T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
50
1857–1897 yılları arasında Tatar nüfusun Başkurtlara kıyasla az artışı nüfus 
sayımlarında “Yeni Başkurtların” da hesaba katılmasıyla açıklanmaktadır. 19 Nisan 
1855 kararı ile Başkurt–Meşeryak ordusu Tepterleri, Başkurt olarak nüfusa geçmiş, 
böylece bu yılların verilerinde Başkurt nüfus diğer etnik gruplara göre daha fazla artış 
göstermiştir. Ayrıca bu zamandan sonra askerî kayıtlarda “Başkurt ordusunda” görev 
yapanlar “Başkurt” ismi altında birleşmiştir.
144
 Böylece, XIX. yüzyılın sonlarında 
Başkurtların içinde yaklaşık 350–400 bin Mişer ve Tepter karışmıştır. Başkurtların 
sayısı yüzyılın sonlarında tahminen 1 milyon kadardır
.145
  İdil-Ural Bölgesinin 
halklarının yerleşim sınırları bugünkü şeklini XIX. yüzyılın sonlarında almış olduğu 
görülmektedir. Sosyal bilimcileri bu sonuca aşağıdaki veriler götürmüştür: 
1833, 1857, 1897 yıllarının demografik bilgileri mukayese edilirse Fin-Ugor ve 
Türkler, kendi etnik eski alanlarında toplanmaya devam etmişlerdir. XIV – XV. yüzyıllarda 
bölgede, farklı etnik gruplara sahip karışık alanlar oluşmuştur. Türk asıllı karışık alanlar, 
(Başkurt-Tatar, Başkurt–Çuvaş, Mişer–Başkurt, Çuvaş-Tatar v.b.) Fin–Ugor–Türk karışık 
alanlar, (Mari –Çuvaş, Udmurd–Başkurt–Tatar) Doğu Slavyan–Fin–Ugor-Türk etnisiteli 
alanlar (Rus – Mordva, Rus– Başkurt, Ukrayna–Tatar–Başkurt-Rus gibi). Bölgenin 
merkezindeki asıl etnik unsurların uzağında yeni etnik ve kültürel özelliğe sahip alanlar 
oluşmuş ve bu alanlar bölgeye yeni bir demografik yapı ve kültürel özellik kazandırmıştır.
146
 
Fin-Ugor soylu Mariler, XVIII. yüzyılın sonlarına kadar kendi bölgeleri olan 
Orta  İdil’in her iki sahiline yerleşmeye devam etmişlerdir. 1723 yılında Mari 
topraklarında 93 bin Mari yaşıyordu ve onlar nüfusun % 80,6 teşkil ediyordu, 1795 
yılında ise 112 bin Mari kendi topraklarında nüfusun % 78,7’ini oluşturmaktadır. 
Görüldüğü üzere Rusların Mari topraklarındaki oranı yavaş yavaş artmış, 1723 yılında 
% 18 iken 1795 yılında oranları % 19 olmuştur.
147 
Marilerin Ruslara oranı bu yıllarda 
4.41'den 4.21'e düşmüştür.
148
 XVIII. yüzyılın sonlarında Mari topraklarına Tatarlar 
yerleşmeye başlamıştır, ancak 1795 yılında Tatar nüfusu genel nüfus içinde % 2,5’den 
                                                 
144
 Kuzeyev, Çislennost Başkir…, s. 351. 
145 
Kuzeyev, a.g.e., s. 355. 
146 Kuzeyev, Narodı Srednego.., s. 164 
147 
A. G. İvanov,  Etniçeskiy Sostav Naseleniya Mariskiy Kraya v sredine XVI-kontse XVIII v. Yoşkar-Ola, 1986, s. 
86–87 
148
 Bakınız,.Tablo 4; Bu tablo XVII ve XVIII yüzyıllardaki Rus olamayan ahalinin Ruslar karşısındaki erimesini 
yüzdelik dilim olarak göstermektedir. 

