T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
104
Melnikov'un kayıtlarına göre Metropolit Lavrenti kendi yeparhiyasında zaman zaman 
Kreşen ve hıristiyan Rus ahaliye Ortodoksluk hakkında dersler vermektedir.
374
 
XVII. yüzyıl hakkında Kazan ve Sviyajski bölgesinde yapılan misyoner 
faaliyetleri için bilgi bulunmamaktadır, ancak bilgi boşluğu devletin gayrı Rus ahali için 
çıkardığı kanunlarla telafi edilebilir. Bu sebeple Mojarovski Rus Ortodoks kilisesinin 
Kazan ve Sviyajski faaliyetlerini bu yöntemle doldurduğu görülmektedir. Ayrıca bu 
kanunlar bölgedeki misyon faaliyetini çok etkilemiştir.
375
  
XVII. yüzyıl kanunlarını birçoğu Ortodoksluğu kabul eden gayrı Ruslara 
verilen özel haklarla ilgilidir. Bu kabilden kanunların başlangıcında Çar Mihail 
Feodoroviç vardır.  İlk kanun içeriği Kreşenlerin müslüman Tatarlarla ayrı ayrı 
topraklarda ikameti üzerinedir.
376
 
Çar Aleksey Mihayloviç’in gayrı Rus ve Ortodoks olmayan ahali için ikinci 
fermanı daha ağırdır ve ellerindeki Kreşenlerin az bir para karşılığı salınmasını 
emreder.
377 
Ayrıca Tatarlardan birisi Ruslardan birisini zorlama veya kandırma suretiyle 
müslüman yaparsa idam edilmesi veya ateşe atılması emredilmektedir. Kanunnamenin 
42. metninin, XVI. bölümünde ise Tatarlar ve Mordvanların ellerindeki toprakların 
alınıp Ruslara verilmesi hükmünü taşımakta bu hüküm Ortodoksluğu kabul eden gayrı 
Ruslara uygulanamaz istisnasını da beraberinde taşımaktadır. Kanunnamenin 44. 
metninin XVI. Bölümünde bu istisna “Ortodoks olmayı kabul eden boyar, mirza, Tatar,  
Mordva, Çuvaş Çeremiş ve Votyaklardan topraklarını almayın.”  şeklinde 
kanunlaşmıştır. 1654 yılında ise Ortodoks olmayan ahaliden ölenlerin mirasçısı uzak da 
                                                 
374
 Metropolit Lavrenti ile ilgili Melnikov'un yazdıkları şunlardır: “ Kazan ve Sviyajski mitropoliti Lavrenti canımız 
kutretli kinezimiz Aleksiy Mihailoviç'in ve Rus devletinin emirlerindedir. Kazan ve Sviyajsk yeparhiyasının rahip ve 
çalışanları, hıristiyan olan olmayan dinî bayram veya olağan günlerde kendisini ziyaret ettiğinde onları topluyor ve 
tanrının kelimesini onlara okuyor; Sviyajski'de kaldığı yerde bahçe yok ancak Vyaçislav manastırında uygun baş 
köşeşi onun için ayrılmıştır.”    
375
 G. Firsov, “O sposobah obreşenie inoveretsev k pravoslovnoy viri”, Pravoslavnıy Sobosednik, Nisan 1858, s. 470–
474, Kazan. 
376
  Mojarovskiy, İzlojenie…, s. 32; “Rusların bundan böyle uzak topraklarda vaftiz olmayanların yanında bir işleri 
yoktur. Ruslar kendi işlerinde vaftizsiz işçiler çalıştırırsa onları  ağır cezalarla cezalandırın ki, diğerlerine örnek 
olsunlar.” 
377
    Polnoe Sobranie Zakonov (PSZ), C. II, No. 867, 1830–1884, St. Petersburg 55 cilt; “Vaftiz olmamış gayrı 
Rusların  şehir ve köylerde yaşayanlarından, hıristiyan olmayan işçi ve kölelerinden Ortodoksluğu kabul edenleri 
yanlarından alın, onları vaftiz edin ve sahiplerine 15 ruble vererek fiyatlarını ödeyin, parayı onlara bizzat kendinîz 
verin. Eğer ellerinde 15 rubleden daha değerlidir  şeklinde bir tapu bulunursa, bu tapuya inanmayın. Zira onlar 
tapulara fazla miktar yazmışlardır.” 

