T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
80
 
                  Harita 8: Kazan Hanlığı Haritası 
 
İmparator IV. İvan devrine kadar Rusların Kazan hanlığına yaptığı saldırıların 
bir kısmında askeri zaferler kazanılsa da hatta Kazan hanlığına zaman zaman Rus valiler 
atansa da ancak görüntüde başarı sağlanmış Tatarlar kısa sürede egemenliği ellerine 
geçirmişlerdir. 
İmparator IV İvan'ın Kazan'ı istilâsına gerekçe için şunları söylemiştir:  “İsa 
tarafından himayeme verilen hıristiyanların öldürülmesine dayanamıyorum; inancım ve 
kiliseye bağlılığım uğrunda son nefesime, ölümüme kadar akıtılan kan için kısasımı 

---

 
81
istiyorum ve İsa kat’i imanımı görüp bizi, bütün düşmanlarımızdan kurtarır.”
290
 Yine 
sefere manevi bir hava vermek için şunları söylemiştir: “İsa-Mesih gerçek saldırganları 
tanır, Rusya'nın amacına hizmet edenleri ve Mukaddes üçü asırlar boyunca 
onurlandırır.”
291
 Çar ve ruhaniler, Kazan hanlığına yapacakları seferle vahşi Tatarları 
topraklarında perişan etmek, İsa'nın dinîne bu vahşileri terbiye ederek kazandırmak 
amacını taşımaktadır. IV. İvan, Kazan hanlığına savaş açma nedenini bütün dinî 
idarelere yazılı  şekilde açıklama yaparak göndermiş ve bölümlerden adına olumlu 
cevaplar almıştır. Mesela Novgord'un Arhiyepiskopu Feodosiy cevaben şöyle yazmıştır: 
“Hükümdarım bana, sürekli ona bağlı olan ve dualar eden kuluna emrini gönderdin. 
Hıristiyanlığa iman eden köylüler sürekli Kazan tarafından rahatsız ediliyorlar ve sen 
Çarımız ve hükümdarımız  İsa-Mesih, onun Azizleri adına ve mucizeler adına 
kahramanlık yapıp Kazan'a gitmek istiyorsun ve İsa-Mesih’in yardımı ile hıristiyanların 
kanının akıtılmasını durdurmak istiyorsun. Ve biz hükümdarım, senin sadık kulların, 
bütün igumenler ( manastırın başkanı ) ve arhimandritler ve kilise yöneticileri olarak ve 
her şeyi af eden İsa-Mesih’e dualar edeceğiz, Tanrı sana uzun ömürler ve sağlık versin, 
kaleyi almakta sana yardım etsin.” Aynı ruh ve heyecanla zamanın baş keşişi mitropolit 
(proslav keşişlerinde en yüksek rütbe) Makariy de bu sefer için şunları söylemiştir. 
“Çar Kazan yolunda iken Metropolitin mektubu eline geçmiştir: Rus mitropolitleri İsa-
Mesih’e dualar edip, sana karşı koyan dinsiz imansız Kazan Tatarlarına karşı savaşta 
yardımını diliyorlar. Günahsız hıristiyan halkının kanını döken, mukaddes kilisemizi 
kirleten Kazan Tatarlarına karşı savaşta Kralımız İvan'a (1530–1584) ve Knez Vladimir 
Andreyeviç'e, kalplerinde İsa aşkı ve haç aşkı olan kahraman savaşçılarınıza,  İsa-
Mesih’in yardımını kilisemiz adına, bütün hıristiyanlık adına sürekli ezilen, soyulan ve 
çeşitli  şekillerle küçük düşürülen Ortodoks halkı adına teşekkürler ediyoruz. Biz senin 
sürekli  İsa-Mesih’e dualar eden sadık kulların, Kralımız  İvan'a (Ioanna), her zaman 
teşekkürler ederiz ve İsa-Mesih’e ve onun bütün mukaddeslerine dünya adına dualar 
ederiz ve ondan günahkârları af etmesini isteriz. Senin onlar üzerinde büyüklüğünü ve 
hükümdarlığını isteriz.”
292
 Metropolit Makariy'nin mektubuna Çar İvan  şu cevabı 
                                                 
