T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
86 (kronikler) savaşın alanından bahsederken, şöyle yazmaktadırlar: “Savaş Kazan’dan Kama’ya, İdil’den Oşit, Urjum, İlit’i geçerek Vyatka’ya kadar yayılmıştır. Kazan’dan Kama nehri boyunca 300 Verst (1 Verst=1,06 km), Volga’dan Vyatka’ya kadar 200 verst yayılmıştır. Kazan’dan 4 gün boyunca yürümüşlerdir.” 307 Rusların bu cezalandırma seferleri neticesinde Kazan’ın kuzey, kuzeydoğu ve doğusundaki isyanlar bastırılmıştır. Lyvov kroniğinde “isyancıların başkanlarının Rus komutanlarının yanlarına gelerek Moskova’ya itaat edeceklerine ve vergilerini ödeyeceklerine dair yemin ettikleri” 308 yazılmaktadır. Fakat bu Moskova’ya tam itaat anlamına gelmiyordu, çünkü daha 1556 yılında aynı bölgelerde yeni isyanlar meydana çıkmıştır. 1554 yılının yazından başlayarak diğer bölgelere göre daha saldırgan hareketler Mari halkının yaşadığı yerlerde vuku bulmuştur. Bu isyanın başında Rus kroniklerince “yüzbaşı” olarak ünvanlandırılan Mamiç-Berdi bulunmakta idi. Mamiç-Berdi Nogay Knezi Yusuf’la da irtibat kurmuş, 1554 yılının yazında Yusuf’un oğlu Ali-Akram (Süyümbike’nin kardeşi) 300 Nogay askeriyle Mamiç-Berdi’nin yanına gelmiş ve burada Çeremişlerin hanı ilan edilmiştir. Onların başkenti de Çalım şehri olmuştur. Nogay askerleri halkı soymaya, yaşlı ve kadınlara eziyet çektirmeye başlayınca onlara karşı halk ayaklanmış ve hepsini öldürmüştür. Nogay Hanının kafası kesilerek bir ağaca asılmıştır. Ayrıca ağaca “Biz seni, bizi koruman için Han yaptık. Sen ise bunun yerine bizi soydun. Şimdi de senin kafan yüksek kazıkta hüküm sürsün” şeklinde bir not yazmışlardır. İsyan eden Mari halkı, Moskova hâkimiyeti öncesi “Han idarecileri” tarafından isyana sürüklendiklerini anlamışlardı. Bununla birlikte isyanlar azalıyordu. Gerçi, 1555’de Mamiç Berdi askerleriyle birlikte İdil boyunu rahatsız etmeye devam etmiştir. Ancak zaman geçtikçe taraftarı azalmış ve itaatinde küçük bir birlik kalmıştır. En son ayaklanma ise 1556 yılının Mart ayında olmuştur. İsyanların 306 PSRL, III, s. 281 307 PSRL, C. III, s. 282. 308 PSRL, C. III, s. 283. 87 bastırılması 1556 yılının sonları ile 1557 yılının başlarında da devam etmiştir. 1557 yılının Mayıs ayında, isyan bastırma işi sona ermiştir. 309 Kazan’dan gelen Semön Yartsov IV. Ivan’a “isyanların bastırıldığını ve halkın vergi ödemeye başladığını, ayrıca Kazanlı knez ve mirzaların bir sosyal grup olarak ortadan kalktıklarını” bildirmiştir. 310 Ortadan kalktı denilince, birincisi; bu knez ve mirzalar esir alınmışlar, ikincisi bazıları mağlubiyeti kabul ederek yeni idareye hizmet etmeye başlamışlar, üçüncüsü de yapılan savaşta ölmüşlerdir, anlamına gelmektedir. 1552–1557 yılları arasında istilâ edilen Kazan hanlığı topraklarındaki ayaklanmalara Kurmış Uyezd (bölge)’indeki Mari ve Çeremiş ayaklanmaları da dâhildir. Özellikle Yadrin bölgesindeki Çeremişler 311 aktif olarak bu harekete katılmışlardır. “Blagoveşen Manastırının Arhimandriti olan Maksim 1588 yılında manastıra ait toprakların ve köylerin Lugovaya ve Dağ Çeremişleri tarafından ele geçirildiğini bildirerek Çar’a şikâyet etmiştir. Maksim, yine Çeremişlerin Kazan savaşının sona erdikten sonra, (yani 1552’den sonra) Sura nehrinden İdil’e kadar olan yerlerde eşkiyalık yaptıklarını belirtmiştir. Bu şikâyet üzerine Çar Fedor İvanoviç (1584–1598), komutan F. İ. Krivoborskiy’i bu işle ilgilenmesini ve suçluları cezalandırmasını emretmiştir. Ancak 1594 yılında manastır kendilerine Çar tarafından bahşedilen topraklarına yeniden kavuşabilmiştir. Yadrin Çeremişleri manastıra ait sürülmüş tarla ve diğer mülklerine 40 yıl boyunca hâkim olmuşladır.” 312 1552–1557 yılları arasında meydana gelen isyanlar, Rus tarihi kaynaklarında devlete başkaldırı olarak görülmekte bu nedenle isyan olarak isimlendirilmektedir. Çağdaş Rus tarihçileri ise bu ayaklanmalara sadece feodal yapıya halkın cevabı olarak bakmışlar, müslüman-hıristiyan, egemenlik ve devlet açısından bakmamışlardır. Hatta Mari ve Çeremiş bölgelerindeki isyanların geçiştirildiğini, buradaki başkaldırının tamamen düzene karşı bir maddi başkaldırı olduğunu savunmaktadırlar. Ayrıca 309 PSRL, C. III, s. 284. 