa da bölge ekolojik bakımından bir bütün 
oluşturmaktadır. Etno-tarihî süreçte orman ve bozkır önemli gelişme rolü oynamıştır, 
burada yaşamak için kabileler göçebe, yarı göçebe veya yerleşik bir yaşam tarzı 
sürmüşler, bu da bölgenin coğrafî ve sosyal özelliğini  şekillendirmiştir. Bu merkezî 
orman-bozkır bölgesi kuzeyde gizemli ormanları güneyde geniş bozkırları, doğuda 
güney Ural’ın dağları, batıda ise İdil nehrinin kollarıyla halkların birbirleriyle ilişkiler 
kurmasında önemli bir stratejik konuma sahiptir. Nitekim coğrafî tabiat şartlarının ortak 
özelliği, bölgede yaşayanların etnik yerleşiminde de görülebilmektedir. İdil-Ural bölgesi 
buradaki halklar için etno-kültürel ve karşılıklı ilişkilerin muhtar bölgesi gibidir. Orta 
İdil boyu ve Güney Ural’da yaşayan Türk, Fin–Ugor ve Doğu Slav halklarının aşırı 
karışık yerleşim göstermesi XV–XIX. yüzyıllardaki sosyo-demografik tarihî sürecin 
sonucudur. Bu dönem ana etnik gruplar kendilerine bağlı bölgesel alt etnik kimlikleri 
etkileyerek yeni oluşumların meydana gelmesini sağlamıştır. 
Bu etnografik grupların aynı bölgede karışık olarak yerleşmeleri ve ikili etnik 
tanımlamalar geliştirmeleri bölgede asimilasyon sürecinin uzun ve şiddetli olduğunu 
kanıtlamaktadır. Eski devirlerde ve orta asırlarda bölgede özel yerleştirmeler ve hatta 
ahali değiş tokuşu olmuştur. Fakat bölgedeki bütün etno-kültür dönemleri yeniden 
                                                 
79
 Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya…,  s. 16. 
80
 Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya…,  s. 16. 

---

 
32
tanımlayarak, istikametini ve zorla yerleştirmenin bu seviyede rolünü dönemler içinde 
belirlemek zor ve karmaşık bir iştir.
81
  
1.2. İdil-Ural Bölgesinin Nüfus Yapısı 
Rusya Federasyonunun tam ortasındaki  İdil Ural bölgesinde 6 cumhuriyet 
bulunmaktadır. Bölge 321,4 bin km
2 
toprağa sahiptir.  Bölge içinde bulunan 6 özerk 
cumhuriyetten Mordva, Mari, Udmurd Fin kökenli; Başkurdistan, Tataristan ve 
Çuvaşistan ise Türk kökenli özerk devletlerdir. Bu 6 cumhuriyette Tatarlar 2,8 milyon, 
Başkurtlar 941 bin, Çuvaşlar, 1,17 milyon, Mariler 442 bin, Mordvalar 432 bin ve 
Udmurdlar 536 bin nüfusa sahiptir.
82
 1979 genel sayımına göre; Türkler, 6.011; Fin-
Ugorlar, 1.935 ve Doğu Slav kökenliler 19.552 milyon nüfusa sahiptir.
83
  
1979 SSCB Genel Sayımında adı geçen cumhuriyetlerde toplam Türk ahali 4,9 
milyon, Fin-Ugorlar 1,4 milyondur. Bölgede % 35–60 arasında Ruslar yaşamaktadır. 
Ortalama Rus nüfusu % 44'tür. Çuvaş cumhuriyetinde ahalinin % 70'ini Çuvaşlar 
oluşturur ve bölgede bu cumhuriyet istisna bir yere sahiptir. Türk asıllı ve Fin asıllı aha-
linin bir kısmı komşu vilâyetlerde; Ninniygorod, Vyatka, Samara, Orenburg, Penza, Perm 
ve Ulyanovsk'da yaşamakta ve bu sayılan alanlar da İdil-Ural bölgesinin içine dahil 
edilmektedir. Bu bölge içinde yaşayan Tatar nüfusu 740 bin, Çuvaşlar 258 bin, Başkurtlar  
98 bin, Mariler 63 bin, Mordvalılar 408 bin, Udmurdlar 54 bin kadardır. Sonuç olarak bu 
vilâyetlerdeki rakamlarla İdil–Ural bölgesinde 6 milyondan fazla Türk kökenli (Tatar, 
Başkurt, Çuvaş) ve 1,9 milyon da Fin kökenli (Mari, Mordva, Udmurd) ahalinin yaşadığı 
görülmektedir. 
84
 
 
 
 
                                                 
81 
Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya….,  s. 16-17. 
82
 Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya…,  s. 13; (Bakınız, Harita 1). 
83 
Bakınız, Vsesayuznaya perepis naseleniya Natsiyonalnih sostav naseleniya  SSSR, Vest Statistiki,1980, N. 7, s. 41-
63.  Tablo 1 
84 
Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya…,  s. 14; Tablo 2 ve Tablo 1 

---