---

 
105
olsa Kreşen akrabaları olacaktır hükmünü taşıyan bir kanun çıkmıştır.
378
 Bu da 
bölgedeki müslüman ve putperest ahalinin malının elinden alınıp Ortodoks olanlara 
verilmesi sonucunu doğurmuştur. 
16 Mayıs 1681 yılında Çar Feodor Alekseyeviç adıyla bir emir yayınlanarak 
bütün Tatarların toprak ve mallarını ve ayrıca kimlerin vaftizli kimlerin vaftizsiz 
olduğunun yazılı kayda geçmesi istenmiştir.
379 
“Nehrin aşağı  kısmında yerleşen Mirza 
ve Tatar şehirlerinde, mirza ve Tatarların karıları, dul kadınlar, gençler, kızlarda olan 
topraklar, mallar, köylüler ve kimsesizler kudretli hükümdarımıza yazılsın, hükümdar, 
mirza ve Tatarların topraklarında ve mallarında köylülere çok ağır vergi koyup onları 
ezdiklerini bilmektedir. Ayrıca onlar buradaki ahaliyi kendi basurman(lanet) dinlerine 
çekmekte ve aşağılamaktalar. Köylüler yaptıkları her işi kendileri için yapsınlar, mirza 
ve Tatarları dinlemesinler, para ödemesinler; şimdiye kadar mal sahiplerine ve 
zadegânlara ödediklerini ve hizmetlerini hükümdar için yapsınlar. Mirza ve Tatarlara da 
söyleyin, ellerinden alınan toprak ve malların karşılığında Temnikova ve Kadomsk’a 
Mordvanlar ile beraber yerleştirilecekler ve bundan sonra bu hüküm kanun olacaktır.  
Bu arada bölgedeki vergi memurları (podyaçi) ve yerel idare polisleri (Pristav) Tatar 
köylerini gezip inatlarından vazgeçerek haçlanmayı tavsiye edip, hükümdardan 25 
Şubat 1682'deki emri mucibince af dilemelerini istiyorlardı.”
380
 Aynı kanunlar 
Mordvanlara da uygulanmıştır. Mordvanlar ayrıca bir emirle haçlanmayı kabul 
etmezlerse Ortodoksluğu kabul etmeyenlere köle olarak verilmekle tehdit edilmiştir. 
Şayet vaftiz olmayı kabul ederlerse kanuna uyarak 6 yıl boyunca imtiyazlardan 
                                                 
378
  PSZ, C. II, No: 814. 
379
 PZS., C. II,  No. 923, 944, 1009,; C. V, No: 2734, 2920; C. VII, No: 4962;“Haçlanmayı kabul etmeyen ahaliden 
zorla alınan toprak ve mallara Ortodoks ahalinin yerleştirilmesine dair kanununu içeriği bu olmasına rağmen sonraki 
yıllarda, Çariçe Sofya bu kanunu uygulamada yetersiz kalmıştır. (PSZ., II, No: 923, 944, 1009),  1713 yılında bu sefer 
Çar I. Petro; Dinî idarenin merkezi Senato'a bir emir yolladı: “Kazan ve Azov guberniyasındaki bütün Kreşen 
olmayanların toprak ve mal sahibi, köle ve işçi çalıştıran Basurman Muhammedilere, kudretli hükümdarınızın emrini 
iletin: “yarım yıl içinde vaftiz olsunlar; haçlananlar toprak mal, köle ve işçilerine sahip olacaklar. Yarım yıl içinde 
haçlanmayanlara gelince, onların toprak, mülk, köle ve köylüleri ellerinden alınacak ve hükümdara bildirilecektir.” 
(PSZ. V, No 2734). 1715 Temmuzunda bu emir yerine getirilmiştir. Mirzalardan ve Tatarlardan ve diğer gayrı 
dinlerden olan ahaliden, Kreşen köylüleri ve işçileri ve mülkleri, ellerinden alınıp hükümdara bildirildi, sadece 
Kreşenlerin köylüleri ve işçileri kaldı. (PSZ, V, 9229). 1727 yılında, Katerina I zamanında Mirza ve Tatarlara bütün 
toprakları ve mülkleri geri verildi, atalarından ve dedelerinden alınmış toprakların karşılığında ise, Kasım 1713 yılı 
kanununa uygun olarak, hükûmete kalan topraklar yerine, yeni alınmış Tatar topraklarından verilmiştir. (PSZ, VII, 
No. 4962). 
380
  PSZ, C. II, No: 867 ; “Mirza ve Tatarlardan Ortodoks olmayı kabul edenleri vaftiz edin ve eskiden olduğu gibi 
köylerini, topraklarını, iade edin. Toprağı olan veya olmayan Mirzalara 10, karılarına 5, çocuklarına 2,5 ruble maaş 
bağlayın, Tatar erkeklerine 5, karılarına 2,5, ve çocuklarına da annelerinin yarısı kadar maaş verin”.  

---