T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
GİRİŞ Bu tez çalışması İdil-Ural Bölgesinde misyonerlik faaliyetlerini Rusların Kazan’ı istilâsı tarihi olan miladî 1552 yılından başlayarak, 1917 Rus devrimine kadar kronolojik olarak incelemektedir. Çalışmada metot olarak bizatihî misyonerlerin kendi metotları olan kilise yöneticilerin atanma sırasına göre faaliyetlerinin tanımlanması ve bu sıra içinde kurumsal yapıların doğuşu, gelişimi ile misyona katkıları sırası takip edilmiştir. Tezin İdil-Ural Bölgesiyle sınırlandırılması misyonun Türkler üzerindeki etkisinin kabulünü peşinen beraberinde getirmiş ve bir nevi Türkler üzerine Rus Ortodoks misyonu tanımlamasını geçerli kılmıştır. Ayrıca İdil-Ural Bölgesinde yaşayan Fin-Ugor kavimleri olan Çeremiş, Mari ve Votyaklar akraba kavimler olarak yeri geldikçe bu çerçevede kendine yer bulmuştur. Ancak tezin ağırlık merkezini müslüman Tatar, Çuvaş ve Kreşenler oluşturmuştur. Zira bölgede müslüman Türkleri temsilen Tatarlar ve Başkurtlar bulunurken hıristiyan ve eski Türk dinîne mensup Türkleri temsilen de Kreşenler ve Çuvaşlar bulunmaktadır. Batıda Rus tarihi ve Rus tarihi içindeki Rus olmayan toplulukları ve özelde Rusya’da yaşayan Türklerin hayatını inceleyen çalışmalar yenidir ve son 30 yıl içinde yoğun olarak çalışılmaya başlamıştır. Bu hiç şüphesiz Sovyet döneminde belgelere ulaşma zorluğundan kaynaklanmış bir durumdur. Maalesef aynı durum Türkiye’de de yaşanmış, Prof. Dr. A. Nimet Kurat ve Nadir Devlet’ten başka araştırmacılar bu alanda çalışma yapamamıştır. 1 Batıda ise bu alanda en kapsamlı çalışma Daniel R. Brower ve Edward J. Lazerini tarafından hazırlanan ve İndiana Üniversitesi’nde 1997 yılında Russian’s Orient 2 ismiyle basılan eserdir. Rus tarihini 1700 yılından 1917 yılına kadar bütün evreleriyle inceleyen bu çalışma seçkin makaleleri içermektedir. Ancak bizim çalışmamız misyonerlik kaynaklarıyla sınırlı olduğu için bu çalışmalar sadece girişimizde dünyada bu alanda yapılan çalışmalara değinmek üzere kullanılmıştır. Yine Aleksandr Bennigsen ve Chantal Lemercier-Quelquejains’in Les Mouvements nationaux 1 Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1948; IV- XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1972; Nadir Devlet, Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905–1917), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999; 1917 Ekim İhtilali ve Türk Tatar Meclisi, İstanbul 1998. 2 Daniel R. Brower-Edward J. Lazerini, Russian’s Orient İmperial Borderlands and Peoples 1700-1917, İndiana Universitiy Press, 1997; bu eserin 317-331 sayfaları arasında Rus tarihinin Sovyet öncesi ve sonrası yayınlanan araştırmaların bibliyografyasını görmekteyiz. Onlardan bazıları şunlardır: Edward Ammworth (ed.), Soviet Nationalitiy Problems, New York 1971; Taras Hunczak (ed.) Russian İmperialism from İvan the great to the revolution, New Brunswick, New Jursey, 1974. 2 chez les Musulmans de Russie: Le Sultangalievisme au Tataristan adlı eseri de (Paris 1960) bu alanda yapılan çalışmaların öncüsü kabul edilmektedir. Bu eser, Nezih Uzel tarafından Türkçeye Rusya Müslümanlarında Milli Hareketler: Tataristan’da Sultangaliyevcilik (İstanbul 1981) adıyla çevrilmiştir. Bu iki eser, Rus tarihi çalışanları için genel bilgiler içermesiyle önemlidir. Ancak daha da önemlisi bu referans eserlerin ışığı altında yapılan iki yeni doktora çalışması vardır ki, ABD’nin İdil-Ural bölgesine verdiği önemin göstergesidir. Bu eserlerden ilki bizim de çalışmamıza kurgu yönünden katkıda bulunan hatta başlangıçta misyona bakışın anahtarı olan ve Paul William Werth tarafından 1996 yılında Michigan Üniversitesinde doktora tezi olarak hazırlanan Subject for Empire: Orthodox mission and imperial governance in the Volga-Kama region, 1825–1881 adlı çalışmadır. Batı’da İdil boyuna ait misyon hareketinin değerlendirilmesi oşan bu ilk çalışma olan bu eser, Ortodoks misyonun bölgedeki çalışma usullerini, kilise, devlet ve özel misyoner teşkilatların fikri hareketlerin oluşumundaki etkilerini islam ve hıristiyanlık bilgisi ışığında incelemesiyle önemlidir. Yine alanda ilk olan bu çalışma kaynaklarıyla da yeni çalışmalara ışık olmuştur. Misyon hareketinin tarihi kaynaklarını arşiv, Rus kaynaklarının basılmış temel eserleri ve dönemin misyonerlerinin yazdığı eserler olarak göstererek yeni araştırıcılara ön ayak olmuştur. 3 Werth’den sonra yine hemen hemen aynı dönemdeki ihtidâ hareketini ki, bu Rus tarihinde “geri dönüş” olarak geçer Agnes-Kefeli Clay çalışmıştır. Krashen Apostasy: Popular religion education and the contest over Tatar identıty (1856–1917) adını taşıyan bu tez çalışması, dilekçeleri takip ederek Kreşen ihtidâsını nedenleri içeriği ve sonuçlarıyla tartışmış ve etken unsurlarını ortaya koymuştur. Yine malzemenin yeri ve kullanım şekli açısından bu çalışma sonrakilere örnek olmuştur. 4 Bu arada misyonun temsilcilerinden İlminskiy’den sonra ikinci önemli kişi olan Yefimiy Aleksandroviç Malov da özel arşiviyle ülkemiz tarihçilerinden Saime Selenga Gökgöz tarafından çalışılmıştır. Saime Gökgöz’ün çalışması monografik bir çalışmadır ve XIX. yüzyıl İdil bölgesi misyon hareketi Malov’un gözlemleri ve bıraktığı malzemeyle değerlendirilmiştir. Bu doğrultuda Gökgöz, Malov’un özel arşivinin ilk 25 defterini elde etmiş ve çalışmasını bu defterlerin içeriğiyle genişletmiştir. Malov’un defterlerinin 3 Paul William Werth, Subject for Empire: Orthodox mission and imperial governance in the Volga-Kama region, 1825–1881 Basılmamış doktora tezi Universitiy of Michigan 1996. 4 Agnes Kefeli-Clay, Krashen Apostasy: Popular religion education and the contest over Tatar identıty, 1856–1917, Basılmamış Doktora Tezi, Arizona State University, Mayıs, 2001. Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|