T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
71
kendinden sonraki metropoliti atamış ve İstanbul Patrikliğine bilgi vermiştir.
242
 
Metropolit Aleksey 1357 yılında Altın Orda başkentine giderek hasta olan Taydula 
Han’ı ziyaret etmiş ve onu takdis etmiştir. Daha sonra, Aleksey’in öğrencisi olarak da 
bilinen Dmitriy Donskiy, 1362 yılında Han’dan Büyük Prenslik için mühür almış 
böylece Moskova, kilisenin merkezi olmakla birlikte, aynı zamanda Prensliğin de 
merkezi haline gelmiştir
.243 
Öte yandan, “diğer Rus prenslerinin Moskova Prensliğine tâbi olmamakta 
ısrarlarına karşı Metropolit Aleksey, onları Kilise’den aforoz etme tehdidinde 
bulunmuştur. Ayrıca, Suzdal Prensi Boris, 1365 yılında Nijni-Novgorod’u erkek 
kardeşine vermek istemediği için, Metropolit Aleksey Nijni-Novgorod’da kiliseleri 
kapatma emriyle Sergiy Radonejskiy’i Boris'in yanına göndermiştir. 1366 yılında Tver 
Prensi Mihail Aleksandroviç ve Smolensk Prensi Svyatoslav İvanoviç, Moskova 
Prensi’yle olan mukaveleyi bozdukları ve Letonya Prensi Olgerd’le Moskova’ya sefer 
düzenledikleri için kiliseden aforoz edilmişlerdir.”
244
 
Bizans XV. yüzyılda Osmanlı devleti karşısında yenilgiye uğrayınca 
Avrupa'nın siyasî dengelerinde belirsizlik meydana gelmiştir. Zaten kuruluşundan 
itibaren bağımsızlık için çaba harcayan ve bu siyasî belirsizliği fırsat bilen Moskova 
kilisesi harekete geçmiştir. Moskova Metropolitliği 1438 yılında Ferrare’de (şimdiki 
Floransa) Doğu Ortodoks Kilisesinin Roma ile birleşmesinin görüşülmesi için toplanan 
konseyi tanımamış,  İstanbul Patriği ile alakalarını keserek kendi özerkliğini ilân 
etmiştir. 15 Aralık 1448 tarihinde Ryazan ve Muromsk Piskoposu İoan Metropolit 
görevine atanarak, Rus Ortodoks kilisesi bağımsızlığı uygulamaya konulmuştur. 
Osmanlı devleti 29 Mayıs 1453 yılında  İstanbul’u fethedince de Bizans devleti sona 
ermiş, bunun üzerine Rusya, Rus Ortodoks kilisesinin, İstanbul patrikliğinden bağımsız 
olduğunu resmen ilân etmiştir.
245 
Rus Ortodoks kilisesinin bağımsızlığı Roma’da olumsuz karşılanmıştır. Roma, 
Rus metropolitliğini parçalamak için İstanbul Patriği Grigorious'a (Mamma) 1458 
                                                 
242
 V. O. Klyuçevskiy, Soçineniya, Moskova, 1957, C. 2, s. 24;  
243 
V. O. Klyuçevskiy, “Oçerki i Reçi”, Vtoroy Sbornik Statey, St. Petersburg, 1910, s. 197-200. 
244 
Russkaya Pravoslavnaya Tserkov 988–1988, s. 19. 

---

 
72
yılında Kiev, Letonya ve tüm aşağı Rusya’da metropolitlikler açtırmıştır. Bu gelişme 
üzerine 1459 yılında Moskova’da Rus Piskoposlar Konseyi toplanmış ve “Moskova ve 
Kiev metropolitliklerinin ayrılması” yönünde karar almıştır. Rus kilisesinin bu karışık 
hali, 1687 yılında Kiev Metropolitliğinin Moskova Patrikliği ile birleşmesine kadar 
yaklaşık 200 yıl sürmüştür.
246
 
2.1.3. Rus Ortodoks Kilisesinin Patriklik Dönemi (1589–1700) Moskova 
Patrikliği ve Moskova Patrikleri 
Osmanlı imparatorluğu tarafından  İstanbul’un 1453 yılında fethi, Moskova 
patrikliğini bağımsızlık yolunda desteklemiş, güçlenen Moskova patrikliği kendisini 
İstanbul patrikliğinin manevî mirasçısı olarak kabul etmiştir. Ayrıca Tatar hücumlarına 
son verdikten sonra, Kazan (1552)
247
 ve Astrahan (1556)
248
 hanlıklarını istilâ ederek, 
Sibirya Hanlığını kendisine bağlamıştır. Siyasal olarak XVI. yüzyılda güçlenen Rusya 
dinî anlamda da bağımsız bir kiliseye sahip olmuştur.
249
 
1589 yılında Rus Ortodoks Kilisesi için büyük önem taşıyan Patriklik tesis 
edilmiştir.
250
 23 Ocak 1589 yılında Patrik İyeremiy’in de katıldığı Rus Piskoposlar 
Konseyi kararınca İov, patrik seçilmiştir. 1590 ve 1593 yıllarında İstanbul Konseyinde 
Moskova Patrikliği,  İstanbul,  İskenderiye, Antakya ve Kudüs patrikliklerinden sonra 
beşinci patriklik olmuştur.
251 
 
İlk Moskova Patriği olan İov (1589–1605), 1589 yılında kabul olunmuş 
Konsey kararlarını uygulayarak, Moskova Patrikliğini dört metropolitlik (Novgorod, 
Kazan, Rostov, Krutits), altı başpiskoposluk ve sekiz piskoposluğa bölmüştür.
252
  Patrik 
İov, 8 Mart 1607 yılında Starits Uspenskiy Manastırında hayatını kaybetmiştir.
253 
İov’un 
                                                                                                                                               
245 
E. E. Golubinskiy, İstoriya Russkoy Tserkvi, Moskova, 1900, C. 2, Bölüm 1, s. 5–11; Russkaya Pravoslavnaya 
Tserkov 988-1988, s. 24. 
246
 Makariy Bulgakov, İstoriya Russkoy Tserkvi, St. Petersburg, 1887, t. 6, s. 40. 
247
 Kazan Hanlığı 1437–1556 yılları arasında;  İdil nehrinin orta bölümünde kesin olmamakla birlikte bugünkü 
Tataristan, Başkurdistan, Çuvaşistan, Udmurd ve Mari topraklarını içine alan bir devlettir. Geniş bilgi için bakınız; 
İsmail Türkoğlu, “Kazan Hanlığı” DİA, 25, s. 136–138.  
 
248
 Astarhan Hanlığı XV. yüzyılda Altın Orda Devletinin parçalanması üzerine kurulan ve 1466–1556 yılları arasında 
hüküm süren hanlıklardan biridir. Geniş bilgi için bakınız; Mehmet Saray, “Astarhan Hanlığı”, DİA, III, s. 505. 
249
 Bulgakov, İstoriya Russkoy Tserkvi, izd. 2, St. Petersburg, 1902, t. 10, s. 7. 
250
 Bulgakov, a.g.e., s. 24. 
251
 Russkaya Pravoslavnaya Tserkov 988–1988, s. 31. 
252
 K. Pokrovskiy, Russkie Eparhii v XVI-XIX vv. İh Otkrıtie, Sostav i Predelı, Kazan 1897, C. 1. s. 2-9. 
253
 F. İvanov, Tserkov v Epohu Smutnogo Vremeni na Rusi, Ekaterinoslav 1906. s. 923-950 . 

---