132
müslüman köylerine bu nüfusu yerleştiremeyiz, topraklarını temin edemeyiz. Kreşenleri müslüman
köylerinden çıkarmak ve diğer Kreşen köylerine yerleştirmek gerekir. Hatta; aynı evde, aynı ailede
yaşayan Kreşen olan ve olmayan aile üyelerini ayırmak, babaları çocuklarından, çocukları babalarından
ayırıp her birini bir Kreşene vermek gerekir. Kendi ailesinden ve yerinden ayrılmak istemeyenler, böylece
hıristiyan olur.”
497
Senato, Tatarların ricasına binaen Veçeslav’ın raporunu dikkate alarak bir
araştırma yaptırmıştır. Bu araştırma sonucunda gerçekten de Kazan vilâyetinde Kreşen
nüfusun Kreşen olmayanlara göre oranı 1/10’un altında çıkmıştır. Kreşenlerin nüfusu
3.382; Kreşen olmayanların nüfusu 98.913’tür ve bu esasa göre Tatarların mescit
yaptırması yine eski kanuna tâbi tutulmuş, taşınma da belirli ölçütlere göre
düzenlenmiştir. Aşağıda bu düzenlemenin tam metni vardır. Düzenlemede en dikkat
çekici emir 12 yaşından büyük olup vaftiz olmayan çocukların ailelerinden ayrılmasıdır.
İmparatorun ve dinî dairenin emri kesindir “mutlaka vaftizli ile vaftizsizler ayrılacaktır.
Bu nedenle bir çok aile anneler, babalar çocuklarını bırakmak zorunda kalmıştır. Bu
durum Senato emrinde şöyle geçer:
“Kreşenlerin nüfusu onda birin altında kaldığı köylerdeki Kreşenleri Kreşen veya Rus
köylerine taşıyın; fakat Kreşenler yüzde ondan fazlasına tekabül ediyorsa taşımayın, 12 yaşından küçük
çocuklar babaları Kreşense yanlarında kalacak, eğer büyükse hâlâ vaftizli değilse babalarından ayırın,
taşıma esnasında mutlaka vaftizli olanlarla olmayanları ayırın.”
498
1759 yılının 23 Eylülünde Senato kararıyla Tatarlara 8 Ağustos 1750 kararına
uygun olarak Kazan Tatar mahallesine iki mescit yapma izni vermiştir.
499
Yeni
Vaftizliler Dairesinin yönettiği hıristiyanlaştırma faaliyetindeki çarpıklıklar ve zorlayıcı
tedbirler neticesinde toplumda suçlu olan ve suça meyilli olan her kesim vaftize
zorlanmış, afla gösterilen idarî ve ticari ödüllere kavuşan bu insanlar ne dine ne de
devlete faydalı birer vatandaş olmayı becerebilmiştir. Bu nedenle birçok yeni Kreşen
yeni dinleri hakkında hiç bir şey bilmiyor sadece vaftizli olduğunu biliyordu.
Bütün bunların yanında idarenin daima Kreşenleri koruyarak yeni kanunlar
çıkarması Kreşen olmayan tebayı Kreşenlere ve devlete düşman yaptığı anlaşılmaktadır,
496
Bu karar için bakınız: Opisanie Kazanskoy Eparhii, s. 223
497
Mojarovskiy, İzlojenie, s. 93
498
PSZ C. XIV, No. 10, 597.
499
PSZ C. XIV, No. 10, 597. “Eski Tatar mahallesinde Rus aileleri yaşamıyor, kilise yok, Tatarlar 128 aile ve
yaklaşık 800 nüfus vardır.”
133
özellikle müslümanların hiçbir haktan yararlanamaması ve devamlı surette baskı altında
tutulmaları sosyal yarayı daha da derinleştirmiştir. Siyasal ve sosyal alanda zaten sıkıntı
çeken gayrı-Rus bölgeler bir de vaftizli sayısının artmasıyla ek ekonomik yükümlülük
taşıyor, Kreşenlerin yerine de devlete vergi vermek zorunda kalıyordu. Misyonun
devam ettiği vilâyetlerde artık iki taraf vardır, vaftiz olmayı reddeden; devamlı surette
devletin baskısını hisseden grup ve vaftiz olan ve onları koruyan askerî güç. Bu iki güç
Yeni Vaftizliler Dairesinin de etkisiyle birbirine tamamen düşman olup isyana varan
çatışmaların tarafı durumuna gelmiştir.
Devlet kilisenin isteğine göre çıkardığı kanunlardan Ruslaştırma ( obRusenie)
adına ne kadar kazanım sağlamıştır ve devletin etkisi kiliseye göre ne derecededir
soRusu bu bölümün en temel sorularıdır. Zira Yeni Vaftizliler Dairesinin Gavriil
dönemi aynı samanda zorlama döneminin de bitişi, gönüllülük esasına dayalı bir
vaftizin başlangıcı sayılabilir. En azından devletin vaftiz edilmeyi kabul edenlerden bir
form istemesi ilk defa ihtiyarîlik özelliğinin kayda geçişidir.