---

 
51
fazla değildir. XVIII. yüzyılın ilk çeyreğinde; 1707–1712 yılları arasında, Marilerin 
nüfusu esas etnik alanlarından toplu şekilde Kama ardına (Zakamye), Ural çevresine 
yapılan göç nedeniyle azalmıştır. Bu sahada ancak XVIII. yüzyılın ortalarında Marilere 
özgü etnik alanlar oluşmaya başlamıştır.
149
  
 
 
 
 
                                                 
149
 Bkz. Harita 6; Kuzeyev, Narodı Srednego…, s. 164; Bakınız, Tablo 7 

---

 
52
Tablo 7:  XIX. Yüzyılda Fin–Ugor Ve Türklerin Nüfus Gelişimi 
 
Nüfus (bin) 
Ortalama Yıllık artış 
Halklar 
1833 1857
1897
Artış 
1833-1897 % 1833-1857
1857-1897 1833-1888 
Fin-Ugor 
(Mordva,  Mari, 
Udmurd) 
            
              
720 
 
1100
 
1680
 
233 
 
1,80 
 
1,05 
 
1,55 
Türk 
(Tatar,Başkurt, 
Çuvaş) 
 
1449 
 
2398
 
3766
 
260 
 
2,20 
 
1,15 
 
1,75 
     Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya i Yujnogo Urala, Moskova 1992, s. 171.  
Yine bir diğer Fin-Ugor soylu halk Udmurdlar ise, XIX. yüzyılda daha önceki 
yıllarda olduğu gibi kendi etnik alanlarında yani Orta Kama nehrinin sol sahillerinde 
toplanmışlardır. Udmurdların göçü genel itibariyle güney, güney-doğu, Tataristan ve 
Başkurdistan ve Perm toprakları istikametinde olmuştur. Vyatka topraklarına yerleşim 
XVI–XVIII. yüzyıllarda başlamış ve özellikle XIX. yüzyılın birinci yarısında 
genişlemiştir.
150
 1815–1859 arasında Udmurdya’da yeni yerleşen karışık Udmurd-Rus 
nüfus 1.706’dan 2.396 çıkmıştır, yerli nüfus ise 183,5’den, 453.6 bin'e yükselmiştir.
151 
XIX. yüzyılın ikinci yarısında Umdurt-Rus bölgesindeki karışık köylerin oluşması 
süreci yeni göçlerin azalması sebebiyle duraklamaya başlamıştır. Vyatka vilâyetinde 
1857 yılında, Udmurdların oranı % 11 civarında iken Ruslarınki ise % 80,4’tür. 1897 
yılı nüfus verilerine göre ise vilâyetteki Udmurdlar % 12,4 Ruslar ise % 77,4 orana 
sahiptir.
152
 
Öte yanda Fin-Ugor soylu Mordvalar da kendi ana etnik bölgelerinden ayrılıp 
güneye ve doğuya göç etmeye XVII–XVIII. yüzyıllar boyunca devam etmişler ve XIX. 
yüzyılın ortalarında büyük bir kısmı Simbirsk vilâyetinin sol sahillerine yerleşmişlerdir. 
Ayrıca yine bu yıllarda Samara ve Saratov vilâyetlerinin kuzey eyaletlerine de Mordva 
iskânı olmuştur.
153
 Orenburg vilâyetinde 1857 yılında Mordvaların nüfusu fazla 
değildir; ancak 19 bin kişidir. Burada XIX. yüzyılın ikinci yarısında ancak Mordva 
nüfusu artmıştır. Ufa vilâyetinde 37,3 bin, Orenburg vilâyetinde 38.4 bin olmuş ve 
                                                 
150
 Kuzeyev, Narodı…, s. 164 
151
 G. K. Şklyayev, Selskoe Naselenie Udmurti, s. 7-8. 
152 
Kuzeyev, Narodı Srednego Povoljya…, s. 164  

---