T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
78
üyesi patrikliğin yenilenmesini talep etmiş, ancak istekleri reddedilmiştir. 20 yıl sonra 
yine, II. Katerina’nın laik ıslahatları Metropolit Arseniy’in itirazına neden olmuştur.
279
 
Rus Ortodoksluğunun önemi 1812 yılında; Napolyon ordularına karşı “Vatan 
Muharebesi” arefesinde ortaya çıkmış ve Metropolit Platon bu süreçte önemli bir 
misyon göstermiştir.
280
 Metropolit Platon, Borodino çatışması öncesi Moskova'da vaaz 
vererek, insanları savunmaya çağırmış, savaşın kaybedilmesinden sonra Sergey Mabedi 
büyük bir askerî hastaneye çevrilmiştir. Kutsal Sinod, ülkenin ihtiyaçları için kilise 
bütçesinden büyük miktarda pay ayırmıştır. 1812 yılının olayları Rus toplumunun millî 
ve dinî duygularını uyandırmış; Rus felsefî ve toplumsal fikir cereyanlarından birisi 
olan  slavyanofilstvo (Slavcılık; Slavseverlik) ortaya çıkmıştır. Bu akımın kurucusu 
Aleksey Homyakov, Rus Ortodoks Kilisesini, ideal cemiyetin yaratıcısı olarak kabul 
etmiş ve devleti kilise temelinde sistemleştirmiştir.
281   
XIX. yüzyılın 60’lı  yıllarında liberal ıslahatların yapılmasıyla sosyal içerikli dinî 
tefekkür de uyanmıştır. Kilise idareciliği düşüncesi ön plana çıkarılsa da, bu sahada hiçbir 
değişiklik yapılmamıştır. Rus Ortodoks Kilisesinin; Rus halkına milliyetçi ve sosyal vurgusu 
Türk–Rus savaşında da kendinî göstermiştir. XIX. yüzyılın ikinci yarısı, XX. yüzyılın başları 
Rus Ortodoks Kilisesi eğitim ve halka yakınlığıyla sosyal faaliyetlerde de kendinî göstermiş; 
yapılan bütün faaliyetler devlet gözetimi altında yapılmıştır.
282
 
 
 
 
 
                                                 
279
 Russkaya Pravoslavnaya Tserkov 988–1988, s. 105. 
280
 a.g.e., s. 106. 
281
 1901–1903 yılları arasında St. Petersburg’da teşkil edilen dinî-felsefî toplantının talebi buna örnek gösterilebilir. 
Ruhaniler söz konusu durumdan kurtuluşu, kilise sisteminin yeniden oluşturulmasında gördüler. Bu sistemin esası, 
Yerli Konsey’in (1905) toplanmasıyla oluşturulacaktı. Fakat, sosyal-kilisevî aktifliği dışında, kilise dahilinde sosyal-
siyasî aktiflik de müşahede edilmekteydi. O zamanlar oluşturulmuş “Devlet Duması”na (Millî Meclis) piskopos ve 
klirikler de seçilirdi. Sinod, bu din adamlarının milletvekili faaliyetlerini de denetlemekteydi. Öyle ki, o dönemde 
ruhanilerden dinî rütbelerin alınması durumları dahi görülmektedir. Bkz. Russkaya Pravoslavnaya Tserkov 988–
1988, s. 107. 
282
 a.g.e., s. 108. 