1552 yılından 1775 yılına kadarki, misyon faaliyetinin en etkili gücünün
aslında devlet ikinci etkili gücü devlet eliyle iş gören kilise olduğu sonucunu belirtmek
yersiz olmaz. Tersinden cevapla kilise devletin resmî anlamda misyon faaliyetini
yürüten kuruluşudur denilebilir.
Ancak 1740 yılında kurulan Yeni Vaftizliler Dairesinin yaptığı misyon
faaliyetiyle Kreşenler ve Kreşen olmayanlar arasına derin bir hat çekmiş, daha sonra İdil
sahasını da alt üst edecek olan Pugaçev isyanını başlamasında en önemli motif
olmuştur. Daire’nin Kreşenlere verdiği destek hükûmetin verdiği süreyle sınırlıdır, bu
da 3 yıl gibi bir süreyi kapsamaktadır. Hıristiyanlığı kabul eden ve “Kreşen” statüsü
kazanan gayrı Rus teba bir süre sonra Kreşen olmayanlarla aynı statüye geliyor ve
sıkıntıları hissetmeye. Neticede ise zaten “adapte olamadığı” yeni dinînden eski dinîne
dönüyordu. başlıyordu
500
Piskopos Luka Konaşeviç’in binlerce insanı zorla hıristiyanlaştırması daha
sonra yerine atanan piskopos Gavril Kremenetskiy’in yaptırdığı araştırmalarda da
500
Bu konuda tarihçiler arasında herhangi bir şüphe yoktur. Tarihçilerin bu görüşünü misyoner kaynaklar da
vurgulamaktadır. Bakınız Mojarovskiy, İzlojenie, s. 96; Malov, O novokreşenskoy, s. 181-183.
134
görüldüğü üzere hiçbir fayda sağlamamış, yığınlar sadece “ismen” vaftiz edilmiş,
“ruhen” yine eski dinlerinde kalmıştır. Bu kanaat o dönemin bütün dinî ve sivil
yöneticilerinin ortak düşüncesidir. Zaten devletin misyon faaliyetindeki değişikliğinin
en mühim sebebi de bu gerçektir.
501
Bir diğer mesele Kreşenlerin de devletin ve
Kilisenin kanunlarla kendilerini korumasına rağmen asla eski dinlerini terk etmemiş,
eski dinlerinin ibadetlerini yapmaya; meselâ kurban kesmeye ve dualara devam
etmişlerdir; kilise doğaldır ki bu ibadetlere izin vermemiştir. Bu gerilim ise Kreşenler
arasında kiliseye nefretin doğmasına sebep olmuştur. Yukarıdaki soruya belki bir
açıklama olur düşüncesiyle bir Kreşenin “ruh halini” ortaya koymak gerektir: Kreşen
devletin daima kendisini koruduğunu ancak kilisenin devletin korumasına rağmen
gereksiz isteklerle kendilerini sıktığını düşünmektedir. Bu nedenle şikâyetlerinin en
önemli kısmı kilise çalışanlarıyla ve Daire’nin görevli misyonerleriyle ilgilidir.
Nihayet daha ileriki yıllarda Kreşenlerin kiliseye karşı baş kaldırıları olacaktır.
Kilise yanında ikinci önemli unsur Daire’nin halkın kabulünde Kilisenin bir diğer türü
olarak algılanmış olmasıdır, Kreşen olsun olmasın gayrı Ruslar bu kurumdan nefret
etmiştir. Nitekim Pugaçev isyanına katılanların birçoğu Yeni Vaftizliler Dairesi’nin
takibinde olan halklardır.
Daire’nin ve Kilisenin Kreşenler üzerinde başarısızlığının en temel
nedenlerinden birisi de yeterli ve donanımlı din adamı ve kilise eksikliği olarak
gösterilmektedir. İkinci temel neden ise Kreşenlerin yine eski alışkanlıklarını
çoğunlukla yaşandığı bölgelerde azınlık kalmalarıdır, son neden ise psikolojiktir;
ruhlarına işlemiş âdet ve törelerin unutulmamasıdır.
Kilisenin vaftizli gayrı Rus tebayı devletin verdiği süre içinde “hakikî” birer
hıristiyan yapamaması zamanla dinî inancının üzerine yüklediği, hem dinî hem de
ekonomik gereklerin yapılmamasına neden olmuş ve vaftizli yeniden önceki dinî lehine
bir ihtidâya hazırlanıyordu. Bu problemler Yeni Vaftizliler Dairesinin 1759–60
yıllarında rahip Kremenetskiy vasıtasıyla öğrendiği gerçeklerdir.
502
Bu sefer Kilise
Kreşenlerden alacağı ekonomik yardımı polis zoruyla alıyor veya kiliseye, ayine polis
501
Mojarovskiy, a .g. e., s. 97
502
Malov, a.g.e., s. 180
Dostları ilə paylaş: |