T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
144 Rus zâbitleri ve münevverlerinin Batı Avrupa ile yakından temasları neticesinde iki cereyan hasıl olmuştu. Bu cerayanlardan biri felsefi diğeri siyasidir. Felsefi cereyan taraftarları, Alman felsefecilerin etkisi altındaydı ve rus tarihini, rus hayatını bu prensipler üzere kurmayı tavsiye ediyorlardı. Daha mühim olan siyasi cerayana gelince bu hareketin mensupları: Avrupa’daki idare sistemini istiyorlardı… Gizlice teşkilatlanmaya başladılar ve ilk olarak 1816’da Kurtuluş Birliği adıyla bir cemiyet kurdular. Bu cemiyetin amacı Rusya’da bir meşrutî sistem kurmaktır. İki yıl sonra Refah Birliği adıyla yeniden örgütlenen bu cemiyet Kuzey ve Güney olmak üzere iki şubeye bölünmüştür. Güney şubesinin başkanı Albay Pestel’dir.” 526 Cemil Meriç Rus siyasi ve fikri hareketinde önemli olan Petsel (1793-1826) için “ 1814 Fransa savaşına katıldı. Liberal düşünceleri benimsedi, birçok gizli teşkilat kurdu ve devrimci görüşlerini bir anayasa taslağı haline getirerek Russkaya Pravda’da yayınladı” demektedir. Rus subaylarının bu gizli hareketleri 1825 yılının Aralık ayında çıkacak ve Rusya’yı sonraki yıllarda derinden etkileyecek Dekabiristler 527 isyanına neden olmuştur. “I. Aleksandr’ın 1825 yılında ölümünden sonra Nikola Pavloviç ile Kontantin Pavloviç’ten birinin tahta geçmesi gecikmiş, Kontantin’in zor kullanılarak vazgeçiridiği dedikoduları ortaya çıkmıştır. Bu karışıklığı fırsat bilen Kuzey ve Güney birlikleri harekete geçmiş, ordu içinde bu görüşleri yaymıştır. St. Petersburg’da bütün alaylar muntazaman biat ederken Moskava ve Leib Granader alayları biat etmemiş ve Petersburg’un Senato meydanına yürümüşlerdir. İsyanı tertip edenler kalabalığı harekete geçirmeyince Çar Nikola (1825-55) ihtilâlcilerin etrafını sarmış ve kanlı şekilde bu isyanı bastırmıştır.” 528 Cemil Meriç, Dekabiristlerin hareketini “bir muma benzetmiş, aniden parlayıp söndü” demiştir. Ayrıca bu tarihlerde “Rus elitinin henüz idarî yapıyı değiştirecek 525 Kurat, Rusya Tarihi, s. 299 526 Kurat, Rusya Tarihi, s. 313-14 527 Ayaklanma Aralık ayında olmuştur, bu nedenle bu ayaklanmaya katılanlara Dekabirist denmiştir. 528 Kurat, Rusya Tarihi, s. 317-18 145 olgunlukta olmadığını düşünmektedir. Ancak bir nesil sonraki yazarlara güçlü bir şekilde etki ettiğini ve şuur verdiği gerçeğini de dile getirmiştir. 529 1802-1803 yıllarında askerî mekteplerin yanında sivil mekteplere de ihtiyaç duyulunca, Ortodoks düşüncesi sivil mekteplere de sirayet etmek durumunda kalmıştır. XIX. yüzyılda yetişen Rus entelektüelleri, bu nedenle aynı zamanda Ortodoks mistşğidir ve bu yüzyıldaki Ortodokslaştırma stratejisine önemli katkıları vardır. I. Nikola tahta geçtiği gün ayaklanmayla karşılanmıştı, ancak Çar Nikola bu olayın da etkisiyle tahta geçer geçmez şiddete dayalı bir istibdat rejimi uygulamaya başlamıştır. Nikola, Ortodosluğa bağlı eski Rus çarlığını Rus düşüncesine göre diriltmek istemiş, Bunun için siyasî polis birliği kurmuş ve farklı düşünen Rus yazar ve entelektüellerini takip ettirmiş, yakalatmış, asmış veya Sibirya’ya sürgüne göndermiştir. 530 Resmî Rus milliyetçiliğinin arkasındaki fikir babası I. Nikola, 1848–49 yıllarında Fransa’dan Merkez ve Doğu Avrupa’ya yayılan akımların etkisiyle Milli Eğitim bakanı Sergei Uvarov’un eğitim sistemi ve yayınlarına saldırıların artması üzerine, Eğitim Bakanı Sergei Uvarov’u uyarmıştır. Fransız modeli bir milliyetçiliğin Rusya’da yayılmasından korkan Nikolas, Uvarov’un sansür konusunda yeterli kontrolü sağlayamadığını ve üniversitelerde tehlikeli bir grup aydını barındırdığını belirtmiştir. 