---

 
79
2.2. XVI. Yüzyılda Misyon Faaliyeti 
2.2.1. Rusların Kazan'ı İstilası ve Ortodoks Misyonun Başlaması 
İdil Bulgar
283
 devletiyle islamı kabul eden İdil-Ural bölgesi, daha sonra 
Cuci’nin oğlu Batu tarafından kurulan Altın Orda
284
 devleti hükümdarı Berke 
Hanın(1256–66) müslüman olmasıyla tamamen islam kültürüne dâhil olmuştur. Altın 
Orda devletinin zayıflamasıyla Deşt-i Kıpçak bölgesi bütünlüğünü kaybederek daha 
küçük siyasal birlik olan hanlıklara ayrılmaya başlamıştır.  İlk olarak 1420 yılında 
Sibirya hanlığı Altın Orda’dan ayrılmış ve bağımsız hareket etmeye başlamıştır. Altın 
Orda bölünmeye devam ederek sırasıyla Kazan
285
 (1437), Kırım
286
 (1443), Kasım 
Hanlığı,
287
 (1445) ve Astrahan
288
 (1460) hanlıkları yeni devletler olarak ortaya 
çıkmıştır. Ruslar, Altın Orda'yı ardı-arası kesilmeyen saldırılar, köyleri ve şehirleri boş 
bırakan yağmalar, manastır ve kiliseleri tarumar eden bir devlet olarak telakki ederler. 
Nitekim Altın Orda zayıflayıp hanlıklara bölününce temsilcisi konumuna gelen Kazan 
hanlığı Rus devletinin birinci güvenlik sorunu haline gelmiş ve mücadele bu bölge 
üzerinde yoğunlaşmıştır. Klasik Rus tarihleri, Karamzin, Solovyev gibi tarihçilerin 
yanında hıristiyanlaştırmanın sürecini kayıt altına alan A. Majarovski, A. Hurustalev, E. 
Malov, N. İ.  İlminskiy, N. V. Nikolski gibi misyonerler Kazan'ın işgaline gerekçe 
olarak Kazan hanlığının hıristiyan azizlerini ve Rusları  aşağılayan saldırılarını 
göstermektedirler. Dahası bu savaşın tamamen dinî karakterli bir savaş olduğunu 
düşünmektedirler.
289  
                                                 
283
 Ahmet Taşağıl, “İdil Bulgar Hanlığı”, DİA,  C. 21, s. 472–473.  
284
 Mehmet Saray, “Altın Orda Hanlığı”, DİA, II, 538–540. 
285
 Kazan Hanlığı 1437–1556 yılları arasında;  İdil nehrinin orta bölümünde kesin olmamakla birlikte bugünkü 
Tataristan, Başkurdistan, Çuvaşistan, Udmurd ve Mari topraklarını içine alan bir devlettir. Geniş bilgi için bakınız; 
İsmail Türkoğlu, “Kazan Hanlığı”  DİA, 25, s. 136–138; Reşit Rahmeti Arat,  DİA, C. 6, Milli Eğitim Basımevi, 
İstanbul 1977 s. 505–522; Kazan Hanlığı ile İdil Ural Bölgesi toprakları hemen hemen örtüşmektedir. Kazan 
hanlığının haritası için bakınız; Harita 8 
286
 Geniş bilgi için bakınız, Halil İnalcık “Kırım Hanlığı”, DİA, C. 6, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1977 s. 746–
756. 
287
 Altın Orda büyük hanlarından olup sonra Kazan hanlığını kurmuş olan Ulug Muhammed tarafından Oka nehri 
havzasında 1445 yılında tesis edilerek 1661 yılına kadar hüküm sürmüş bir Türk hanlığıdır. Geniş bilgi için bakınız, 
Reşit Rahmeti Arat, “Kasım Hanlığı”, İ. A., C. 6, s. 380-85. 
288
Astarhan Hanlığı XV. yüzyılda Altın Orda Devletinin parçalanması üzerine kurulan ve 1466–1556 yılları arasında 
hüküm süren hanlıklardan biridir. Geniş bilgi için bakınız; Mehmet Saray, “Astarhan Hanlığı”, DİA, III, s. 505.  
289
 Apollon Mojarovskiyi,  İzlojenie Hoda Missionerskogo Delo po Prosveşeniyu Hristianstvom Kazanskih 
İnorodtsev,    sı 1552 po 1867, Moskva 1880, 261s. ; N. Karamzin, İstoriya Gasudarstva Rossiya,  c.  I,  s.  24,    St. 
Petersburg, 1842; A. HRustalev, Oçerk rasprostraneniya Hristyanstva mejdu inovertsami Kazankogo kraya, Kazan 
1897; S. M. Solovvyev, İstoriya Rossii, sdrevneyşih vremen, C VII, s. 90–91 St. Petersburg 1897. 

---