310 PSRL, C. III, Bölüm I, s. 282. ; “21 Mart’ta Yüzbaşı Altış başkanlığında dağlı insanlar Çar’ın yanına geldiler ve onun düşmanı olan Mamiç-Berdi’yi teslim ettiler. Dağlı insanlar Mamiç’le karşılaşınca, onunla birleşmek istediklerini söylemişler, daha sonra ona içki içirerek onun 200 askerîni öldürmüşler, kendisini ise tutuklayıp Çar’ın yanına getirmişlerdir. Çar dağlı insanlara bu hizmetlerinden dolayı büyük hediyeler vermiştir.” 311 V. D. Dmitriyev, Oznaçeniyi Etnonima ‘Çeremişı’ v Russkih; zapadnoevropeyskih istoçnikah XVI-XVIII vv, (XVI- XVIII. yy. Rus ve Batı Avrupa Kaynaklarında “Çeremişı” kelimesinin manası) adlı makalesinde Yadrin’deki Çeremişleri Çuvaşlar olarak kabul etmektedir, Uçenıya Zapiski, Çeboksarı, XXVII, s. 118–132. 312 Aktı Feodalnogo Zemlevladeniya; hozyastva, Bl.. III, Moskova 1961, s. 40 – 42, 51 – 56. 88 Kazan’daki isyan ile Mordva ve Çeremiş isyanlarının tamamen farklı karakterde olduklarını savunmaktadırlar. 313 1550-60’lı yıllardaki isyanların ve çatışmanın bir türlü bitmemesi merkezîleştirme konusunda tedbirlerin alınmasını kaçınılmaz kılmış ve “İzbrannaya Rada” 314 hükûmetinin yaptığı adli, askeri, ekonomi ve kilise reformları uygulamaya konulmuştur. 1551 yılında Stoglav Katedralinde yapılması kararlaştırılan kilise reformu, devlet idaresinin kilise işlerine karışmamasını ve taht ile halk arasındaki birliğin pekişmesini sağlamıştır. Konseye katılanlar dinîn güçlenmesi ve inananların kilise ayinlerine Rus devleti ve hükümdarına karşı sadakati konusunda hemfikirdirler. Konseyde alınan bu kararnamenin manası şöyle idi: “Din konusunda sağlam olan biri sivil hizmette de sebat edip, kendi görevlerini yerine getiriyordu. Bu prensibin hıristiyan olmayan nüfus arasında da uygulanması, o nüfusun hıristiyanlaştırılması anlamına geliyordu. Bundan dolayıdır ki, 1555 yılında toplanan konseyde de bu konular ele alınmıştır. Bu konular arasında Kazan yeparhiyasının 315 açılışı da yer almıştır. 316 Çar İvan Vasilyev, Kazan'ı terk etmeden önce şehri çeviren tahta kale duvarının yıkılıp yerine surlar yapılmasını emretmişti. İsyanlar Rus orduları tarafından kanlı bir şekilde bastırılınca bütün müslümanlara Kazan şehri yasaklanmış ve bugünkü Kazan gölünün yanına sürgün edilerek müslümanlara özgü bir mahalle kurulmuştur. (Eski Tatar kasabası) 317 Kazan ve Sviyajsk yakınlarına bölgeyi hıristiyanlaştırma amacıyla (1555– 1557) Çeboksarı, Kokşaysk, Laişev ve Tetuşi, şehirleri kurulmuştur. Bu şehirlerin kuruluş amaçlarından biri de bölgeye göre batı ve kuzeyde kalan Rus nüfusunu 313 Makarov, a. g. e., s. 19; “1552-1557 ihtilallerinin tarihi değerlendirilmesi yapılırken Moskova hükûmetinin gönderdiği vali ve komutanların iktidarları çok şiddetli ve asabi olmuştur. Bunlara özellikle vergi toplama işinde rastlamak mümkündür. Toprak köleliğine karşı çıkanlar idareci ve Rus tüccarlarına saldırmışlardır. Böyle vakalar 1552 yılının Aralık ayında İdil (Volga) bölgesinde Vasilsursk civarında da vuku bulmuştur. Bu tür olaylar çok sık meydana gelmiştir. Tatar ve Mari feodallerinin Moskova idarecilerine karşı propaganda yürütmeleri neticesinde bu karışıklıklar gelişmiş ve büyük isyanlara dönüşmüştür. Uçeyin-Tseyit ve Mamiç Berdi gibi isyan başkanlarının da feodal sınıf arasından çıkması rastlantı değildir. Kurmış bölgesindeki Mordva ve Yadrin Çeremişlerinin çalkantıları, 1550. yıllarda İdil’de çıkan isyanların (antifeodal) feodalite karşıtı karakterini güçlendirmiştir.” 314 “İzbrannaya Rada” Çar IV. İvan’ın yakınlarından oluşan bir hükûmet ve 1546–1560 yılları arasında resmî nitelikte olmayıp, daha çok sınıf çatışmalarını ortadan kaldırmakla uğraşmıştır. Programları arasında İdil bölgesini Rusya’ya bağlama ve Kırım Hanlığı ile mücadele de yer almıştır. 315 Yeparhiya; Ortodoks kiliselerinde en büyük idari kısım, birimdir. Yeparhiyanın başında piskopos bulunurken, ilk yeparhiyalar knezlik bölgeleriyle çakışmaktadır 316 Makarov, a.g.e., s. 21 317 Mojarovskiy, a. g. e., s. 6. Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|