531 Bu nedenle 1848 sonrası dönem Rus imparatorunun isteklerinin yerine getirildiği bir dönem olmuştur. Resmî milliyetçilik projesi Uvarov’un istifası ve Nikola’nın 1855’teki ölümüyle de sona ermiştir. 532 I. Nikola’nın sistemine son darbe, Kırım savaşıdır. Bu savaş Rusya’nın askeri, siyasi ve sosyal sisteminin zayıflığını göstermiştir. Âlimler büyük reformların bu çöküşle ilgili olmadığını savunmakta, reform sürecini savaştaki başarısızlığa bağlamaktadırlar. Bu savaş, islamiyeti temsil eden Tatarlarla Rus devleti arasındaki bağı tekrar sorgulatmıştır. Devlet yetkililerini savaş boyunca İdil-Kama bölgesinde oluşan yeni siyasal durum konusunda oldukça endişelendirmiştir. Ayrıca devlet, savaş esnasında Tatarlar arasında asker toplarken epeyce zorlanmış, Tatarların askerden kaçmak için bahaneler uydurmuş, askere gelenlerin çoğunlukla Ruslar olduğunu fark etmişlerdir. 529 Cemil Meriç, Mağaradakiler, s. 67 530 Meriç, a.g.e., 68 531 Paul William Werth, Jubjects of Empire: Ortodoks mission and Imperial govarnance in the Volga-Kama, 1825– 1881, basılmamış doktora tezi Michigan 1996, s. 340 532 Cynthia H. Whittaker, The Origins of Modern Russian Education: An İntellectual Biograpf of Count Sergei Uvarov, 1786–1855, (DeKalp, 1984) s. 213–246 146 Neticede Devlet yetkilileri Tatarları askere alabilmek için ayrı bölgeler açmak zorunda kalmış ve asker kaçaklarına karşı sert önlemler almaya çalışmıştır. Tatarların askerlikten kaçması islamiyetle ilgili değildi, ihanet de etmemişlerdir. Askerlikten kaçış nedenlerini açıkça ifadeden kaçınmışlardır. Daha sonra bu kaçış, Tatar ihanetin belgesi olarak yorumlanmıştır. Kırım Savaşı Ruslar için bir savaş olarak tarihe geçerken, Tatarlar için imparatorluğa bağlılık sınavı olmuştur. 533 I. Nikolas’ın ölümü ve savaş sonrası II. Aleksandr (1855-1881) ile birlikte bir grup reformcu bürokrat başa geçmiş, yoğun bir reform programı uygulamaya başlamıştır. Bu o dönemde iyimser bir dönem olarak algılanmıştır, zira devlet reformları uygularken halkın görüşlerine de değer vermiştir. Yani 1850–60 arası Rus devleti için yeni bir dönemin açıldığını göstermesi bakımından önemli bir tarih olmuştur. 1860’larda devlet sistemi önemli yeniliklerle karşılaşmış, uzun süren hazırlıklar sonucu olarak kölelerin serbest bırakılması kimseyi mutlu etmemiştir. Birçok toprak ağası yeni durumla çıkarlarının zarar gördüğünü ve anayasa oluşturulurken haklarının göz ardı edildiğini düşünmüştür. 534 “Çiftçiler yeni anayasanın kendilerine tam bir özgürlük sağladığını öğrenince dehşete düştüler. İki yıl zarfında kırsal alanda herhangi bir değişim yapılmadı ve daha sonra da, topraklarına para ödemek zorunda kaldılar. Bu nedenle 1861’de çiftçi ayaklanması çıkmıştır. Rus köktendincileri siyaseten zayıfladı, reformcular ön plana çıkmaya başladı. Manifostalar, öğrenci gösterileri ve St. Petesburg yangınları 1863’teki Polonya isyanı ve 1866’da II. Aleksandr’a suikast girişimi tepkiyi daha da artırdı.” 535 “Bu arada bürokrasi yaklaşımları ve alışkanlıkları tekrar kendinî göstermeye başladı ve reformlar yavaşlamaya başladı.” 536 Tabii ki reformun gücü tamamen kaybolmadı. Fakat isyanlar, yönetim alışkanlıkları, yeni fikirlerle 1860’ların sonlarına doğru rejim, isyanlara karşı daha tutucu ve duyarlı olmaya başladı. 533 Michael Stanislawski, Tsar Nicholas and the Jews: The Transformation of Jewish Society, 1825-1855 (Philadelphia, 1983) s. 13-34 534 Werth, a. g. e.,341 535 1860 olayları için bakınız; Albott Gleason, Young Russia: The Genesis of Russian Radicalism in the 1860s (Newyork 1980) 536 Bakınız; S. Frederick Star, Decentralization and Self-Goverment in Russia, 1830–1870, (Princeton 1972). Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|