T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
42
belirtmektedir.
110
 XVIII. yüzyılın ikinci yarısı Güney Ural bölgesinde nüfus artışının 
daha da hızlandığı bir dönem olmuştur. Bu yıllarda artış hemen hemen bire birdir ve bu 
yıllarda doğum oranı oldukça yüksektir. 
111 
Bölgede tabiî yolla artışın yüksek olması V. 
M. Kabuzan, uygun temel iklim şartlarına, toprak sahipliğinin özelliğine ve verimli 
geniş arazilerin boş olmasına bağlamaktadır.
112
 
Kuzey Ural bölgesinde ise nüfus, 1719–1857 yılları arasında 790 binden 
1.922.381 bine yükselmiştir. Oran yaklaşık 5 kattır.
113
 Yıllık ortalama artış 150 yılda % 
1.15 tekabül etmektedir; bu yıllarda Rusya yıllık ortalaması ise 1, 27'dir. Kuzey Ural'da 
XVIII. yüzyılda nüfus artışı  hızlı bir süreç yakalamış yüzyılın sonlarında Rusya'daki 
genel orana yakın bir seviyeye düşmüştür.
114
 Bu bölgeye göçü çeken en önemli etken 
Kama sahillerindeki verimli topraklardır. Sarapul, Alabuga, Malmujsk gibi kazalar ve 
Vyatka vilâyeti Udmurd sahasında nüfus 1815–1859 yıllarında, 1.706 milyondan 2.305 
milyona yükselmiştir.
115
 
Aşağı  İdil’in özellikle Saratov vilâyeti İdil-Ural bölgesinin güney komşusu 
olarak sadece Rusya'nın merkezî vilâyetlerinden değil, Orta İdil ve Yukarı Ural'dan da 
insanları geniş ve verimli topraklarına çekmiştir. Bu bölgede 1. ile 10. teftişler arasında 
nüfus 104 binden 2,7 milyona ulaşmıştır. Artış tahminî 27 kattır ve yıllık ortalaması % 
2.43'tür.
116
  Aşağı  İdil XVI. ve XVII. yüzyıllarda az göç almış olmasına karşın XVIII. 
yüzyılda verimli toprakları, etrafındaki bütün bölgelerden ve merkezî vilâyetlerin göçer 
gruplarını kendine çekmiştir.
117
 
XIX. yüzyılda Rusya genelinde nüfus artışı  hızlanmıştır. 1858 yılından 1885 
yılına kadar bu artış % 1.27'dir. XX. yüzyılın başlarında ise bu nüfus ivmesi % 1.31'e 
                                                 
110
 Yu. M.Tarasov, Russkaya hristianskaya kolonizatsiya yujnogo Urala; vtoroya polovina XVIII- pervaya polovina 
XIX v., Moskova 1984, s. 89. 
111 
S. Korsakov, “Dvijenie pravoslavnogo naseleniya v. Rossii s 1804 god” Vestnik Rosiskaya Gosudertvannaya 
Obşestvo na 1852 god, St. Petersburg, 1852, Kniga 5, s. 181–183 
112 
V. M. Kabuzan, a.g.e., s. 34. 
113 
Kabuzan,  a.g.e, s. 35–36. 
114
 Bakınız, Tablo 5. 
115
 G. K. Şkilyayev, Selskoe naseleniya Udmurdii, (İstoriko-Etnogragiçeskii oçerk), Doktora tezi Moskova, 1981, s. 
7-8. 
116
 E. P. Busıgin, Russkoe naselenie Srednego Povoljya, Kazan, 1966, s. 63; ve bakınız, Tablo 5. 
117 
Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya…, s. 155. 

---

 
43
çıkmıştır.
118
 Rusya’nın nüfusu 1857'de 67,8 milyonken, söz konusu artış  hızıyla 1897 
yılında 116 milyona ulaşmıştır.
119
  
İdil-Ural Bölgesi'nin Orenburg ve Ufa vilâyetleri ve Samara vilâyeti 1865 yılı 
kayıtlarında görüldüğü gibi göç bölgesi özelliğini taşımakta ve tabiî olarak nüfusun 
diğer bölgelere göre artış  hızı olarak yüksek görülmektedir.
120
 Orenburg ve Ufa 
vilâyetlerinde 1857'den itibaren 1897 yılına kadar nüfus 2,6 milyondan, 3.79 milyona 
yükselmiştir. Artış 1.16 milyon kadardır. Yine Samara vilâyeti, XX. asrın başlarında 
çok milletli 2. 750 bin nüfusu olan bir bölgeye dönüşmüştür. 1897 yılında  İdil-Ural 
Bölgesine ait olan on vilâyette Rus ve Ukraynalıların sayısı 15,5 milyondur ve yerli 
nüfustan 3 kat daha fazladır. Bu rakamlara Kazan ve Ufa vilâyetleri dâhil edilmemiştir. 
Kazan vilâyetinde Rusların ve Ukraynalıların genel nüfus içindeki oranı % 38,3, Ufa 
vilâyetinde ise % 37,7 olarak belirtilebilir.
121
  