290
 Polnoe Sobranie Russkih Letopisey, İzdanie Arheografiçeskoy Komissii, (PSRL), C. VI, St. Petersburg 1819,  s. 
311;   Karamzin, a.g.e., C. VIII, s.  193. 
291
 Mojarovskiy, , İzlojenie… , s. 2  
292
  Dopolneniya k aktam İstoriçeskim i izdanie Arheografiçeskoy Komissii, (DAİ olarak geçecektir), C. I, No 37, 
Belge II, St. Petersburg 1846. 

---

 
82
vermiştir.  “Merhametli  İsa-Mesih’i yardımıma çağırarak ve kutsal ana ile beraber 
bütün mukaddeslerin dualarını onaylamana güvenerek, Knez Vladimir Andreyeviç, 
boyarları ve bütün hıristiyan savaşçıları ile beraber yola koyulduk… Dünyanın tek 
hükümdarı ve yaratıcısı bize yol açtı ve bize karşı gelen ve hıristiyanların ölümüne 
sebep olan düşmanlarımızın günahlarından arınması ve kurtulması için Tanrının sadık 
kuluna, hıristiyan dünyasının ve kilisenin ve bütün hıristiyanlığın keşişine, bizim için 
dualar edip yolumuzun açık olmasını istemeni rica ediyorum…”
293
  
Bir ikinci önemli sebep olarak günümüz çağdaş Rus tarihçileri Altın Orda 
döneminde Ruslardan alınan 100 bine yakın esiri göstermektedirler. Böylece büyük bir 
katliama sebep olan bu istilâ meşru bir zemine oturtulmaktadır. XVI. yüzyılın 
ortalarında esirler meselesi, Rus devleti ve Kazan devleti arasındaki en önemli siyasal 
konudur. Nitekim bu meselenin halli için 1551 senesinde meşhur Stoglav Konseyi 
toplanarak devletin Kazan’daki Rus esirleri satın alması kararını vermiştir. Yine aynı 
sebeple saban başına iki ruble vergi koyarak halkın bu sefere ortak olması temin edilmiş 
stratejik, iktisadi ve yayılmacı anlayışın getirdiği istilâ hareketi bir anlamda Ruslar 
tarafından adil ve haklı bir karakter kazanmıştır. Dinî hüviyeti de dönemin özelliği olan 
dinî karakterli devlet yapılanmasının doğal sonucu olarak ana etken olarak ön plana 
alınmıştır. Nitekim “Çar IV. İvan Kazan'ı istilâ edince Moskova ve bütün Rusya'da 
kiliselerde dualar edilip ayinler” düzenlenmiştir.
294
 
Dördüncü  İvan’ın Kazan için verdiği mücadele yedi yıl sürmüştür (1545–
1552). 1545 yılının ilkbaharında yapılan ilk sefer sadece güç gösterisi olarak kalmış 
ancak Kazan hanlığı içinde bulunan Moskova yanlısı hanedan siyasal etkinlik kazanmış 
ve dolayısıyla güç dengesi Moskova’ya geçmiştir. Nitekim “1545 yılı sonlarında Kırım 
eksenli Giray Han sülalesine karşı Kazan’da büyük bir ayaklanma çıkmış Safa Giray 
Han Kazan’dan kovulmuş ve tahta Rus Devleti 1546 yılının başlarında  Şah Ali 
Şigalev’i çıkarmıştır. 7 yıl içinde Ruslar Kazan’a toplam 5 sefer düzenlemiştir.  İkinci 
sefer 1547 sonu 1548’in başı; Üçüncü sefer 1549 Kasımı ve 1550 Ocak-Şubatı; 
dördüncüsü ise 1551 yılının ilkbahar ve yazında yapılmıştır. Bu sefer sonucu Rusların 
dağlı halk dedikleri Mari Çeremiş ve Çuvaşlar Rusya devleti tarafından istilâ edilmiştir. 
                                                 
293
 DAİ, C. I, No: 160, Belge I, S. Petersburg 1846. 

---