XIX. yüzyılın sonları ve XX. yüzyılın başlarında Rusya'daki genel nüfus artışı, 
savaşların, hastalığın ve açlığın azalması, yerleşim hukukunun düzenlenmesi, 
doğurganlığın artması, askerlik süresinin kısalması gibi nedenlere bağlanmaktadır.
122
 
1.2.2. Doğu Slavların, Türk ve Fin–Ugorların Yerleşim Özellikleri 
XIX. yüzyılın ortalarında  İdil-Ural'a göçle gelen etnik grupların yerleşimi 
tamamlanmaya başlamış, XX. yüzyılın ortalarına kadar da bu çizgi çok az değişiklikler 
olarak devam etmiştir. Bu tarihlerden itibaren de büyük sanayi yatırımları yani 
fabrikalar ve petrol yeni yerleşime açık bölgelere göçün ana nedeni olmuştur.  
XVIII. yüzyılın sonlarında kuzeyden, doğudan ve güneyden bölgeyi geniş bir 
hatla daire içine alan Ruslar kendileri için yeni bir yurt kurdular diyebiliriz. Rus 
göçmenler kuzeye, Peçora ve Ural bölgesinin verimli topraklarına doğuda, Batı ve Doğu 
Sibirya’ya, güneyde ise güney İdil ve Ural nehirleri arasında ilerleyerek Büyük Rusya 
toprakları içinde çok etnikli adalar kurarak yeni ve kalıcı bir stratejinin aktörleri 
olmuşlardır. Bu, neticede Çarlık yönetiminin iskân meselesinde zapt ettikleri yerlerde 
                                                 
118
 Ya. E. Vodorskiy, Naselenie Rossii za 400 let (XVI- naçalo XX v.), Moskova, 1973. s. 104 
119
 Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya, 156; Bakınız, Tablo 3 
120 
Ya. E. Vodorskiy, Naselenie Rossii.., s. 141 
121
 Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya., s. 156; Bakınız, Tablo 3. 

---

 
44
uyguladığı sürekli ve belirgin bir stratejidir.
123
 Nitekim Rusların İdil–Ural topraklarına 
yerleşmeleri neticesinde buradaki etnik yerleşim tedricen değişmiştir. XVI. yüzyılın ilk 
yarısından başlayıp XVII. yüzyıl boyunca, Orta İdil'in kuzeyi ve Kama sahillerine Rus 
göçmenler Rusya'nın kuzeyinden geliyorlardı ve yavaş yavaş güney istikametine, denize 
doğru ilerliyorlardı. Bölgenin bütün genişliği boyunca Vetluga’nın aşağı akıntılarından 
Ural ardına ve oradan İset’e kadar olan bu bölgede şimdi bile kuzeyli Rusların etkisi 
görülmektedir.
124
  
XVIII. yüzyılda merkezî Rus bölgeleri olan Vladimirsk, Moskova ve 
Ninniygorod gibi bölgeleri boşaltan Rus köylüleri Orta İdil'in Kazan, Simbirsk, Penza; 
kuzeyde de Vyatka, Perm, Tobol vilâyetlerini aşarak Ural topraklarında Orenburg 
bölgesinin verimli topraklarına ve Güney Ural’ın dağlık alanlarına yerleşiyorlardı. XIX. 
yüzyılın ilk yarısından itibaren de Rusya’nın güney bölgeleri olan Voronoj, Kursk, 
Ryazan ve Tambov köylüler tarafından terk edilmiştir.
125 
Bu nüfus akımı Ural’ın bütün 
alanını etkilemiş ve Rus kültürünün bu bölgede kuvvetle hissedilmesine neden 
olmuştur. XIX. asrın ikinci yarısı ve özellikle de XX. asrın başlarında İdil-Ural'a Rusya 
merkezinden Ukraynalılar, Belaruslar (Beyaz Ruslar) ve Almanlar da büyük kütleler 
halinde gelmeye başlamışlardır.
126
  
Yine Y. M. Tarasov’un verdiği bilgilere göre Orenburg vilâyetinde 1719 
yılında Rusların nüfusu 35 bindir, genel nüfus ise 217 bindir.
127  
Bu genel nüfus, 1744 
yılında 120 bine, 1762'de 250 bine, 1782'de 340 bine yükselmiştir. 13 yıl sonra 1795 
yılında bölgede Rus nüfusu 430 bin olmuştur. Bu sayının içinde 80 bin emekli askerin 
bölgeye yerleştirilmesi de dâhildir. 
128
 1795 yılında Orenburg vilâyeti nüfusu yaklaşık 
760 bin kişi idi, 1800 yılında 885 bin kişiye kadar artmıştır.
129
 Böylece, XVII-XIX. 
                                                                                                                                               
122 
Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya…, s. 156. 
123
 Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya .., s. 150, Bakınız,  Harita 4.  
124
 Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya, s. 156. 
125
 Tarasov, Russkaya hristianskaya kolonizatsiya.., s. 37. 
126
 Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya …, s. 157. 
127
 Tarasov, a.g.e., s. 61. 
128
 U. H. Rahmatullin, Naselenie Başkiri v. XVII-XVIII vv. Voprosı formirovania nebaşkirskogo naseleniya, Moskova, 
1988, s. 60. 
129 
Kabuzan, İzmeneniya…, s. 54; Tarasov, Russkaya hristianskaya..,s. 60. 

---